مترجمانی که جای رهبران جهان حرف می‌زنند

گاردین — حرفه‌های کمی وجود دارند که دیدی تراز اول نسبت به تاریخ، یا شانس همراهی رهبران جهان را به قدر حاکمان ستمگر فراهم می‌آورند. مترجمی یکی از این حرفه‌هاست، و این مترجمان هستند که بعضی از بهترین عبارات قرن بیستم متعلق به آنهاست. ویکتور سوخادریف، مترجم اتحاد جماهیر شوروی، که ماه می‌گذشته در ۸۱ سالگی درگذشت، تهدید نیکیتا خروشچف برای غرب را در جریان اولین سفر او به ایالات متحده در سال ۱۹۵۹، به‌خوبی «ما شما را دفن می‌کنیم» ترجمه کرد. (در واقع آن‌چه خروشچف گفت این بود «کمونیسم بیشتر از کپیتالیسم زنده می‌ماند»، اما عبارتی که ترجمه شد نه کاملاً دقیق و بلکه بی‌رحمانه‌تر بود.)

مترجمان نوعاً روز‌هایشان را در جایگاه ویژه می‌گذرانند. این یعنی نشستن در یک اطاقک ضدصدا، گوشی به گوش داشتن و گوش کردن به صدای خودشان، با یک گوش پوشانده‌ شده و گوش دیگری که اندکی پوشانده شده است. آن‌ها به صورت جفتی با یک زبان همسان و در دوره‌های نیم‌ساعته کار می‌کنند، چرا که به قول یک نفر «مغزتان بعد از یک ساعت منفجر می‌شود.»

ترجمه همزمان باید به عنوان یک معجزهٔ انسانی در نظر گرفته شود. کسی به من می‌گفت «هنوز نمی‌دانم چطور می‌توانم همزمان هم حرف بزنم هم گوش دهم. چیزی در مغزم رخ می‌دهد که آن را نمی‌فهمم.»

همچون بازیگری، بهترین مترجمان خصوصیات کسی را می‌گیرند که به جایش حرف می‌زنند: شور احمدی‌نژاد یا قیافهٔ خشک و بی‌روح پوتین. (این نه به معنی موافقت، بلکه صرفاً وفاداری به ترجمه است.) کوشش مترجمان روی اصطلاحات است تا الفاظ؛ هنگام ترجمه «شما مترادفات و اصطلاحات محبوب خودتان را دارید، مثل پول‌خردی در جیب.»

در یک جلسه یا مذاکرهٔ سطح بالا، مترجمان سعی می‌کنند نامرئی باشند. گاهی اوقات مشتریان با خواسته‌های خاصی پیش می‌آیند. مترجمی که قرار بود با رالف لورن، طراح مد، کار کند با فهرستی از دستور‌ات، شامل لباس و مدل مو و آرایش روبرو شد. او کار را قبول نکرد.

در ادامه سه مترجم از دشوار‌ترین وظایفشان می‌گویند.

النا کید
النا کید به عنوان مترجم میخائیل گورباچف در اوایل دهه ۱۹۹۰ کار می‌کرد، زمانی که او در قدرت نبود و اتحاد جماهیر شوروری از بین رفته بود. او همچنین مترجم میخائیل خودورکوفسکی، فعال حزبی و سرمایه‎‌دار نفتی بود، کسی که در سال ۲۰۰۲ توسط ولادیمیر پوتین به زندان افتاد و در دسامبر ۲۰۱۳ آزاد شد. کید هم‌اکنون به عنوان مدیر دوره مترجمی در سطح کار‌شناسی ارشد در دانشگاه بث فعالیت دارد.

دهه ۱۹۹۰ بود. یلتسین به قدرت رسید. گورباچف ساختمان عظیمی از یلتسین برای بنیادش گرفت و به ساختمانی آمد که من در آن کار می‌کردم: مؤسسهٔ بین‌المللی مطالعات اجتماعی. یک‌صد مترجم آنجا بودند. به ما گفتند: «اگر یک شغل می‌خواهید، می‌توانید درخواست بدهید». چهار نفر از ما موفق شدند.

