چرا ترجمان باید به خوانندگانش وابسته بماند؟

مرتضی منتظری مقدم، ترجمان — مطبوعات جهان دوره‌های مختلفی را پشت‌سر گذاشته‌اند اما کمی بیش از یک دهه است که به دوره‌ای جدید قدم گذاشته‌اند. مشهور است که مطبوعات پیش از این دوره، دو دورۀ مهم دیگر را تجربه کرده‌اند. برخی شروع دورۀ اول را انقلاب گوتنبرگ و تحول صنعت چاپ می‌دانند. در این دوره روزنامه‌ها به شکل بولتن و خبرنامه تولید می‌شوند و شمارگانی اندک دارند. گسترۀ توزیع آن‌ها هم محدود است و هزینۀ تولید همچنان بسیار زیاد است. ازاین‌رو فقط اَشراف و سرآمدان به آن دسترسی دارند.

در دورۀ دوم، مطبوعات که با پیشرفت روزافزون صنعت چاپ و تحولات مرتبط با انقلاب صنعتی عمومی‌تر از قبل شده‌اند، با بهره‌گیری از تبلیغات تجاری، کاملاً فراگیر می‌شوند و دوره‌ای متمایز رقم می‌خورد. بخش قابل توجهی از درآمد مطبوعات از تبلیغات تجاری کسب می‌شود، بنابراین قیمت روزنامه‌ها کاهش می‌یابد و رفته‌رفته فراگیر می‌شوند. در این مرحله، مطبوعات در گسترۀ جغرافیایی ملی و بین‌المللی توزیع می‌گردند. این دوره با همۀ فراز و فرودهایش کمابیش تا اواسط قرن بیستم میلادی تداوم دارد.

سروکلۀ رادیو و تلویزیون که پیدا شد، خوانندگان روزنامه‌ها و مجلات که پیش‌تر و طی یکی دو قرن خواندن اخبار را تمرین کرده بودند با رسانه‌هایی جدید و بسیار فراگیر آشنا شدند که هم سرعت بیشتری در انتقال پیام داشتند و هم جذابیت‌های مضاعف. کم‌کم آگهی‌های تجاری به سمت رسانه‌های جدید سرازیر شد و عواید مطبوعات نسبت به گذشته کاهش پیدا کرد. حالا، روزنامه‌ها و مجلات که به سازمان‌های عریض و طویل مطبوعاتی، با تعداد زیادی خبرنگار، کارمند و دفاتر محلی تبدیل شده بودند، دیگر از پس مخارجشان برنمی‌آمدند. بااین‌حال این دوره بیشتر شبیه دورۀ گذار بود و تحول اصلی همچنان در راه.

با سپری‌شدن دورۀ انتقالی که شاید کمی بیشتر یا کمتر از نیم قرن طول کشید، در اوایل قرن بیست‌ویکم به دورۀ سوم مطبوعات رسیدیم. دورۀ سوم، که با تسامح عمری بیش از یک دهه دارد، با تجاری‌شدن اینترنت و دسترسی به شبکۀ گستردۀ جهانی شروع شد و در ادامه، با محبوبیت شبکه‌های اجتماعی و سایر رسانه‌های تعاملی، تحولی دو چندان پیدا کرد. مطبوعات که پیش از این یک بار رقابت را به رادیو و تلویزیون و رسانه‌های جدید آن روزگار باخته بودند، اکنون برای ادامۀ حیات با چالشی به‌مراتب پیچیده‌تر مواجه شدند، چراکه رقیب جدید نه‌تنها مطبوعات که حتی رسانه‌هایی مثل رادیو و تلویزیون را تحت‌تاثیر قرار می‌داد. این بار فقط آگهی‌های تجاری نبود که از صفحات وب‌سایت‌ها سر در می‌آوردند، بلکه ظهور مفهوم «شهروند خبرنگار» هم باعث شد تا هر کسی در هر کجای جهان رسانه‌ای از آن خود داشته باشد و همۀ این‌ها نه با هزینه‌های گزاف که با هزینه‌ای به‌مراتب کمتر از هزینۀ چاپ مستمر یک روزنامه یا مجله میسر شده بود. اما در جهانی که در آن هرکس صاحب رسانه‌ای مستقل و شخصی شده بود، معضلی تازه پیش آمد: روزنامه‌نگاری حرفه‌ای و تحقیقی تضعیف شد و در عصری که آن را پساحقیقت نامیدند مراجع موثق از چشم‌ها پنهان ماندند. ژورنالیست‌ها به‌کرات در مطالبشان از مرگ روزنامه‌نگاری گفتند. واقعیت این است که آن‌ها چندان هم بیراه نمی‌گفتند، چون طی همین یکی دو دهۀ اخیر بسیاری از مطبوعات مهم محلی و بین‌المللی یا تعطیل شدند یا فعالیتشان را به‌طرز چشمگیری کاهش دادند. البته این پایان داستان نبود.

