گفتوگو با آماندا مونتل، ریوایر— سال گذشته در رویداد آنلاینی شرکت کردم که دو تن از نویسندههای محبوبم هم در آن بودند. تا آن موقع در رویدادهای آنلاین زیادی با موضوع کتاب شرکت کرده بودم، ولی این یکی فرق داشت.
ارتباط تصویریمان سریع و سنگین پیش میرفت. مکالمه گرم، حمایتگرانه و نشاطبخش بود.
قبل از پایان رویداد، همگی تصمیم گرفتیم که اجتماع آنلاین خودمان را تشکیل دهیم. در عرض ۲۴ ساعت، گروهی در اِسلَک تشکیل دادیم و یکی از اعضای خوشذوق صفحۀ اکسلی درست کرد تا تصمیم بگیریم کدام کتاب را اول بخوانیم.
اینجا بود که آماندا مونتل را دیدم.
مونتل چیزهایی راجع به عطش انسان به معاشرت میداند و اینکه چنین عطشی میتواند ما را تا کجا پیش ببرد. پدرش برای او داستانهایی راجع به سینانون تعریف کرده بود، فرقهای بدنام در خلیج سانفرانسیسکو که خودش در نوجوانی در آن عضویت داشت.
ولی دانستههای او فقط بهخاطر قصههای پدرش نبود. او هرکجا که میرفت، زبان فرقهگرایانه میشنید و احساس میکرد «زندگی هرروزۀ ما آغشته به آن است». بنابراین، شروع کرد به بررسی اینکه فرقهها و گروههای فرقهگون چطور از زبان برای تأثیرگذاری بر ما استفاده میکنند. کتاب آخرش، فرقهگرا، نتیجۀ این بررسی است.
متأسفانه شور و شوق اجتماع آنلاینی که شکل دادیم بین خواندن کتاب اول و دوم فروکش کرد. ولی هیچگاه فراموش نمیکنم چه احساسی داشت که تشنۀ ارتباط و معاشرت بودیم و آدمهایی را پیدا کرده بودیم که حسی مشابه ما داشتند.
با آماندا دربارۀ شستوشوی مغزی، مادرهای اینفلوئنسر۱، فرهنگ طرفداری۲، ارتباط علایق جنسی عجیب۳ با معنویت و اینکه چطور همۀ ما کمی فرقهگرا هستیم صحبت کردم.
ریوایر: چطور آخرین کتابتان، هرزهزبان۴، منجر به نوشتن فرقهگرا شد؟
آماندا مونتل: من به رابطۀ بین زبان و قدرت علاقهمندم. زبان بسیار مسلّم پنداشته میشود و ما چندان به تأثیرات خودآگاه یا ناخودآگاهی که زبان بر ما دارد فکر نمیکنیم. ما با ضربالمثلهایی مثل «چوب و سنگ استخوانها را میشکند، ولی کلمات آسیبی به کسی نمیزند» بزرگ میشویم و بهدرستی نمیدانیم قدرت مادی زبان چقدر در شکلدادن به اتفاقات جهان مؤثر است. من در کتاب اولی که نوشتم میخواستم با این مسئله از نگاه فمینیستیزبانی مواجه شوم. کتاب اخیر دایرۀ وسیعتری دارد -ولی همچنین میتوان گفت پدرسالاری نوعی فرقه است.
ریوایر: خیلیها به کتاب شما علاقهمند شدهاند و من فکر میکنم بخشی از علتش این باشد که کتابتان بیآبوتاب ایدۀ اصلیاش را بیان میکند: اینکه فرقهگرایی همهجا هست.
مونتل: من از کارهای مری روک (نویسندۀ کتابهای علم عمومی) الهام میگیرم که برای پرداختن به موضوعاتی همچون مرگ و جنگ و گوارش رویکردی بامزه، کنجکاوانه، پراشتیاق، و گاهی نامربوط پیش میگیرد. اوایل کتاب تلاش زیادی کردم تا این ایده را جا بیندازم که منظور از فرقه فقط جونزتاون و هِوِنز گیت نیست. هیچ تعریف واحد، عینی، سریع و متقنی برای فرقه وجود نداشته و ندارد. فرقهگرایی یک طیف است و هیچکدام از ما کاملاً از آن مصون نیستیم.
ریوایر: به نظرم خیلی تأثیرگذار است. و همانطور که گفتید، به نظرم نسبت به کسانی که در آن شرایط قرار میگیرند همدلی ایجاد میکند.
