کاترین هایمز، آتلانتیک— چند وقت پیش، دومین تولد کروناییام را جشن گرفتم. خیلی از چیزهایش عجیب بودند: گشودن کادوها در نرمافزار زوم، یادآوریهای پشتسرهمِ گوشیام از عکسهایی که مربوط به «یک سال پیش در چنین روزی» بودند (هرچند انگار همین ماه پیش بود)، شریک زندگیام که مدام رو به من میگفت «ایکی دوموس»، عبارتی ترکی که معنای تحتاللفظی آن «دو خوک» است.
• نسخۀ صوتی این نوشتار را اینجا بشنوید.
خب راستش این عبارت «ایکی دوموس» در خانۀ ما کاملاً عادی است. مدتها پیش، برای اولین بار وارد کلاس زبان بزرگسالان شدم و سعی کردم دوست ترکیهای-آمریکاییام را در روز تولدش ذوقزده کنم. جوانتر بودم و، با دستپاچگی، کلمات جدید -اعداد! حیوانها! ماهها- را با هم قاطی کردم و بهجای «ای کی دوغدون» (تولدت مبارک)، گفتم «ایکی دوموس»، هرچند خودمان هم مثل خوک -در آپارتمان کوچک او بیرونِ دانشگاه کالیفرنیا، لسآنجلس- خمار بودیم. حالا بیش از ده سال گذشته و آن لغزش زبانی به تبریک خاص خودمان برای تولدها تبدیل شده است.
خیلی از ما زبانی خصوصی داریم، کلماتی که مختص زندگی خانوادگیمان است. شاید پدر یا مادرتان در کودکی لقبی به شما داده باشند و حالا که بزرگ شدهاید، همچنان آن را یدک بکشید. شاید شوخی قدیمی یا ارجاعی مشترک به ترانهای داشته باشید. این واژگان، اسمهایی که عزیزانتان را با آن صدا میکنید [مثل عزیزم، قشنگم و ...]، شوخیها و میمهای شخصی [عقاید یا رفتارهای مشترکتان در یک گروه] ابداعاتیاند که به خانهگویش یا فامیلکت معروفاند و از دل زندگی در محیط نزدیک و صمیمی سر برمیآورند. در دوران کرونا، ما وقتِ بسیار بیشتری را در چنین محیطهایی میگذرانیم و لذا اصطلاحات درونگروهیمان نیز بهتناسب تغییر کرده است.
سینتیا گوردن، دانشیار زبانشناسی در دانشگاه جورجتاون و نویسندۀ کتاب معناسازی، خانوادهآفرینی۱، بخش زیادی از دوران حرفهایاش را در حوزۀ گفتارهای خانوادگی سپری کرده است. گوردن میگوید «هر گروهی که اعضایش برای مدتها ارتباط گستردهای با یکدیگر داشته باشند و خود را متمایز از دیگران ببینند، رفتهرفته، زبان را به شکلهای خاصی به کار میبرند. گوشدادن به صداهای ضبطشده از خانوادههای دیگر مثل غرقشدن در دنیایی متفاوت است».
همۀ ما، برحسب مخاطب و هدفِ گفتوگو، در شرایط مختلف به شکلهای مختلفی صحبت میکنیم (که جای تعجب ندارد). یک روز سخنگفتنمان رسمی است و برای ارائۀ پروژه برای همکاران به کار میرود و روزی دیگر گفتوگوهای پیشپاافتاده در اولین قرار آشنایی؛ زبان ما همیشه بسته به شرایط و مخاطب تغییر میکند.
خانهگویشها بخشی از سیاق صمیمی زبان هستند، یعنی نحوۀ صحبت ما در «پشت صحنه» با صمیمیترین افراد زندگیمان. خانهگویش درواقع زبان خودمانی خانهمان است و با آن میتوانیم خویشتن غیرعلنی خودمان را با تمام غرابتهایش به نمایش بگذاریم. خانهگویشها از انواع و اقسام خانوادهها به وجود میآیند: بزرگ، کوچک، برگزیده یا، به قول یکی از دوستان، «قرنتیم»۲. به مرور زمان، این اصطلاحات ممکن است در محفل خودمانیمان جا بیفتند و ماندگار شوند.
