پاملا پل، نیویورک تایمز — «حوصلهام سر رفته». این جمله کوتاه آنقدر قدرت دارد که پدر و مادرها را از وحشت، آزردگی خاطر و عذاب وجدان لبریز کند. اگر حوصله کسی سر رفته باشد، حتماً فرد دیگری در آموزش، غنابخشی یا سرگرمکردن او کوتاهی کرده است. اصلاً چطور ممکن است کسی -خواه کودک یا بالغ- ادعای ملال کند، آن هم در حالی که کارهای زیادی را میتوان، و باید، فوراً انجام داد؟
اما ملال از آن چیزهایی است که باید تجربهاش کرد، نه آنکه با عجله کنارش زد. تجربۀ ملال، در این معنا با آن تربیت بیرحمانۀ مبتنی بر شرطیسازی در دوران ویکتوریا تفاوت دارد که چون تجربهای مخوف بود برای تقویت قوای ذهنی توصیه میشد. برخلاف چیزی که بیشتر افراد در فرایند رشد میآموزند –اینکه فقط افراد حوصلهسربر هستند که حوصلهشان سر میرود- ملال سودمند است؛ برای ما خوب است.
اگر کودکان خیلی زود با این قضیه کنار نیایند، بعدها دچار شگفتزدگیِ نامطبوعی خواهند شد. قبول کنیم که مدرسه میتواند جای خستهکنندهای باشد و واقعیت این است که معلمان وظیفه ندارند به همان ترتیبی که آموزش میدهند، کودکان را سرگرم هم بکنند. قرار نیست زندگی جولانگاه بیپایان سرگرمیها باشد. در رمان کجا میروی برنادت؟۱ نوشتۀ ماریا سمپل در سال ۲۰۱۲، مادری به دخترش میگوید: « درست است که حوصلهات سر رفته، اما بگذار راز کوچکی دربارۀ زندگی به تو بگویم. هرچه بیشتر به این فکر کنی که چیزی ملالآور است، ملالآورتر میشود. اما به محض آنکه بفهمی فقط خودت هستی که میتوانی زندگیات را جذاب کنی، اوضاع بهتر خواهد شد».
قبلاً مردم پذیرفته بودند که ملال بخش بزرگی از زندگی است. خاطرات پیش از قرن ۲۱ سرشار از یکنواختی است. افراد طبقه مرفه، وقتی از پرسهزدن در سالنهای پذیرایی خسته میشدند، به پیادهرویهای طولانی میرفتند و دار و درختها را تماشا میکردند؛ سوار ماشینهایشان میشدند و بازهم دورتر میرفتند و درختان بیشتری را تماشا میکردند. آنهایی که مجبور بودند کار کنند، سختتر کار میکردند. کارهای صنعتی و کشاورزی بیش از حد کسالتبار بودند، و به نظر نمیرسید آدمهای زیادی انتظار داشته باشند شغلشان ارضاکننده باشد. کودکان نیز انتظار چنین آیندههایی را داشتند و از همان عنفوان کودکی با آن اخت میشدند؛ بنابراین چیزی هم جز کتابخانه، درخت و بعدها تلویزیونِ مضر در بعدازظهرها، در مخیلهشان نمیگنجید.
تنها چند دهه قبل، در دوران از دست رفتۀ کمتوجهی به کودکان، آدمهای بالغ فکر میکردند حدی از ملال ضروری است، و کودکان هم خرسند بودند که بزرگترها کاری به کارشان ندارند. لین مانوئل میراندا در مصاحبهای با مجله جی.کیو. تأکید میکند که بعد از ظهرهای آزاد برای او منبع لایزال الهام بوده است؛ «چراکه هیچ چیز به اندازۀ کاغذی سفید یا اتاق خوابی خالی خلاقیت را مهمیز نمیزند».
به هر حال ملال میتوان منشأ اتفاقاتی باشد. بعضی از ملالآورترین شغلهایی که من داشتهام، درعینحال خلاقانهترینها هم بودهاند. بعد از مدرسه در یک شرکت واردات کار میکردم و عکسهای نوعی بلوز زشت پِرویی را روی بروشورهای تبلیغاتی میچسباندم. در طول انجام این کار یکنواخت، دستهایم پر از چسب میشد. نمیدانم چرا همه چیز بوی ملاس میداد. ذهن من چارهای نداشت جزآنکه جهانی خیالی بسازد. قصهها درست درآن لحظهای شکل میگیرند که احساس ملال میکنید. هنگام وارسی قفسههای سوپرمارکت، روایتهایی دربارۀ خریدهای مردم درست میکردم. مرد در ساعت ۹ شب بادمجان و یک بسته ۶تایی آبجو میخرد: پرفروشترین محصول کدام است و مردم کدام محصولات را بدون برنامۀ قبلی میخرند. معلم کلاس پنجمم از اینکه هر هفته موقع خرید بیسکوییت کرهای تماشایش میکنم چه احساسی دارد؟
به محض آنکه با اثرات بیحس کنندۀ ملال اخت شوید، خودتان را در مسیر اکتشاف مییابید. یکنواختی باعث ظهور تفاوتهای جزئی میان درختها؛ و میان آن بلوزها میشود. به همین دلیل است که ایدههای خوب زیر دوش حمام به سراغ آدم میآیند؛ یعنی وقتی اسیر فعالیتی پیش پا افتاده هستید؛ چرا که درست همان زمان است که به ذهنتان اجازه میدهید پرسه بزند و خود نیز به دنبالش روانه میشوید.
تردیدی نیست که خود ملال درواقع اهمیتی ندارد، بلکه مهم نگرشی است که بدان داریم. هنگامی که فرد به نقطۀ فروپاشی میرسد، ملال به او میآموزد چگونه واکنشی سازنده نشان دهد؛ چگونه وضعیت را تغییر دهد. اما مادامی که به عادتِ خوار شمردن ملال چسبیده باشیم، چنین چیزی را یاد نخواهیم گرفت.
این بدان معنی نیست که مانند نِویل ("ن مثل نویل که از ملال
پینوشتها:
• این مطلب را پاملا پل نوشته است و در تاریخ ۲ فوریه ۲۰۱۹ با عنوان «Let Children Get Bored Again» در وبسایت نیویورکتایمز منتشر شده است. وبسایت ترجمان آن را در تاریخ ۲۱ اسفند ۱۳۹۷ با عنوان «بگذارید دوباره حوصلۀ بچههایتان سر برود» و ترجمۀ آرش رضاپور منتشر کرده است.
•• پاملا پل (Pamela Paul) سردبیر بخش مرور کتاب در نیویورک تایمز است. پل پنج کتاب نوشته است که از جملۀ آنها میتوان به همراه با کتاب (By the Book) یکی از آنهاست. او دربارۀ دنیای کتابها و روابط بین بچهها و والدین مینویسد.
[۱] Where’d You Go, Bernadette
[۲] Fortnite
[۳] The Gashlycrumb Tinies: کتاب آموزش الفبای عجیب و غریبی است که ادوارد گوری در سال ۱۹۶۳ منتشر کرد. داستان ۲۶ کودک است که هرکدام به دلیلی از دنیا میروند [نویسنده].
[۴] Candy Crushed attention spans