فلسفۀ تحلیلی چیست؟

در میان کتاب‌هایی که به فلسفهٔ تحلیلی پرداخته‌اند کتاب فلسفهٔ تحلیلی چیست؟، نوشتهٔ هانس یوهان گلوک، اهمیت بسیاری دارد. این کتاب شیوا و روشمند نگاشته شده است و دربارهٔ نکاتی دقیق و ظریف در شناخت‌ِ تفاوت‌های فلسفه‌های قاره‌ای با فلسفهٔ تحلیلی بحث می‌کند. گلوک فلسفهٔ تحلیلی را صرفاً از جنبۀ تاریخی بررسی نکرده، بلکه به این موضوع از زوایای متفاوتی نگریسته است. او علاوه بر اینکه به پیدایش فلسفهٔ تحلیلی می‌پردازد، تفاوت‌های جغرافیایی‌ـ‌زبانی این فلسفه را با فلسفهٔ قاره‌ای کاویده است. ارتباط تاریخ فلسفه با فلسفهٔ تحلیلی و اینکه آیا فلسفهٔ تحلیلی از راه آموزه‌های خاص، عناوین پژوهش، یا روش‌شناسی متمایز می‌شود از دیگر موضوع‌های کتاب است.

گلوک به منظور بیان پیشینهٔ تاریخی فلسفهٔ تحلیلی از افلاطون و ارسطو شروع می‌کند؛ افلاطون آغازگر تحلیل مفهومی و استفاده از شهودهای حس مشترک است، و ارسطو بنیانگذار روش تحلیلی‌ـ‌منطقی محسوب می‌شود. پس از پرداختن به این دو فیلسوف، به اوایل دورهٔ مدرن نگاهی می‌اندازد و فهم فلسفهٔ کانت را برای فهم تحلیلی فلسفه ضروری می‌شمارد و پس از آن، نقش فرگه، راسل، ویتگنشتاین و دیگران را در تکوین فلسفهٔ تحلیلی توصیف می‌کند.

گلوک بر این باور است که نظریهٔ جغرافیایی‌ـ‌زبانی مربوط به جدایی فلسفهٔ تحلیلی از قاره‌ای تقریباً از هر لحاظ اشتباه است. او خاطرنشان می‌سازد که فلسفهٔ تحلیلی مغایرت زیادی با فلسفه‌های آلمانی یا فرانسوی مانند رمانتیسیسم و اگزیستانسیالیسم ندارد.

تاریخی نبودن و علمی بودن، از وجوه تمایز فلسفهٔ تحلیلی با فلسفهٔ قاره‌ای هستند. مشخصهٔ دیگر فلسفهٔ تحلیلی داشتن آموزه‌های ویژه‌ای است که طرفداران فلسفهٔ تحلیلی باید بدان‌ها متعهد باشند؛ فلسفهٔ زبان به منزلهٔ شالودهٔ این فلسفه، انکار پوزیتیویستی مابعدالطبیعه، حمایت از بررسی و تحلیل مفهومی چند نمونه از این آموزه‌ها هستند. گلوک هوشمندانه تمامی این آموزه‌ها را درنظر می‌گیرد و هر یک را شرح می‌دهد. از دیدگاه او فلاسفهٔ تحلیلی از روش خاصی در پژوهش یا نگارش پیروی نمی‌کنند و ویژگی‌هایی که برای تمایز فلسفهٔ تحلیلی از دیگر فلسفه‌ها ارائه می‌شود اکثراً نادرست است.

گلوک بخشی از این کتاب را به مخالفت با برخی طرفداران فلسفهٔ قاره‌ای و سنت‌گرایان اختصاص می‌دهد که فلاسفهٔ تحلیلی را به اخلاق و سیاست مدرن بی‌اعتنا می‌دانند و آن‌ها را محافظه کار می‌نامند. او راسل را، که فیلسوفی تحلیلی بود و فعالیت‌های سیاسی فراوانی داشت، شاهدی علیه مدعای این فیلسوفان می‌داند. با این حال، گلوک از فلاسفهٔ تحلیلی معاصر به دلیل عدم ارتباط و تعامل آن‌ها با مردم عادی انتقاد می‌کند.

در فصل پایانی کتاب، گلوک چند مطلب دربارهٔ فلسفۀ تحلیلی معاصر مطرح می‌کند که ازجملهٔ آن‌ها مخالفت با پست مدرنیسم است، البته حساب آن را از نسبی گرایی، که در دیدگاه او نظریه‌ای قابل احترام است، جدا می‌کند و می‌گوید «نفی پست مدرنیسم طرحی تحلیلی گراست، اما انکار نسبی گرایی اینگونه نیست».

اطلاعات کتاب‌شناختی:
فلسفه تحلیلی چیست؟، هانس یوهان گلوک، ۲۰۰۸، انتشارات دانشگاه کمبریج
Hans Johann Glock, What is Analytic Philosophy?,Cambridge University Press, ۲۰۰۸

* این کتاب با ترجمۀ یاسر خوشنویس توسط انتشارات ترجمان علوم انسانی منتشر شده است.