مونتل: ما برای محافظت از خود دوست داریم به خودمان بگوییم «من هیچوقت کارم به چنین گروههایی ختم نمیشود. آنها دیوانهاند و مشکل دارند». ولی اینها ویژگیهایی نیستند که باعث میشوند آدمها به فرقهها یا چیزهایی که میتوان نامشان را فرقه گذاشت جذب شوند، بلکه علت این اتفاق چیزهای دیگری است که بخشی از شخصیت آدمهای باهوش، خوشبین و خدمتمحور است.
معنای حرفم این نیست که همه مستعد عضویت در گروههایی همچون هونز گیت هستند، بلکه ترکیب پیچیدهای از عوامل هست که آدمها را در برابر عضویت در چنین گروههایی کمی آسیبپذیرتر میکند.
ریوایر: آیا تحقیقاتتان به سمتی رفت که برایتان غیرمنتظره باشد؟
مونتل: اولین معضلی که با آن مواجه شدم این بود که اصلاً پدیدهای به اسم شستوشوی مغزی وجود ندارد. شستوشوی مغزی صرفاً یک استعاره است، نه بیشتر. پدیدهای علمی یا قابل آزمودن نیست. سؤال من این بود که «زبان چطور ما را شستوشوی مغزی میدهد؟» ولی این فقط استعارهای برای ابراز نظر است: «تو شستوشوی مغزی شدهای، آنها شستوشوی مغزی شدهاند».
و من فکر میکنم کتاب باعث شد احساس همدلی در من رشد کند. نگران بودم که در آخر تبدیل به آدمی مردمگریز و بدبین شوم که دیگر نمیخواهد با هیچ گروهی باشد، ولی در این مسیر یاد گرفتم که آدمها ذاتاً معنوی، غیرمنطقی و فرقهگرا هستند، و این لزوماً چیز بدی نیست. فقط باید مطمئن شوید گروهی که در آن عضو هستید از قدرت و هویتتان سوءاستفاده نمیکند.
ریوایر: باور به اینکه مردم شستوشوی مغزی شدهاند تسکینبخش است. یعنی باور به اینکه آنهایی که باورهای آسیبزا دارند خودشان میخواهند این باورها را داشته باشند ناراحتکننده است.
مونتل: این ترسناک بود. هیچکس نمیتواند شما را وادار کند چیزهای عجیب و خطرناک را باور کنید، مگر اینکه خودتان تا حدی بخواهید آن را باور کنید. نمیتوانید رهبر فرقه را بهخاطر باورهایتان ملامت کنید. شما میتوانید از باورها و گرایشهای یک نفر استفاده کنید و او را بهسمت حالتی افراطی از آن باورها هُل بدهید. و سرانجام، آنها را به نقطهای برسانید که ضعفهای استدلال بشریشان بروز کند، ازجمله سوگیری تأییدی و خطای هزینۀ هدررفته. ولی اگر بخواهید جلوی این روند مقاومت کنید، هیچوقت دیر نیست.
ریوایـر: آیـا فـرقـهگـرایـی خـاصـی در نسـل زد۵ بـه چشم میخورد؟
مونتل: به نظر من فرقهگرایی شدیدی در نسل زد وجود دارد و آن هم بهخاطر تلاطم فرهنگی، اجتماعی و سیاسیای است که در آن قرار دارند. میبینید که طوری جذب سلبریتیها و اینفلوئنسرها و برندها میشوند که بومرها۶ جذب کلیسا، مدرسه
فصلنامۀ ترجمان چیست، چه محتوایی دارد، و چرا بهتر است اشتراک سالانۀ آن را بخرید؟
فصلنامۀ ترجمان شامل ترجمۀ تازهترین حرفهای دنیای علم و فلسفه، تاریخ و سیاست، اقتصاد و جامعه و ادبیات و هنر است که از بیش از ۱۰۰ منبع معتبر و بهروز انتخاب میشوند. مجلات و وبسایتهایی نظیر نیویورک تایمز، گاردین، آتلانتیک و نیویورکر در زمرۀ این منابعاند. مطالب فصلنامه در ۴ بخش نوشتار، گفتوگو، بررسی کتاب، و پروندۀ ویژه قرار میگیرند. در پروندههای فصلنامۀ ترجمان تاکنون به موضوعاتی نظیر «اهمالکاری»، «تنهایی»، «مینیمالیسم»، «فقر و نابرابری»، «فرزندآوری» و نظایر آن پرداختهایم. مطالب ابتدا در فصلنامه منتشر میشوند و سپس بخشی از آنها بهمرور در شبکههای اجتماعی و سایت قرار میگیرند، بنابراین یکی از مزیتهای خرید فصلنامه دسترسی سریعتر به مطالب است.
