گزیده‌های اقتصاد در سال ۱۳۹۶

• چرا فقرا این‌قدر تصمیم‌های بد می‌گیرند؟

وقتی کسی می‌خواهد لاغر شود، یکی از اولین توصیه‌هایی که به او می‌کنند این است که شام نخور. کاری که برای اکثر افراد سخت نیست. اما فرض کنید چنان فقیرید که «نمی‌توانید» شام بخورید. آن‌وقت است که از صبح ذهنتان درگیر این مسئله است که برای شام باید چکار کنم؟ این تجربه چیزی است که نویسندگان یک کتاب جنجالی به آن می‌گویند کاهش «پهنای باند ذهنی»، چیزی که باعث می‌شود فقرا مداوماً تصمیمات بد بگیرند.

• نئولیبرالیسم: ایده‌ای که جهان را بلعید

امروزه واژهٔ نئولیبرالیسم به ابزاری برای لفاظی‌های سیاسی بدل شده، اما واقعیت این است که این واژه بیانگر ایدئولوژی زمانهٔ ماست، ایدئولوژی‌ای که منطق بازار را مقدس شمرده و هر آنچه مایهٔ انسان‌بودن ماست را کنار می‌گذارد. زمانی بود که صحبت از رئیس‌جمهوری ترامپ احمقانه می‌نمود، همین‌طور بود سخن‌گفتن از فراگیرشدن ایده‌های هایک، اما امروزه این ماییم که در جهانِ ایده‌های هایک و سیاست‌های ترامپ زندگی می‌کنیم.

• گوشتان را برای شنیدن حرف‌های روتخر برِگْمان تیز کنید

روتخر برِگْمان، جوان ۲۸ ساله‌ای است که کتابش،«آرمان‌شهر برای واقع‌بین‌ها»، غوغایی در هلند به پا کرده است. راه‌حل‌های او تقریباً ساده‌اند و جانانه علیهِ روندهای موجود موضع گرفته‌اند: درآمد پایۀ همگانی، هفتۀ کاری ۱۵ ساعته و مرزهای باز. اگر به نظرتان همۀ این‌ها بیش از اندازه خیالی است، باید گفت که برگمان برای اقامۀ دعوا، گنجینه‌ای از شواهد تجربی جمع‌آوری کرده است. علاوه‌براین در پی توصیه‌های او، همین الان شهرهایی در هلند، فنلاند، اسکاتلند، سوئیس و … در حال انجام دوره‌های آزمایشی درآمد پایه‌اند.

• ایالات متحدۀ کار

حداقل فایدۀ کارکردن پول درآوردن است، اما اگر قرار است کل عمرمان کار کنیم و نهایتاً هم فقیر و بی‌پناه باشیم، دیگر چه چیز خوشایندی در آن باقی می‌ماند؟ مخصوصاً در دوره‌ای که طی ساعات کاری، علاوه بر خستگی و فرسودگی، باید لبخندی گرم و دلی پرامید را هم دنبال خودتان بکشید. چطور شرایط کاری ما به اینجا رسید؟ آیا وقت آن نرسیده است که بار دیگر ارزش کارکردن را از اساس بازبینی کنیم؟

• آدام اسمیت واقعی چطور فکر می‌کرد؟

آدام اسمیت را پدر علم اقتصاد می‌دانند. اما اقتصاد متعارف امروزی «پسری است که نشانی از پدر ندارد». بررسی تفکرات اسمیت نشان می‌دهد که او، به همان اندازه که نگران ورود بی‌مبالات دولت به تجارت بود، از خطر فعالیت آزادانۀ سوداگران نیز بیم داشت. اما این نگرانی در متون و تحلیل‌های اقتصادیِ پس از او انعکاس چندانی نیافته است. کسی چه می‌داند، شاید «دستی نامرئی» در کار بوده تا تصویری غیرواقعی از تفکرات آدام اسمیت ترسیم کند.