در این کشاکش برخی از بنگاه‌های مطبوعاتی پیش‌رو نه‌تنها تسلیم نشدند که تلاش کردند با طراحی الگوهای جدیدی از فعالیت‌ مطبوعاتی هم خودشان را نجات بدهند و هم چشم‌انداز فعالیت مطبوعاتی در جهان را ترسیم کنند. این بنگاه‌های مطبوعاتی‌رسانه‌ای با بهره‌گیری از تجربه و سنت مطبوعاتی دیرپایشان در اولین قدم سعی کردند با اینترنت آشتی کنند. به‌جز چند استثنا، مطبوعاتی که با فرایند انطباق همراه نشدند یکی‌یکی از میان رفتند. در قدم بعد، آن‌ها با به‌کارگیری قالب‌ها و الگوهای جدید تولید محتوا، نظیر ویدئو یا پادکست، توانستند مانع از کاهش مخاطبانشان شوند یا حتی خوانندگانی جدید برای خود دست‌وپا کنند. سپس در الگوهای کسب‌وکارشان و خصوصاً در ساختار سنتی اشتراک‌دهی تجدید نظر کردند و با طرح‌هایی جدید منابع درآمدی خود را از شرکت‌ها و بنگاه‌های تجاریِ سفارش‌دهندۀ آگهی به سمت خوانندگان وفادارشان تغییر دادند. نتیجه این شد که مطبوعات مهم و تأثیرگذار کم‌کم آموختند نیازی نیست مثل گذشته گوش‌به‌فرمان بنگاه‌های تجاری و تبلیغ‌کنندگان باشند. در گذشته مطبوعات نیاز داشتند که برای جذب آگهی بیشتر هر روز مخاطبانی بیشتر از طیف‌های گوناگون پیدا کنند. در بسیاری موارد، مطالب به‌تدریج سطحی‌تر و بی‌کیفیت می‌شدند تا جایی که روزنامه‌نگاری زرد در میان صفحات مطبوعاتِ مهم نیز جا باز کرد. اما اکنون مطبوعات پیش‌رو کمتر به جذب آگهی تجاری و بیشتر به جیب خوانندگانشان وابسته‌اند و باید متناسب با خواست خوانندگان وفادارشان عمل کنند. بدین ترتیب روزنامه‌نگاری تحقیقی دوباره و با هدفی روشن‌تر به میدان بازگشت.

ترجمان در تمام این سال‌ها تلاش کرده تا با نگاه به این تحولات شیوه‌ای جدید و درست از کار مطبوعاتی را دنبال کند. ایجاد جامعۀ وفاداری از خوانندگان برای ترجمان مهم‌ترین هدف بوده است. در ادامه چنین مسیری، بازطراحی الگوی اشتراک نسخۀ کاغذی فصلنامۀ ترجمان حاصل ساعت‌ها بررسی الگوهای موفق و شکست‌خورده، مشورت و جلسات با کارشناسان بازاریابی بوده است که به لطف پروردگار و حمایت مخاطبان ترجمان با موفقیت همراه شد. حمایت شما در این یک سال ما را در برابر بی‌ثباتی بازار نشر محافظت کرد. از امروز نیز کمپین فروش ویژۀ اشتراک ترجمان در سال ۹۹ آغاز می‌شود و تا هجدهم اسفندماه ادامه خواهد داشت. با استمرار این شیوه، قصد داریم به‌زودی خدماتی جدید ارائه کنیم و کیفیت و تعداد مطالبمان را نیز افزایش دهیم. بدون اغراق می‌گوییم که آیندۀ پیش رویمان را بسیار روشن می‌بینیم و این نگاه به آینده را مدیون شما هستیم.

                                                                                            •••

فصلنامۀ ترجمان چیست، چه محتوایی دارد، و چرا بهتر است اشتراک سالانۀ آن را بخرید؟
فصلنامۀ ترجمان شامل ترجمۀ تازه‌ترین حرف‌های دنیای علم و فلسفه، تاریخ و سیاست، اقتصاد و جامعه و ادبیات و هنر است که از بیش از ۱۰۰ منبع معتبر و به‌روز انتخاب می‌شوند. مجلات و وب‌سایت‌هایی نظیر نیویورک تایمز، گاردین، آتلانتیک و نیویورکر در زمرۀ این منابع‌اند. مطالب فصلنامه در ۴ بخش نوشتار، گفت‌وگو، بررسی کتاب، و پروندۀ اختصاصی قرار می‌گیرند. گزیده‌ای از بهترین مطالب وب‌سایت ترجمان همراه با مطالبی جدید و اختصاصی، شامل پرونده‌های موضوعی، در ابتدای هر فصل در قالب «فصلنامۀ ترجمان علوم انسانی» منتشر می‌شوند. تاکنون به موضوعاتی نظیر «اهمال‌کاری»، «تنهایی»، «سفر»، «خودیاری»، «سلبریتی‌ها» و نظایر آن پرداخته‌ایم. شمارۀ جدید فصلنامه نیز دربارۀ پدیده‌ای همه‌گیر و آشناست.

فصلنامۀ ترجمان در کتاب‌فروشی‌ها، دکه‌های روزنامه‌فروشی و فروشگاه اینترنتی ترجمان به‌صورت تک شماره و با قیمت ۴۰۰۰۰ تومان به‌ فروش می‌رسد اما شما می‌توانید با خرید اشتراک سالانۀ فصلنامۀ ترجمان (شامل ۴ شماره) در طرح ویژه اشتراک سال ۱۳۹۹، علاوه بر بهره‌مندی از تخفیف نقدی، از مزایای دیگری مانند ارسال رایگان و دریافت یک کتاب به‌عنوان هدیه برخوردار شوید. فصلنامه برای مشترکان زودتر از توزیع عمومی ارسال می‌شود و در صورتی‌که فصلنامه آسیب ببیند بدون هیچ شرط یا هزینۀ اضافی آن را تعویض خواهیم کرد. ضمناً هر وقت بخواهید می‌توانید اشتراکتان را لغو کنید و مابقی مبلغ پرداختی را دریافت کنید.

پی‌نوشت‌ها:
• این مطلب را مرتضی منتظری‌مقدم نوشته است و وب‌سایت ترجمان در تاریخ ۸ اسفند ۱۳۹۸ آن را با عنوان «چرا ترجمان باید به خوانندگانش وابسته بماند؟» منتشر کرده است.
•• مرتضی منتظری‌مقدم سردبیر سایت و فصلنامۀ ترجمان علوم انسانی است.