فصلنامۀ ترجمان در کتابفروشیها، دکههای روزنامهفروشی و فروشگاه اینترنتی ترجمان بهصورت تک شماره به فروش میرسد اما شما میتوانید با خرید اشتراک سالانۀ فصلنامۀ ترجمان (شامل ۴ شماره)، علاوه بر بهرهمندی از تخفیف نقدی، از مزایای دیگری مانند ارسال رایگان، دریافت کتاب الکترونیک بهعنوان هدیه و دریافت کدهای تخفیف در طول سال برخوردار شوید. فصلنامه برای مشترکان زودتر از توزیع عمومی ارسال میشود و در صورتیکه فصلنامه آسیب ببیند بدون هیچ شرط یا هزینۀ اضافی آن را تعویض خواهیم کرد. ضمناً هر وقت بخواهید میتوانید اشتراکتان را لغو کنید و مابقی مبلغ پرداختی را دریافت کنید.
اطلاعات کتابشناختی:
Montell, Amanda. Cultish: The Language of Fanaticism. Harper Wave, 2021.
پینوشتها:
• این مطلب گفتوگویی است با آماندا مونتل که در تاریخ ۱۳ اوت ۲۰۲۱ با عنوان «We’re All a Little ‘Cultish’: How Cults Use Language to Influence People» در وبسایت ریوایر منتشر شده است. و برای نخستینبار با عنوان «همۀ ما تا حدی «فرقهگرا» هستیم» در بیستویکمین شمارۀ فصلنامۀ ترجمان علوم انسانی با ترجمۀ محمدحسن شریفیان منتشر شده است. وب سایت ترجمان آن را در تاریخ ۲۵ خرداد ۱۴۰۱با همان عنوان منتشر کرده است.
•• این گفتوگو توسط میلین تو (Maylin Tu) انجام شده است. او در لسآنجلس زندگی میکند و راجع به هویت، دین و فرهنگ عمومی مینویسد.
••• آنچه خواندید بخشی است از پروندهٔ «دنبالم بیا» پروندهای دربارۀ فرقه و فرقهگرایی که در شمارۀ بیستویکم فصلنامهٔ ترجمان منتشر شده است. برای خواندن مطالب دیگر این پرونده میتوانید شمارۀ بیستویکم فصلنامهٔ ترجمان را از فروشگاه اینترنتی ترجمان به نشانی www.tarjomaan.shop بخرید. همچنین برای بهرهمندی از تخفیف و مزایای دیگر و حمایت از ما میتوانید اشتراک فصلنامهٔ ترجمان را با تخفیف از فروشگاه اینترنتی ترجمان خریداری کنید.
•••• آماندا مونتل (Amanda Montell) نویسنده و پژوهشگر زبان است. مونتل در دانشگاه نیویورک زبانشناسی خوانده و دو کتاب تحسینشده در این حوزه نوشته است. اولین کتاب او، هرزهزبان: راهنمای فمینیستی بازپسگیریِ زبان انگلیسی (Wordslut: A Feminist Guide to Taking Back the English Language)، در سال ۲۰۱۹ منتشر شد و کتاب جدید او، فرقهگرا: زبان تعصب ( Cultish: The Language of Fanaticism)، در سال ۲۰۲۱ منتشر شده است. مونتل همچنین تولیدکننده و مجری پادکستی است به نام: به نظر میرسد یک فرقه است (Sounds Like A Cult).
[۱] momfluencer
[۲] stan culture
[۳] kink
[۴] Wordslut
[۵] Gen Z نسل زد یا زومرها به متولدین اواسط دهۀ ۹۰ و اوایل دهۀ ۲۰۱۰ میلادی گفته میشود [مترجم].
[۶] Boomer نسل بومر یا بیبی بومر به متولدین اواسط دهۀ ۴۰ تا دهۀ ۶۰ میلادی گفته میشود [مترجم].
[۷] conspiritualist
[۸] Earth mama
[۹] Jim Jones رهبر فرقۀ پیپلز تمپل [مترجم].
[۱۰] Marshall Applewhite رهبر فرقۀ هونز گیت [مترجم].