فیسبوک به دنبال یکدست کردن گفتمان سیاسی است؟
بسیاری از کارشناسان انقلاب‌های بهار عربی، مخصوصا انقلاب سال ۲۰۱۱ مصر را، انقلابی فیس‌بوکی می‌دانند.
مکرر می‌شنویم که رسانه‌های اجتماعی فقط مطالبی را به کاربران ارایه می‌کند که مطابق نظراتشان باشد. همچنین محققان بر این باورند که افراد مایل‌اند دیدگاه‌های خودشان را دوباره ببینند. گروهی از دانشمندان با تحلیل رفتار ۱۰ میلیون کاربر فیسبوک بررسی کردند که شبکه‌های اجتماعی چطور دسترسی عمومی به اخبار را تعیین می‌کنند.
نیویورک‌تایمز — دانشمندان سیاسی و نظریه‌پردازان اجتماعی سال‌هاست که نگران توانایی بالقوۀ اینترنت در مسطح‌کردن و دوقطبی‌سازی گفتمان دموکراتیک بوده‌اند.
از آنجا که امروزه بخش مهمی از اطلاعات از ابزارهایی دیجیتال بیرون می‌آیند که با علایق ما شکل گرفته‌اند، محققان بر این باورند که افراد در حال ساختن فضایی آنلاین هستند تا در آن دیدگاه‌های خودشان را دوباره ببینند۱، چیزی شبیه یک اتاق پژواک با توجه به اینکه فیسبوک، گوگل و سایرین طبق آنچه مشتری قبلاً از خواندش لذت برده، مطالبی را به وی پیشنهاد می‌کنند.
اما در مطالعه‌ای که در مجلۀ ساینس چاپ شد، دانشمندانِ داده‌ها۲ در فیسبوک گزارش کردند که فضای تکرار دیدگاه‌ها آن‌قدر هم که بسیاری از آن ترس دارند، کوته‌فکرانه نیست یا دست‌کم در شبکه‌های اجتماعی اوضاع متفاوت است. بسیاری از محققان به‌دلیل وسعت این مطالعه، اهمیت آن را پذیرفتند اما محدودیت‌های مهمی را نیز برای آن قائل شدند.
پس از تحلیل اینکه ۱۰.۱ میلیون کاربر آمریکایی، سال گذشته در دوره‌ای شش‌ماهه چطور در فیسبوک مسیریابی کرده‌اند، محققان دریافتند که شبکۀ دوستان و اخباری که افراد تماشا می‌کردند در واقع به اولویت‌های عقیدتی آن‌ها متمایل بود؛ اما تأثیر آن بسیار محدوتر از تخمین‌های نظریه‌پردازان در اینباره بود. تخمینی که ادعا می‌کرد افراد تقریباً هیچ اطلاعاتی مخالف نظرشان دریافت نمی‌کنند.
بر اساس این مطالعه، به طور میانگین ۲۳درصد از دوستانِ کاربران گرایش سیاسی مخالف آن‌ها دارند. به طور میانگین ۲۹ درصد از اخبار نمایش داده شده توسط منبع اخبار فیسبوک نیز دیدگاه‌هایی را در بر دارند که در تناقض با تفکر کاربر است.
به علاوه، محققان اظهار کردند، اینکه افراد کدام خبر را برای کلیک کردن انتخاب کنند در ایجاد احتمال مواجه شدن با اخبار خلاف دیدگاه خودشان بیشتر از فیلتر فیسبوک، مؤثر است.
ایتان بکشی، دانشمند داده در فیسبوک که هدایت مطالعه را بر عهده داشت بیان کرد «این اولین باری است که توانسته‌ایم این تاًثیرات را به صورت کمّی اندازه‌گیری کنیم». او گفت این مطالعه را در سال ۲۰۱۲ و به دلیل علاقه به این مسئلۀ آغاز کرده که شبکه‌های اجتماعی چطور شکل دستیابی عموم به اخبار را تعیین می‌کنند. وی افزود: «شاید فکر کنید اگر در محیط آنلاینی بودید که فقط دیدگاه‌های مشابه خودتان در آن وجود داشت، دیگر هر اطلاعات چالش‌برانگیزی سر راهتان قرار نمی‌گرفت، اما واقعاً این طور نیست.»
