گزیده‌های علم در سال ۱۳۹۷

_{♦ برای مطالعۀ هر یک از مطالب این پرونده، بر روی تیتر آن‌ها کلیک کنید.}

• با توماس کوهن، سرنوشت علم به کجا ختم می‌شود؟
_{شواهد تجربیِ دانشمندان نظریه‌های علمی را رد یا تأیید می‌کنند. کوهن دقیقاً دشمن همین دیدگاه بود}

اولین بار که توماس کوهن، یکی از جنجالی‌ترین متفکران قرن بیستم، رفت تا کرسی فلسفۀ علم دانشگاه را مال خود کند، با تحقیر به او گفتند دانشکدۀ فلسفه جای داستان‌سرایی‌های او نیست. آن زمان، هیچ‌کس باور نمی‌کرد این کسی که شبیه روزنامه‌نگارانِ عامه‌پسند می‌نویسد روزی بتواند نظریۀ کسانی همچون پوپر و کارنپ را از میدان به در کند. حالا پنجاه سال از انتشار کلیدی‌ترین کتاب کوهن، یعنی ساختار انقلاب‌های علمی، می‌گذرد اما همچنان برخی گفته‌هایش رازآلود باقی مانده‌اند.

• آیا علم چیزی جز یک بازی کودکانه است؟
_{تصویر ذهنی ما از علم از جایی عجیب و غریب سرچشمه می‌گیرد: روان‌شناسیِ مدرن کودک}

اکثراً فکر می‌کنیم اگر بچه‌هایمان بخواهند دانشمند شوند، باید ابتدا مدرسه و دانشگاه را تمام کنند و سپس، در آزمایشگاه‌های پیچیده با روش‌هایی سخت و بغرنج، نظریۀ علمی تولید کنند. اما واقعیت این است که ما بعد از سپری‌کردن سال‌های طولانی تازه می‌رسیم به جایی که همان اول بوده‌ایم: دوران کودکی. روان‌شناسان می‌گویند الگویی که کودکان در بازی و کنجکاوی‌هایشان به کار می‌گیرند همان روشی است که دانشمندان بزرگ با آن به اکتشافات علمی می‌رسند.

• نگرانی‌های هنری کیسینجر دربارۀ هوش مصنوعی
_{جامعۀ بشری، چه از نظر سیاسی و چه از نظر فکری، آمادۀ قدم‌گذاشتن به دوران هوش مصنوعی نیست}

اگر از آن عشق کامپیوترهایی باشید که با شور و شعف پیشرفت‌های دنیای تکنولوژی را دنبال می‌کنند، وقتی بشنوید که هنری کیسینجر از هوش مصنوعی واهمه دارد، احتمالاً توی دلتان می‌گویید از پیرمردی ۹۵ساله چه انتظار دیگری می‌توان داشت؟ خود کیسینجر نیز به‌خوبی می‌داند که از تکنولوژی چندان سر درنمی‌آورد، اما این را هم می‌داند که توسعه‌دهندگانِ جوانِ هوش مصنوعی هم چیزی از سیاست و فلسفه نمی‌دانند. اما طراح کودتای شیلی چه حرفی برای امروز ما دارد؟

• مطالعۀ دی‌ان‌ای تصور ما دربارۀ تاریخ انسان را دگرگون خواهد کرد
_{یافته‌های دیوید رایک، ژنتیک‌شناس دانشگاه هارواد، از مهاجرت‌های ماقبل‌تاریخی گونۀ ما حکایت دارند}

شناخت ما از زندگی انسان‌ها در دوران ماقبل تاریخ بسیار محدود است. اما شاید روش‌های جدید مطالعۀ ژنتیک نیاکان باستانی‌مان بتواند جزئیات جدیدی به تصویر تکه تکۀ ما از آن دوران اضافه کند. آزمایشگاهی در دانشگاه هاروارد، با ابداع راه تازه‌ای در استخراج ژنوم انسان‌های باستانی به این تحول سرعت شگفت‌آوری بخشیده است. به لطف تحقیقات این تیم، یافته‌های ما دربارۀ مهاجرت‌های باستانی سریعاً در حال تغییر است.