چه چیزی الهامبخش زبانهای خانوادگی میشود؟ بهصورت کلی، سپریکردن زمان کافی با یکدیگر و تجربیات مشترکی که در یک جمعِ واحد رخ میدهد. کودکان معمولاً معمارانِ واژگان جدیدند، بهخصوص در دوران یادگیری زبان. در آزمون و خطاها و بازیهای کودکان با صداها و معناها، واژهآزماییهای بامزهشان گاهی سر زبان همۀ اعضای خانواده میافتد و گاهی حتی بهعنوان میراث زبانیِ خانواده به نسلهای بعدی منتقل میشود. بسیاری از اصطلاحات خانهگویشی نیز در مرحلۀ ایجادِ روابط صمیمیِ تازه تولید میشوند، یعنی دورانی که زن و شوهرها یا دوستان راههایی خصوصی برای ابراز محبت یا برقراری گفتوگوهای دشوار میآفرینند تا از مرز ناشفاف میان آشنایی و صمیمیت گذر کنند.
مینیون فوگارتی، میزبانِ پادکست «گرامر گِرل»، سالهاست که این واژگان خانوادگی را جمعآوری میکند. شنوندگان پادکست تماس میگیرند تا واژگان خانوادۀ خود و داستان شکلگیریشان را بگویند و به مخاطبان چشمهای از سازوکار روابطشان را نشان دهند. چندی پیش، فوگارتی، در گفتوگویی که با او داشتم، گفت «خانوادهها افراد مشهورِ مختص به خودشان را دارند. خانوادۀ یکی از شنوندگان به پارکی میرفتند تا سگشان را بگردانند و همیشه آنجا زنی را میدیدند که خیلی شبیه سگش استنلی بود. حالا هروقت کسی خیلی شبیه حیوان خانگیاش هست، خب، به این میگویند وضعیت استنلی».
خانهگویشها به ما احساس خانوادهبودن میدهند. زبان خصوصی و درونگروهی حس صمیمیت را میپرورد و هویت ما را میسازد. در پژوهشی با موضوع استفاده از اصطلاحات نامعمول میان زن و شوهرها، پژوهشگران دریافتند که زبان شخصی حس نزدیکی را به وجود میآورد و معمولاً در تلاشهای مربوط به ارتباط یا آشتی بروز مییابد. خانوادهها وقتی از اصطلاحات خانهگویشی استفاده میکنند، داستانها و مناسک و خاطراتی را تقویت میکنند که آنها را در قالب گروه به هم پیوند میدهد. گوردن میگوید «هر بار که از اصطلاحی استفاده میکنند، به تمام موارد قبلیای اشاره میکنند که از آن استفاده کردهاند. با این کار به نوعی ’خانوادهبودنشان‘ را تصدیق میکنند و رابطهشان را بازمیآفریند».
البته زندگی خانگیمان در دوران همهگیری کرونا تغییر کرده است. ازآنجاکه زبانْ رابطِ آشفته و انسانیِ ما برای دستوپنجه نرمکردن با دنیای اطراف است، همراستا با تغییر ما، دگرگون میشود. کووید۱۹ رویداد بزرگی در زندگی جمعی ماست که متأسفانه اصطلاحات جدیدی را برای گوشهایمان آشنا ساخته است: شهربند، قرنطینه، کروکانا۳، قطع زنجیره و دیگر اصطلاحات مربوط به همهگیری.