یافته‌های فیسبوک با این نگرانیِ قدیمی در تضاد است که سیستم‌های فیلترِ دیجیتال می‌تواند دیدگاه‌های ما را شکل دهد. تمرکز فیسبوک روی الگوریتمی است که تصمیم بگیرد افراد کدام مطالب منبع خبری را ببینند و کدام را نبینند.
الی پاریسر۳، مدیر وبسایت آپ‌ورثی، این تأثیر را «حباب فیلتر» نام نهاد. برخی کاربران فیسبوک گفته‌اند که دیگر به دنبال کسانی نمی‌روند که مطالبی مخالف با دیدگاهشان ارسال می‌کنند. در آستانۀ انتخابات ریاست جمهوری سال آینده که در آن اینترنت وسیلۀ اصلی رقابت است، بحث‌های سیاسی بالا می‌گیرند و این مشکل بدتر و بدتر می‌شود.
پاریسر در مصاحبه‌ای دربارۀ بررسی فیسبوک گفت: «این نشان می‌دهد تاًثیراتی که درباره‌شان نوشتم وجود دارند و حائز اهمیت‌اند اما کوچک‌تر از آن چیزی هستند که گمان می‌کردم.»
ناتالی جامینی استرود۴، استاد مطالعات ارتباطات در دانشگاه تگزاس آستین که در این مطالعه شرکت نداشت، گفت که نتایج آن «عامل اصلاح‌کنندۀ مهمی» در تفکر رایج به شمار می‌رود.
طبق گزارش سال گذشتۀ مرکز تحقیقاتی پیو، خروجی‌های رسانه که افراد آن‌ها را به عنوان منابع اصلی اطلاعات دربارۀ سیاست و اخبار می‌شناسند، به شدت به دیدگاه‌های سیاسی آن‌ها مرتبط‌اند. مطالعه‌ای دیگر در سال گذشته که نسخۀ اولیۀ آن در دفتر ملی تحقیقات اقتصادی منتشر شد، استفاده از توییتر را در انتخابات ۲۰۱۲ تحلیل کرد و دریافت که رسانه‌های اجتماعی اغلب فقط نظراتی را به کاربران ارایه می‌دهد که با نظرات خودشان مطابقت دارد.
دکتر استرود و دیگر محققان ذکرکردند که مطالعۀ فیسبوک محدودیت‌هایی داشت. ۱۰.۱ میلیون کاربرِ این مطالعه تنها از میان آمریکایی‌های بالای ۱۸ سال انتخاب شدند که دست‌کم چهار روز از هفته وارد فیسبوک می‌شدند و در نیمۀ دوم سال ۲۰۱۴ دست‌کم بر یک لینک خبری کلیک کرده‌اند؛ و مهم‌تر آنکه همه در پروفایلشان خود را به عنوان لیبرال یا محافظه‌کار معرفی کرده بودند. بیشتر کاربران فیسبوک نظرات سیاسی خود را ارسال نمی‌کنند و دکتر استرود گوشزد کرد که آن کاربران شاید کم و بیش پذیرای دیدگاه‌های سیاسی مختلف باشند.
نقد این مطالعه سریعاً نوشته شد. در مقاله‌ای در پاسخ به این مطالعه، زینپ توفکی۵، استاد دانشگاه کارولینای شمالی، گفت: «افرادی که نظراتِ سیاسی خود را مشخص می‌کنند اغلب رفتاری متفاوت از افرادی دارند که این کار را نمی‌کنند.» او افزود، «این مطالعه همچنان جالب و مهم است اما نمی‌توان آن را به تمام کاربران فیسبوک تعمیم داد.»