گورباچف خیلی مهربان بود. من هر روز او را می‌دیدم: گشاده‌رو و دلپذیر بود. من همسرش رایسا را هم به خوبی می‌شناختم: یک بار وقتی می‌خواستند به آمریکا بروند برای خداحافظی نزدشان رفتم. دوستان‌ آمریکایی‌اش یک جت برایش فرستاده بودند. به ما اجازه دادند سوار هواپیما شویم و اینجالب بود. اسمش چیزی شبیه کپیتالیست بود. گورباچف کارهای بزرگی برای روسیه کرد. افراد مشهور زیادی به ملاقات او آمدند، از جمله ونسا ردگریو. یک کسی بود که می‌خواست دایره‌المعارف بریتانیکا را در روسیه منتشر کند. او و گورباچف سر این موضوع بحث داشتند که حباب لامپ برق را چه کسی اختراع کرده است. در روسیه می‌گویند پاپوف، اما آن شخص اصرار داشت که کار فرانکلین است.

ترجمهٔ گورباچف آسان بود. فهمیدن روسی او با لهجهٔ جنوبی برایم دشوار نبود. مشکل اصلی، جملات خیلی طولانی و به‌هم‌پیچیدهٔ او بود. باید آن‌ها را تغییر می‌دادم. در آن زمان فرهنگ سخنرانی عمومی خیلی در روسیه رواج نداشت. ژنرال‌هایی بودند که ۳۰ دقیقه حرف می‌زدند. آن‌ها ممکن بود خسته‌کننده باشند: از لطافت و فصاحت کلام بهرهٔ کافی نداشتند.

من در سال‌های ۱۹۹۵ و ۱۹۹۶ با میخائیل خودورکوفسکی نیزکارکردم. آن‌چه من را مبهوت او می‌کرد، نظم بسیارش بود. اگر می‌‌گفت ساعت سه و پنج دقیقه شروع می‌کنیم، ساعت سه و پنج دقیقه حاضر بود. او همه چیز را تحت کنترل داشت. همواره مشغول کار بود. او باید بهترین افراد را از هاروارد و آکسفورد به عنوان کارمند در اختیار داشت.

مترجمانِ همزمان باید هر کلمه را به طور جداگانه تحلیل کنند. نحو زبان روسی کاملاً با انگلیسی متفاوت است. برای فهمیدن جمله، باید به انتهای آن گوش کنید، و سپس ترجمه را آغاز کنید. بسیاری از خصوصیاتتان را وارد کار می‌کنید. ما باید تحقیقات زیادی انجام دهیم. هرگز نمی‌دانید چه به دست می‌آورید. یک روز سر و کارتان با امور مالی بین‌الملل است و یک روز دیگر، حقوق بین‌الملل. باید روی هر موضوعی اساساً کاوش کنید.

دانشجویان من باید تجزیه و تحلیل کنند؛ پیش از آنکه حرف بزنند باید فکر کنند. ما از آن‌ها می‌خواهیم که «مالک» سخنرانی باشند. آن‌ها به اصل کلام گوش می‌دهند و سپس آن را برای خودشان به انگلیسی تبدیل می‌کنند. آن‌ها از اصطلاحات و لغات خودشان استفاده می‌کنند. مخاطب باید شما را بفهمد؛ نمی‌خواهید که خمیازه بکشد.

ویکتور گائو
ویکتور گائو همکار سرویس خارجی چین در پکن و در دبیرخانه سازمان ملل متحد در نیویورک طی سال‌های ۱۹۸۳ تا ۱۹۸۹ بود؛ او مترجم انگلیسی رهبر اسبق چین دنگ ژیائوپینگ بود. او هم اکنون برای یک شرکت حقوقی در پکن کار می‌کند و مفسر امور بین‌الملل نیز هست.