گوردن خاطرنشان
فصلنامۀ ترجمان چیست، چه محتوایی دارد، و چرا بهتر است اشتراک سالانۀ آن را بخرید؟
فصلنامۀ ترجمان شامل ترجمۀ تازهترین حرفهای دنیای علم و فلسفه، تاریخ و سیاست، اقتصاد و جامعه و ادبیات و هنر است که از بیش از ۱۰۰ منبع معتبر و بهروز انتخاب میشوند. مجلات و وبسایتهایی نظیر نیویورک تایمز، گاردین، آتلانتیک و نیویورکر در زمرۀ این منابعاند. مطالب فصلنامه در ۴ بخش نوشتار، گفتوگو، بررسی کتاب، و پروندۀ ویژه قرار میگیرند. در پروندههای فصلنامۀ ترجمان تاکنون به موضوعاتی نظیر «اهمالکاری»، «تنهایی»، «مینیمالیسم»، «فقر و نابرابری»، «فرزندآوری» و نظایر آن پرداختهایم. مطالب ابتدا در فصلنامه منتشر میشوند و سپس بخشی از آنها بهمرور در شبکههای اجتماعی و سایت قرار میگیرند، بنابراین یکی از مزیتهای خرید فصلنامه دسترسی سریعتر به مطالب است.
فصلنامۀ ترجمان در کتابفروشیها، دکههای روزنامهفروشی و فروشگاه اینترنتی ترجمان بهصورت تک شماره به فروش میرسد اما شما میتوانید با خرید اشتراک سالانۀ فصلنامۀ ترجمان (شامل ۴ شماره)، علاوه بر بهرهمندی از تخفیف نقدی، از مزایای دیگری مانند ارسال رایگان، دریافت کتاب الکترونیک بهعنوان هدیه و دریافت کدهای تخفیف در طول سال برخوردار شوید. فصلنامه برای مشترکان زودتر از توزیع عمومی ارسال میشود و در صورتیکه فصلنامه آسیب ببیند بدون هیچ شرط یا هزینۀ اضافی آن را تعویض خواهیم کرد. ضمناً هر وقت بخواهید میتوانید اشتراکتان را لغو کنید و مابقی مبلغ پرداختی را دریافت کنید.
پینوشتها:
• این مطلب را کاترین هایمز نوشته و در تاریخ ۱۳ مارس ۲۰۲۱ با عنوان «Why We Speak More Weirdly at Home» در وبسایت آتلانتیک منتشر شده است. و برای نخستینبار با عنوان «کلمههای عجیب و غریبی که در خانه میگوییم از کجا میآیند؟» در بیستمین شمارۀ فصلنامۀ ترجمان علوم انسانی با ترجمۀ علیرضا شفیعینسب منتشر شده است. وب سایت ترجمان آن را در تاریخ ۱۳ آبان ۱۴۰۰با همان عنوان منتشر کرده است.
•• کاترین هایمز (Kathryn Hymes) زبانشناس رایانشی و یکی از بنیانگذاران استودیوی بازیسازی «ثورنی گیمز» است.
••• آنچه خواندید در شمارهٔ ۲۰ فصلنامهٔ ترجمان منتشر شده است. برای خواندن مطالبی مشابه میتوانید شمارۀ بیستم فصلنامهٔ ترجمان را از فروشگاه اینترنتی ترجمان به نشانی www.tarjomaan.shop بخرید. همچنین برای بهرهمندی از تخفیف و مزایای دیگر و حمایت از ما میتوانید اشتراک فصلنامهٔ ترجمان را با تخفیف از فروشگاه اینترنتی ترجمان خریداری کنید.
[۱] Making Meanings, Creating Families
[۲] Quaranteam: گروهی از خانواده یا دوستان که هنگام قرنطینه همدیگر را میبینند، درحالیکه از افراد دیگر دوری میکنند [مترجم].
[۳] Covidiots: به افرادی گفته میشود که مقررات مربوط به کرونا را رعایت نمیکنند و باعث شیوع بیشتر آن میشوند، یا مایحتاج مردم را احتکار میکنند [مترجم].
[۴] quarantum