محققان فیسبوک نیز بیان کردند که مطالعۀ کسانی که خودشان دیدگاه سیاسی‌شان را اظهار کرده‌اند، از نظر فنی امکان‌پذیرترین روش برای تعیین گرایشات سیاسی کاربران بود و تلاش برای فهمیدن این گرایش‌ها با روش‌های دیگر منجر به عدم اطمینان بیشتر می‌شد.
این یافته‌ها برای فیسبوک مناسب‌ترند. این شبکۀ اجتماعی با داشتن بیش از ۱.۳ میلیارد کاربر در واقع پرخواننده‌ترین روزنامۀ جهان است. طبق آمار مرکز تحقیقات پیو، حدود ۳۰درصد از بزرگسالان آمریکا اخبار خود را از فیسبوک می‌گیرند؛ اما به‌خاطر استفاده از الگوریتم منبع خبر، سرمقاله‌ها با شفافیت کمی تنطیم می‌شوند. فیسبوک می‌توانست از نتایج این مطالعه بهره ببرد تا نشان دهد که این الگوریتم گفتمان ملی را تخریب نمی‌کند.
فیسبوک بیان کرد که محققانش آزادی کامل داشتند تا علایق پژوهشی خود را دنبال کنند و هرآنچه را درمی‌یافتند ارایه دهند. نتایج پیش از انتشار در مجلۀ ساینس بازبینی شدند؛ مجله گروهی از محققان بی‌نام غیروابسته به فیسبوک را برای این کار برگزید.
فیسبوک همچنین ذکر کرد که این مطالعه از اساس با آنچه در سال گذشته اعتراضات را برانگیخت متفاوت است، در آن مطالعه، دانشمندان تعداد پست‌های مثبت و منفی را که برخی افراد می‌دیدند تغییر دادند تا تأثیر آن را بر رفتار آن‌ها بسنجند. این مطالعه آزمایشی در خود نداشت که در نگاهِ کاربران به فیسبوک تاًثیری بگذارد؛ محققان چگونگی استفاده از فیسبوک توسط افراد را آنگونه که امروز هست تحلیل کردند.
در مطالعۀ فیسبوک، محققان ابتدا با توجه به اینکه کدام یک از لیبرال‌ها یا محافظه‌کاران مطلب خاصی را بیشتر به اشتراک گذاشته‌اند، دیدگاه متن مورد نظر را تعیین می‌کردند. آن‌ها رویکردهای جانبدارانه‌ای دربارۀ برخی منابع خبری یافتند که تعجبی نداشت، اخبار فاکس‌نیوز اغلب میان محافظه‌کاران به اشتراک گذاشته می‌شد و اخبار هافینگتون‌پست اغلب میان لیبرال‌ها.
بعد به سنجش این مسئله پرداختند که در منبع اخبار کاربرانی که جزئیات شناسایی‌شان مشخص شده، هر چند وقت یک بار اخباری در تناقض با عقاید ادعایی‌شان ظاهر می‌شد و هر چند وقت یک بار روی یکی از این مطالب کلیک می‌کردند.
برخی دانشگاهیان می‌گفتند که فیسبوک همواره در حال دستکاری منبع اخبار بوده و می‌توانسته به راحتی تغییراتی اعمال کند که اتاق پژواکی نفوذناپذبرتر ساخته شود.
«تأثیر کوچکِ امروز می‌تواند به تأثیر بزرگ فردا بینجامد»، این سخن را دیوید لیزر۶ در نقدی بر مطالعۀ فیسبوک که آن هم در ساینس منتشر شد، نوشت، او دانشمندی سیاسی در دانشگاه نورت‌ایسترن است که به مطالعۀ شبکه‌های اجتماعی می‌پردازد. «آسمان تأمل هنوز در حال افول نیست اما آسمان‌ها کاملاً روشن هم نیستند.»