• پیامبران جدید سرمایه

نیکول اشاف، مدرس جامعه‌شناسی در دانشگاه بوستون، کتابی نوشته است با عنوان پیامبران جدید سرمایه. او در این کتابْ اسطوره‌سازی‌های مدرن سرمایه‌داری را بررسی می‌کند. اشاف می‌گوید سرمایه‌داری همواره به داستان‌هایی نیاز داشته است تا «ما را صبح‌ها از تخت بیرون بکشد»، قصه‌هایی دربارۀ کاپیتالیسم خلاق و تفکر مثبت که پیامبران جدیدی مثل بیل گیتس و اپرا وینفری تعریف می‌کنند. این قصه‌ها کمک می‌کنند مردم قانع شوند که کاپیتالیسمْ بهترین یا تنها راه ممکن برای سازمان‌دهی جامعه است.

• سرمایه‌داری: تاریخی از هزینه‌های گزاف برای رسیدن به ارزانی

طبیعت، پول، کار، مراقبت، غذا، انرژی و جان. دنیای ما را این هفت چیز ساخته‌اند و آینده‌مان را این هفت چیز شکل خواهند داد. سرمایه‌داری، به‌مثابۀ یک نظام عظیم اقتصادی و سیاسی، برای ارزان‌کردن این هفت چیز، هر کاری کرده است. از برده‌داری و استعمار تا تخریب بی‌سابقۀ منابع زیست‌محیطی کرۀ زمین. کتابی جدید با پیگیری تاریخی این هفت چیز نشان می‌دهد چطور امروز به مرزهای بحرانی بی‌بازگشت رسیده‌ایم و چطور می‌توان راهی برای نجات یافت.

• سرمایۀ انسانی چیست؟

در کوران جنگ سرد، خروشچف گفت که شوروی با «رشد تولیدات کشاورزی و صنعتی» دژ ایالات متحده را در هم خواهد کوفت. این نگرانی کاخ سفید را به فکر انداخت که شاید لازم است، در کنار زرادخانه‌های اتمی و موشک‌های بالستیک، «تسلیحاتی فکری» نیز تولید کند که با این قِسم حرف‌ها وارد مبارزه شود. صورت‌بندی نظریۀ غریبِ سرمایۀ انسانی احتمالاً یکی از این جنگ‌افزارها بود که هنوز که هنوز است از شلیک باز نایستاده است.

• پنچ کتاب پیشنهادی کیت ریوُرت برای بازاندیشی در علم اقتصاد

سیاست‌مداران همیشه به‌دنبال نشان‌دادن نمودارهایی هستند که نشان از حرکت روبه‌جلو و بالا داشته باشد. چرا؟ چون ذهن ما استعارۀ حرکت به جلو و بالا را نمایانگر پیشرفت می‌داند. کیت ریورت با درک تأثیر استعاره‌ها، تصاویر و مفاهیم ساده روی ذهنیت ما، از تصویر یک دونات برای مشخص‌کردن نیازهای اقتصاد امروز استفاده می‌کند. او در گفت‌وگوی پیش رو از پنج کتابی می‌گوید که بیش از همه برای بازاندیشی در علم اقتصاد اهمیت دارند.

• جهانی‌سازی: ظهور و سقوط ایده‌ای که جهان را درنوردید

دردهۀ ۱۹۹۰، تردید کردن دربارۀ جهانی‌سازی بین اقتصاددانان شبیهِ تردید کردن دربارۀ طلوع خورشید بود. اما امروز وضعیت خیلی تغییر کرده است. نیروهای سیاسی عظیمی علیهِ جهانی‌سازی برخاسته‌اند و سکانِ قدرتمندترین کشور دنیا در دست مردی است که از جهانی‌سازی متنفر است. اقصاددانان هم یکی یکی از حمایت از آن دست می‌کشند. این ایده چطور به اجماعی جهانی تبدیل شد و چرا امروز ملت‌های دنیا این‌همه از آن سرخورده‌اند؟