در جریان انقلاب فرهنگی، دانشگاه‌های چین از سال ۱۹۶۶ برای یک دهه بسته شدند. من در دورهٔ ۱۹۷۷ بودم، یعنی اولین سال کالج بعد از انقلاب. تصمیم بازگشایی دانشگاه‌ها مستقیماً از سوی دنگ ژیائوپینگ صادر شد که دوباره قدرت را در چین به دست گرفته بود. دورهٔ افسانه‌ای بود: دانشجویانی داشتید که از یک تا ۱۰ سال برای ورود به دانشگاه انتظار کشیده بودند. من تخصصم را در زبان و ادبیات انگلیسی گرفتم. بعد از فارغ‌التحصیلی از دانشگاه مطالعات خارجی پکن، به عنوان مترجم همزمان برای سازمان ملل متحد تحت آموزش قرار گرفتم. من با ۲۱ سال سن، یکی از جوان‌‌ترین کارمندان وزارت خارجه بودم.

در دهه ۱۹۸۰، دنگ در صدر حزب کمونیسم قرار داشت. قبل از کار کردن برای او، باید در موقعیت‌های متعددی برای رهبران دیگر کار می‌کردید. من قادر بودم برای همهٔ اعضای مهم کابینه در چین کار کنم، از رییس‌جمهور تا دبیرکل.

دنگ خیلی کوتاه بود. قد من ۱۷۰ سانتی‌م‌تر است: بلند نیستم. قد او به بینی من می‌رسید. او ۵۸ سال بیشتر از من، یعنی حدود ۸۰ سال سنداشت و قدش ۱۵۲ سانتی‌م‌تر بود. وقتی با هم راه می‌رفتیم من باید به‌طور معمول خودم را کمی پایین می‌آوردم تا در یک سطح باشیم. پشت مبل او، من روی یک صندلی می‌نشستم.

دنگ مردی با کلمات اندک بود. هر کلمه‌ای که استفاده می‌کرد همچون یک گلوله، بسیار پرقدرت بود. او حرف غیرمستقیم نمی‌زد. معمولاً عبارات محاوره‌ای به کار می‌برد؛ مردم می‌توانستند به‌راحتی حرفش را بفه‌مند. او از لهجهٔ سیچوان‌ بومی‌اش استفاده می‌کرد، خودمانی، واقعی و غیرتصنعی. او منظورش را به‌روشنی با استفاده از تعابیر و استعاره‌ها بیان می‌کرد. «مهم نیست یک گربه سیاه باشد یا سفید، مهم این است که موش‌ها را می‌گیرد.» این روش معمول او برای بیان منظورش بود.

در یک روز عادی دنگ جلسه‌اش با خارجی‌ها را ساعت ۱۰ صبح شروع می‌کرد. ما ساعت ۹ می‌رسیدیم و از اتاق فوجیان در سالن بزرگ مردم استفاده می‌کردیم. او ساعت ۹ پانزده تا ۹ و بیست دقیقه سر می‌رسید. حضور در چنین جلسات دیپلماتیک سطح‌بالایی برای من یک امتیاز بود. دنگ در دهه ۱۹۸۰ مهم‌ترین شخصیت‌ جهان بود. او ویژه بود. مردم معتقد بودند دنگ عقل و دانش کافی برای بیرون آوردن چین از شرایط دشوار و قرار دادن آن در مسیر بازسازی را دارد. او در این باره حرف می‌زد که چطور مقامات دولتی باید مجبور به بازنشستگی شوند؛ ارتش چین باید با یک میلیون سرباز و افسر کوچک‌سازی شود. او می‌گفت سیاست خیز بزرگ به جلو در دهه ۱۹۵۰ یک مصیبت بوده است. من یا پشت سرش نشسته بودم یا با او راه می‌رفتم: و اهمیت موقعیت در همین بود، با همهٔ تشریفات یا اصول غیررسمی.

سال ۱۹۸۵ من با دنگ به بریتانیا رفتم و ماگارت تاچر را در داونینگ استریت ملاقات کردیم. همچنین به یک ضیافت رسمی ناهار به میزبانی ملکه در کاخ باکینگهام رفتم، اگرچه نتوانستم ناهار بخورم. به من یک چهارپایه دادند تا پشت سر یکی از مقامات چینی بنشینم.