مطالعۀ دیگری که نوشتۀ سولومون مسینگ و لادا آدامیک۷ بود یافته‌های دیگری را در اینباره ارایه می‌کرد که افراد با باورهای مختلف چطور از بزرگ‌ترین شبکۀ اجتماعی جهان استفاده می‌کنند.
یکی اینکه لیبرال‌ها در اتاق پژواکی نفوذناپذیرتر از محافظه‌کاران زندگی می‌کنند و محافظه‌کارانِ سرسخت در مواجهه با دیدگاه‌هایی که عقایدشان را به چالش می‌کشند، گزینشی‌تر عمل می‌کنند.
حدود ۲۲درصد از اخباری که فیسبوک به لیبرال‌ها عرضه می‌کند گرایش محافظه‌کارانه دارند در حالی که ۳۳درصد از اخباری که برای محافظه‌کاران نمایش داده می‌شود دیدگاهی لیبرال را ارایه می‌دهند. محققان بیان کردند که علت این تفاوت این است که در میان دوستان کاربران لیبرال، افراد کمتری با گرایش مخالف حضور دارند.
اما احتمال کلیک کردن لیبرال‌ها روی مطالبی که عقایدشان را به چالش می‌کشند در مقایسه با مطالبی موافق با عقایدشان که در منبع خبریشان ظاهر می‌شوند، ۶درصد کمتر است. احتمال کلیک کردن محافظه‌کاران در این شرایط ۱۷درصد کمتر است، یعنی ظاهراً محافظه‌کاران تمایل کمتری به تسلیم‌شدن در مقابل دیدگاه‌های مخالف دارند.
این مطالعه این سؤال را هم برانگیخت -البته پاسخی به آن نداد- که بعد از کلیک کردن افراد روی مطلبی با دیدگاه مخالف، چه اتفاقی می‌افتد: آیا با استدلال‌های آن قانع می‌شوند یا با بی‌توجه آن را کنار می‌گذارند؟
دایانا سی. موتز۸، دانشمند سیاسی دانشگاه پنسیلوانیا اظهار داشت «افرادی که واقعاً دغدغۀ سیاست دارند، خود را در معرض همه چیز قرار می‌دهند. پس خود را در معرض نظرات طرف مقابل هم قرار می‌دهند اما شاید هدف این باشد که آن‌ها را مسخره کنند یا اینکه بهتر بدانند چه می‌گویند تا در مقابلشان استدلال کنند یا تنها به‌این خاطر که بر سر تلویزیون فریاد بکشند.»
به عبارت دیگر، کلیک کردن لزوماً به معنای تأیید یا حتی نشان روشنفکری نیست.
پی‌نوشت‌ها:
* این مطلب در تاریخ ۷ می ۲۰۱۵ با عنوان Facebook Use Polarizing? Site Begs to Differ در وبسایت نیویورک‌تایمز منتشر شده است.
[۱] Echo Chamber
[۲] Data Scientists
[۳] Eli Pariser
[۴] Natalie Jomini Stroud
[۵] Zeynep Tufekci
[۶] David Lazer
[۷] Lada Adamic
[۸] Diana C. Mutz
مرتبط
چرا جنبش‌های خیابانی در دهۀ ۲۰۱۰ به شکست منجر شدند؟
تاریخْ پس از اعتراضات همچنان به سیر خود ادامه می‌دهد
دنیای پنهانی از رنج: کودکی فلسطینی به زندان می‌رود
مجازات پرتاب کردن سنگ به سمت تانک چقدر است؟
عربستان سعودی چطور دارد جهان را می‌خرد؟
درک پادشاهی سعودی به‌خاطر جایگاه غیرعادی‌ای که دارد ضروری است
وُوک ما را بيدار می‌کند تا به خوابيدن ادامه دهيم
اسلاوی ژیژک می‌گوید جنبش ووک همچون نوعی جزم‌اندیشی سکولار عمل می‌کند
