ویژه‌نامه: دنیای بدون پول بهشت است یا جهنم؟

• چطور پول معیار سنجش همه‌چیز شد؟
_{سنجه‌های پولی حاصل غلبۀ تفکری هستند که دغدغۀ سرمایه‌داران را جدی‌تر از رنج فرودستان می‌داند}

وضعیت یک جامعه را با چه معیارهایی می‌توان سنجید؟ تا پیش از نیمۀ قرن نوزدهم، کمتر کسی گمان می‌کرد که بشود با جمع و تفریق سود و هزینه به چنین ارزیابی‌هایی رسید. پژوهش‌های آماری در آن دوره عمدتاً مسائلی انسانی را می‌سنجدیدند: تن‌فروشی، اعتیاد به الکل، بیماری، تکدیگری و… اما بعدها همه‌چیز تبدیل شد به آمارهای پولی مثل نرخ تولید. چطور این اتفاق افتاد؟ و پیامدهای آن چه بود؟

• درباب لنین، کیم کارداشیان و توالت‌هایی با روکش طلا
_{پول چیز خوبی است که کارهای بدی انجام می‌دهد، چیز بدی است که کارهای خوبی انجام می‌دهد}

در ۱۹۲۱، ولادیمر لنین به پرولتاریا وعده داد که به محض تسلط کمونیسم بر دنیا، زمانی‌که طلا تمام ارزش‌هایش را از دست خواهد داد، برای همه توالت‌هایی از طلا می‌سازد. در ۲۰۱۳، کیم ‌کارداشیان توالتی‌ با روکش طلا در خانۀ خود نصب کرد که دست‌کم بیش از نیم میلیون دلار ارزش داشت. حرف لنین شنیده شد، هرچند نه الزاماً از سوی کسانی که منظور او بود. پول واقعاً چیست؟

• آیا دوران سکه و اسکناس به پایان رسیده است؟
_{آیا پول واقعاً از پوست تبدیل شده است به اپلیکیشن دیجیتال؟ به‌هر‌حال، پول همواره نشانه‌ای از روابط اجتماعی ما است.}

واقعاً اَشکال جدید پول، کارآمدترند؟ واقعیت این است که اغلبِ آنها در نهایت نقصان‌هایی دارند. معنای کارآمدی چیست؟ کارآمد برای چه هدفی و در چه زمانی؟ کارت‌های اعتباری بسیار بی‌دردسر و سریع هستند و استفاده از آنها آسان است؛ مگر اینکه جایی گیر بیفتید که فقط پول نقد قبول می‌کنند یا وقتی‌که دستگاه کارت‌خوان فروشنده خراب باشد. می‌توان گفت کارآمدی به‌معنای سرعت است؛ اما چه بسیارند زمان‌هایی که نیاز داریم معامله را به تأخیر بیندازیم تا بتوانیم قبل از خریدی شتاب‌زده، فرصت بازاندیشی داشته باشیم یا بتوانیم مزۀ هدیه‌دادن و هدیه‌گرفتن را بچشیم. ما برای اینکه نشان دهیم هدیه‌مان منحصربه فرد است، پیوسته از دیگر اَشکال پول استفاده می‌کنیم.

• پول در ازای کلمه؛ تاریخچۀ مختصرِ نوشتن برای پول
_{اگر پول همه‌چیز را می‌آلاید، چرا نتواند نوشتن را نیز بیالاید؟}

بارها به ما گفته‌اند که نویسندگیِ خوب زادۀ عشق است نه آز. اما این تصویرِ رمانتیک از نویسنده‌ای که، بی‌چشم‌داشت به پول، سخت کار می‌کند داستانی بیش نیست، داستانی که ریشه‌های آن به چند هزاره قبل‌تر بازمی‌گردد و امروز نیز با اثرات آن درگیریم. اگر پولْ همه‌چیز را می‌آلاید، چرا نتواند نوشتن را نیز بیالاید؟ داستان شاعر یونانی، سیمونیدس، نخستین نویسنده‌ای که برای هر کلمه پول طلبید، نشان می‌دهد که چگونه کلمه و پول از آنچه به نظر می‌رسد نزدیک‌ترند.

• بیت‌کوین توهمی است که می‌تواند دنیا را فتح کند
_{ماهیت بیت‌کوین و اوج‌گیری قیمت آن بسیاری از افراد را متعجب و سردرگم کرده است}

بیت‌کوین در اواخر سال ۲۰۰۸ به دنیا آمد؛ به ۲۰۱۳ که رسید، یک بیت‌کوین ۱۲ دلار می‌ارزید. حدود بیست روز پیش که درک تامپسون، تحلیلگر اقتصادی مجلۀ آتلانتیک، این گزارش را می‌نوشت، ارزش آن بیش از ده هزار دلار بود. و امروز که شما این مطلب را می‌خوانید ارزشش از هجده هزار دلار نیز گذشته است. اگرچه تا به امروز خیلی‌ها پول دیجیتال را نادیده می‌گرفتند، اما حالا همان‌ها می‌خواهند بدانند که بیت‌کوین دقیقاً چیست تا از قافلۀ این سرمایه‌گذاری پرسود جا نمانند.

• پولی که خرج می‌کنیم تا جوانمرد به نظر بیاییم
_{نقد کتاب «بی‌قیمت» نوشتۀ ویلیام پَونداستن که مروری بر پژوهش‌های اقتصاد رفتاری است}

به سؤالی دیگر اشاره می‌شود: برای یک بطری نوشیدنی در یک روز فوق‌العاده گرم تابستان و در کنار ساحل چقدر حاضرید بپردازید؟ در یکی از آزمایش‌ها یکی از گروه‌ها بیان کردند که برای نوشیدنیِ خریداری‌شده از هتلی مجلل، حاضرند تا شش دلار بپردازند. اما زمانی که از آنها پرسیده شد اگر همان نوشیدنی از دکه خریداری شده باشد، چقدر حاضرند بپردازند، اکثرشان از نصف مبلغ قبل سخن گفتند.

• اتفاقاً پول خوشبختی هم می‌آورد
_{اصرار «روان‌شناسی مثبت» بر تلاش فردیْ و مثبت اندیشی رنگ‌وبویی ایدئولوژیک دارد}

پولْ خوشبختی و شادمانی نمی‌آورد. این یکی از بدیهیاتی است که به‌ندرت مورد پرسش واقع شده است. علاوه‌براین، در سال‌های اخیر با پیدایش جنبش بسیار پرنفوذ «روان‌شناسی مثبت»، این ایدهْ اعتباری آکادمیک نیز یافته است. روان‌شناسی مثبتْ ادعا می‌کند شرایط اقتصادی تأثیر کمی بر شادمانی دارند. درعوض، آنچه واقعاً مهم است نگرش ماست. درهرحال، مهم نیست که به ایدۀ «پول شادمانی نمی‌آورد» چه اندازه دل‌بسته‌ایم، زیرا نتایج پژوهش‌های جدید خلاف این را نشان می‌دهند.