وقتی می‌پذیرید ژن خوب ندارید، چه اتفاقی برایتان می‌افتد؟

سارا ژانگ، آتلانتیک — پیش از هر چیز باید بدانید که نتایج دی‌.ان‌.ای اعلام‌شده به افرادِ حاضر در این مطالعه نادرست بودند.

این کار هدفمند انجام شد. طی بیش از یک سال، روانشناسان دانشگاه استنفورد روی بیش از ۲۲۳ شرکت‌کننده مطالعه‌ای انجام دادند که به دانشمندان کمک می‌کرد برنامه‌های غذایی و ورزشی اختصاصی برای آن‌ها تهیه کنند؛ در واقع این‌طور به آن‌ها گفته شده بود. دو محقق درگیر در این مطالعه، برد ترنوالد و آلیا کرام، بیش از همه می‌خواستند بدانند که شرکت‌کنندگان پس از آزمایش دی‌.ان.‌ای و شناخت گرایش‌های ژنتیکی خود در زمینۀ ورزش و تغذیه چه واکنشی نشان می‌دهند.

دیگر محققان به مطالعۀ این موضوع پرداخته‌اند که آزمایش دی.‌ان.‌ای چطور به افراد انگیزه می‌دهد تا سبک زندگی خود را عوض کنند -یا نکنند- اما ترنوالد و کرام به مسئلۀ عمیق‌تری می‌اندیشیدند. آیا دانستن نتایج آزمون دی‌.ان‌.ای می‌توانست نه تنها رفتار که جسم را هم، در سطح مولکولی، تغییر دهد؟

برای پاسخ به این سؤال، به رویکردی رسیدند که تا حدی فریبکارانه بود. به این مقایسه دقت کنید؛ تأثیر روانی در فیزیولوژی ریشه دارد: وقتی کسی قرص قندی می‌خورد و گزارش می‌کند که دردش کم شده، مغز او در عمل مسکن‌هایی طبیعی به نام اندورفین آزاد می‌کند. شاید وقتی ژن‌های خود را می‌شناسیم، اتفاقی مشابه در ما رخ بدهد.

تیم استنفورد دو آزمایش ابداع کردند. حدود نیمی از شرکت‌کنندگان نتیجۀ آزمایش روی یکی از ژن‌های خود را –نتیجه‌ای تقلبی را- که به ورزش مرتبط بود، دریافت کردند، سپس از آن‌ها خواسته شد روی تردمیل بدوند. نیم دیگر شرکت‌کنندگان نتیجۀ آزمایش روی ژنی را دریافت کردند که به گرسنگی مرتبط بود، سپس از آن‌ها درخواست شد یک اسموتی بنوشند که ۴۸۰ کالری انرژی داشت. کسانی که فهمیده بودند نسخۀ «بدتر» ژن را دارند در مقایسه با کسانی که فکر می‌کردند نسخۀ «بهتر» ژن را دارند، زودتر دویدن را متوقف و اعلام گرسنگی کردند. جالب آنکه حتی عملکرد ریه و سطح هورمون‌های گرسنگی هم در آن‌ها تغییر کرد.

استیون هاینه، روانشناسی در دانشگاه بریتیش کلمبیا که در این مطالعه حضور نداشته است، می‌گوید: «از نتایج به دست‌آمده چندان تعجب نکردم.» هاینه به مطالعۀ چگونگی واکنش افراد به نتایج آزمایش‌های دی.‌ان.‌ای می‌پردازد و می‌گوید افراد اغلب اطلاعات ژنتیکی را «به گونه‌ای بسیار جبرباورانه» تحلیل می‌کنند.

در عین حال، خرید کیت دی.‌ان.‌ای به صورت آنلاین روز به روز آسان‌تر می‌شود. سازمان غذا و دارو مثلِ شرکت ۲۳اَندمی^۱ آزمایش‌هایی را طراحی می‌کند که دربارۀ خطرات بیماری‌های خاص اطلاعاتی ارائه می‌دهند، اما آزمایش‌های «سلامت» دی.‌ان.‌ای مبهم‌اند و قاعده‌مندی بسیار کمی دارند. شاید این آزمایش‌ها رژیم یا برنامۀ ورزشی مناسب با ژن‌های شما را معرفی کنند، اما شواهد زیادی در دست نیست که نشان دهد برنامه‌های مبتنی بر دی‌.ان.‌ای برای کاهش وزن مناسب‌تر هستند، زیرا ژن‌ها تنها مبینِ تفاوت‌هایی بسیار کوچک در تودۀ بدنی افراد هستند.

ترنوالد و کرام در این مطالعه تصمیم گرفتند که نتایج ژنتیکیِ تصادفی‌ای را به شرکت‌کنندگان بدهند. به گفتۀ ترنوالد، با در نظر گرفتن فریبی که در این کار بود، نمی‌خواستند خطر ژنتیکیِ دروغینی دربارۀ بیماری‌هایی مانند آلزایمر یا سرطان را به شرکت‌کنندگان منتقل کنند، اما دوست داشتند به چیزی معنادار دست یابند. در نتیجه روی چاقی تمرکز کردند و دو ژن را برگزیدند: CREB1 که به ظرفیت تمرینات ایروبیک ربط دارد و FTO که به نشانه‌های گرسنگی مرتبط است.