• برونو لاتور: ما هرگز مدرن نبوده‌ایم
_{لاتور، فیلسوفی که ۴۰ سال به انتقاد از علم متهم بوده است، حالا در صدد است تا به یاری علم برخیزد}

کسی نمی‌داند واقعاً برونو لاتور چه‌کاره است. دکترایش را در الهیات گرفته است، با دانشمندان دست به یقه شده است، انسان‌شناسان او را از جرگۀ خود می‌دانند، خودش ادعای جامعه‌شناس بودن دارد، و حالا نمایشنامه‌نویسی را هم به کارنامه‌اش اضافه کرده است. فرزند خانواده‌ای که نسل به نسل در کار تولید شراب بوده‌اند، این روزها، پس از بازنشستگی از دانشگاه، بیش از همیشه دلمشغول تغییرات اقلیمی شده است.

• مسیر تحقیقات علمی با وصله‌پینه‌ها جلو می‌رود
_{چرا نتایجی که از علم به دست می‌آید نسبت به دیگر محصولات فکر بشر قابل‌اعتمادتر است؟}

یک روش واحد برای دوختن کت‌وشلوار وجود ندارد. همانطور که یک روش واحد برای سرودن شعر هم وجود ندارد. تقریباً در تمام فعالیت‌های انسانی، هر کسی کار خود را به شیوۀ منحصربه‌فردی انجام می‌دهد که در اثر تجربه و تکرار آموخته است. پس چرا دربارۀ علم چنین نباشد؟ چرا در علم مسیر تحقیقات بسته به واقعیت‌ها و موقعیت‌ها تغییر نکند و روش‌های تازه، تکمیلی و نوآورانه را به وجود نیاورد؟

• آزمایش‌های خیالیِ ما چه ربطی به واقعیت دارند؟
_{برای دانشمندشدن فقط به یک صندلی راحتی نیازمندیم، نه آزمایشگاه‌های غول‌پیکر}

دانشمندان وقتی می‌خواهند نظریه‌ای را ثابت کنند، اول آن را در ذهن خود مجسم می‌کنند. اغلب اوقات هم، تجسمشان با واقعیت جور درمی‌آید. مثلاً آینشتاین، قبل از ارائۀ نظریۀ نسبیت، خودش را در حال سقوط از یک بلندی تصور کرد و فهمید که انسان‌ها در حال سقوط وزنشان را احساس نمی‌کنند. واقعاً اگر این تخیل‌ها واقعیت را به ما نشان می‌دهند، آنگاه می‌توانیم یک نتیجۀ هولناک بگیریم: اینکه دانش از درون ذهن ظهور می‌کند، نه از نوعی منبع خارجی.

• یوول نوآ هراری از زندگی انسان‌ها در سال ۲۰۵۰ می‌گوید
_{با افزایش تغییرات، شاید اصل معنای انسانیت تغییر کند و ساختارهای جسمانی و شناختی ذوب شوند}

اگر امسال فرزندی به دنیا بیاورید، سال ۲۰۵۰، سی‌وچند ساله خواهد بود. حتماً آرزو دارید که تحصیلاتی خوب، شغلی آبرومند و زندگی‌ای مرفه داشته باشد و طبیعی است که تلاش می‌کنید تا راه زندگی را به او بیاموزید. اما یوول نوآ هراری، مورخ جوان، معتقد است بهترین کمکی که می‌توانید به فرزندتان بکنید، این است که اجازه ندهید به حرف‌هایتان گوش بدهد. زیرا دنیای پیش رو چنان در حال تغییر است که حکمت پیشینیان برای آن سودی نخواهد داشت.