این تیم همچنین دربارۀ مسائل اخلاقی برنامۀ تحقیقاتی خود با گروه ارزیابی سازمانی استنفورد مشورت کرد، گروهی که بر تحقیقات انجام‌شده روی نمونه‌های انسانی نظارت دارد. در نهایت لازم بود شرکت‌کنندگان سه بار مراجعه کنند: برای دادن تست دی‌.ان‌.ای، برای آزمایش اولیۀ تردمیل یا اسموتی و سپس برای گرفتن نتایج تقلبی دی‌.ان.‌ای خود و بلافاصله تکرار آزمایش تردمیل یا اسموتی. در پایان سومین ملاقات، تیم محققان حقیقت مطالعه را برای این شرکت‌کنندگان فاش می‌کرند و به آن‌ها این امکان را می‌دادند که در صورت تمایل نتایج واقعی آزمایش دی‌.ان.‌ای خود را دریافت کنند.

در مقایسه با آزمایش‌های پایۀ اولیه، افرادی که به آن‌ها گفته شده بود خطر بالای CREB1 دارند زمان کمتری دویدند و افرادی که به آن‌ها گفته شده بود نسخۀ ایمنی از FTO را دارند کمتر از قبل بیان کردند که احساس گرسنگی می‌کنند. تیم تنها روی این معیارهای مبتنی بر گزارش شخصی تکیه نکردند. افرادی که روی تردمیل می‌دویدند ماسک‌هایی داشتند که اکسیژن و کربن‌دی‌اکسید موجود در بازدم آن‌ها را اندازه‌گیری می‌کرد. از افرادی که اسموتی نوشیدند نمونۀ خون گرفته شد تا سطح هورمون گرسنگی در آن‌ها آزمایش شود. جسم شرکت‌کنندگان با برداشت آن‌ها دربارۀ خستگی و گرسنگی خود هماهنگ عمل می‌کرد.

اگر این اثرات در طول زمان تداوم یابند، شاید اطلاعات ژنتیکی در نهایت به نوعی پیشگویی کام‌بخش بدل شوند. البته شرکت‌کنندگان حداکثر برای یک ساعت فریب داده شدند، که این مسئله نتایج تحقیق را محدود می‌کند. اریک توپول^۲، متخصص قلب و ژنتیک در موسسۀ تحقیقاتی اسکریپس می‌گوید: «زمان این آزمایش خیلی کوتاه بود.» و می‌افزاید که این حوزه آرام‌آرام از تحلیل‌های تک‌ژنی دور می‌شود و به سوی درجۀ خطرهای چندژنی می‌رود که تأثیر هزاران ژن مختلف را ارزیابی می‌کنند. یک مطالعۀ بزرگ که در فنلاند انجام می‌شود دارد کم‌کم به این نتیجه می‌رسد که درجۀ خطر چندژنی در خصوص بیماری قلبی در واقعیت افراد را ترغیب می‌کند که وزنشان را کم و سیگارکشیدن را ترک کنند.

ترنوالد و کرام هر دو پیش از آغاز این مطالعه آزمایش دی‌.ان.‌ای دادند تا ابتدا خودشان را بیازمایند. کرام دریافت که نوع ایمنی ژن ورزش و نوع پرخطر ژن گرسنگی را دارد. «از هیچ کدام از این نتایج تعجب نکردم و تقریباً حالم این بود که بگویم ‘آره، من این ژن رو دارم، پس یه قهرمانم، یه دونده‌ام’ و ‘آهان، پس به این خاطره که همه‌اش گرسنه‌ام’».

ولی اضافه کرد «آیا این اطلاعات واقعاً برایم معنادارند یا من هستم که به آن‌ها معنا می‌بخشم؟»

پی‌نوشت‌ها:
• این مطلب را سارا ژانگ نوشته است و در تاریخ ۱۳ دسامبر ۲۰۱۸ و با عنوان «What Happens When You’re Convinced You Have Bad Genes» در وب‌سایت آتلانتیک شده است. وب‌سایت ترجمان آن را در تاریخ ۱۶ دی ۱۳۹۷ با عنوان «وقتی می‌پذیرید ژن خوب ندارید، چه اتفاقی برایتان می‌افتد» و ترجمۀ نجمه رمضانی منتشر کرده است.
•• سارا ژانگ (Sara Zhang) در دانشگاه هاروارد نوروبیولوژی خوانده است و پس از دوره‌ای از کار تحقیقاتی دربارۀ حشرات، به روزنامه‌نگاری روی آورده است. ژانگ در آتلانتیک در زمینۀ علم و سلامت می‌نویسد.

[۱] 23andMe: شرکتی آنلاین که اطلاعات ژنتیک مشتریان خود را با استفاده از نمونۀ بزاق آنها به دست آورده و برای آنها ارسال می‌کند [مترجم].
[۲] Eric Topol