_{♦ برای مطالعۀ هر یک از مطالب این پرونده، بر روی تیتر آن‌ها کلیک کنید.}

• دنیای اسلام و غرب: از جدال سرنیزه‌ها تا بازی واژه‌ها
_{دو کتاب جدید ادعا می‌کنند دنیای اسلام پذیرای بسیاری از پیشرفت‌ها بوده است، اما به شیوۀ مخصوص خودش}

وقتی ناپلئون مصر را اشغال کرد، در قاهره ستون بلندی ساخت که نامش را «درخت آزادی» گذاشته بود. اما مصریان آن ستون را «سرنیزۀ اشغال» می‌نامیدند، نمادِ هجوم سبعانۀ فرانسویان به کشورشان. این تعبیر دوگانه از ستونی سنگی، در هزاران مسئلۀ دیگر هم نمود می‌یافت. مسلمانان غرب را دیدند، بسیاری از پیشرفت‌های آن را در جوامعشان جذب کردند و بسیاری چیزها را کنار گذاشتند یا تغییر دادند. آن‌ها روشنگری خاص خودشان را رقم زدند.

• روایتی از خلق «دنیای اسلام» به‌عنوان یک کلّ یکدست
_{بررسی کتاب ایدۀ دنیای اسلام: یک تاریخ فکری جهانی نوشتۀ جمیل آیدین}

تا اوایل قرن نوزدهم متفکران اروپایی همچنان ارزیابی‌های مثبتی از اسلام داشتند. مثلاً گوته از پیامبر اسلام به‌عنوان سومین منبع الهام خود یاد می‌کرد. اما، در نیمۀ دوم قرن نوزدهم، دیدگاهی بسیار متفاوت ظهور می‌کند، نگرشی که اسلام را مخالف خرد می‌دانست و پیشرفت‌های اعراب را به تأثیر آریایی‌ها و غیرمسلمانان نسبت می‌داد. استاد مطالعات اسلامی، اسماء افسرالدین، کتاب جدیدی را بررسی کرده که دلایل این تغییر شگرف در نگرش‌های اروپاییان به مسلمانان را کاویده است.

• اسلام چگونه اروپا را ساخت؟
_{اروپا را اساساً اسلام تعریف‌ کرده است؛ اکنون نیز اسلام آن را بازتعریف می‌کند}

اواخر دوران باستان، شمال افریقا به‌اندازۀ ایتالیا و یونان مرکز مسیحیت بود. اما پیشرفت اسلام در شمال افریقا به ازبین‌رفتن مسیحیت انجامید و حوزۀ مدیترانه را به دو بخش تمدنی تقسیم کرد. به قول ادوراد سعید شرق‌شناس، اسلام طرفِ مقابلِ اروپا را به او نشان داد و با این کار اروپا را از نظر فرهنگی تعریف کرد. این روزها مهاجرت انسانی مجدداً باعث پیوند شمال افریقا و آسیا با اروپا شده است، اسلام مجدداً دست به بازتعریف اروپا زده است.

• آیا اسلام دینی استثنایی است؟
_{چگونه حوادث مربوط به چهارده قرن پیش هنوز به روابط این دین با سیاست شکل می‌دهند، و این امر برای آیندۀ خاورمیانه چه معنایی دارد؟}

چرا خاورمیانۀ مسلمان، که برای قرن‌ها گل سرسبدِ تمدن‌های بشری بود، به وضع دردناک امروز افتاده است؟ تاریخ خون‌بار این منطقه، مشخصاً از سقوط امپراتوری عثمانی به این‌سو، وارد دورۀ جدیدی شده است. طی این سال‌ها، مسلمانان مداوماً در حال آزمون نظام‌های رنگارنگ سیاسی بوده‌اند تا شاید به الگویی واقعاً اسلامی از حکومت برسند. بر همین اساس، باید گفت خاورمیانه هیچ‌گاه راه اروپا را طی نخواهد کرد، چون اسلام دینی است متفاوت.

• دل‌مشغولی انگلستانِ عهد الیزابت به اسلام
_{انگلستان در نبرد خویش با اروپای کاتولیک به مسلمانان روی آورد}

بامداد یکی از روزهای ماه می ۱۵۷۰، فرمانی از جانب پاپ بر در کاخ اسقف لندن کوبیده شد که مهر تأییدی بود بر جدایی انگلستان پروتستان از اروپای کاتولیک. البته تکفیر الیزابت اول پیامد دیگری هم داشت: تلاش ملکۀ منزوی‌شدۀ انگلستان برای ایجاد پیوندهایی با سلاطین ممالک اسلامی ترکیه، مراکش و ایران. کتاب جزیرۀ شرق نوشتۀ جری براتُن، روایتی است از تأسیس نخستین سفارت‌خانه‌ها در قسطنطنیه، مراکش و قزوین و ماجرای جاذبۀ جهان اسلام برای انگلیسی‌ها.

• روزگاری که اروپا عاشق اسلام بود
_{دوره‌ای که اروپاییان آغوش خود را برای اسلام گشودند از حافظه‌ها محو شده است}

رابطۀ اروپا و اسلام در گذشته‌ای نه چندان دور، بسیار متفاوت از رابطۀ کنونی‌شان بوده است؛ مثلاً زمانی دولت سکولار فرانسه هزینۀ ساخت مساجد مجلل را تأمین می‌کرد و آلمان نیز امکاناتی را که در اختیار مسلمانان قرار می‌داد، به رخ فرانسه و بریتانیا می‌کشید. این گذشته نشان می‌دهد مواجهۀ غرب و اسلام نه‌تنها چیز جدیدی نیست، بلکه رابطۀ آن‌ها همواره به‌شکل امروزی نبوده و احتمالاً در آینده هم این‌طور باقی نخواهد ماند.

• شهردار مسلمان لندن پدیدۀ جدیدی نیست
_{در طول ۱۳۰۰ سال برخی مسلمانان، شهرهای بزرگ اروپا را مدیریت کرده‌اند}

مطبوعات جهان صادق‌خان، برندۀ انتخابات شهرداری لندن را «نخستین شهردار مسلمان یک شهر بزرگ اروپایی» معرفی کرده‌اند. کارشناس مسایل خاورمیانه و استاد تاریخ دانشگاه میشیگان، خوان کول، با استناد به شواهدی تاریخی نشان می‌دهد که علی‌رغم سروصداهای رسانه‌ای ریاست مسلمانان بر شهرهای اروپا موضوع جدیدی نیست و حتی در آغاز سدۀ بیستم نیز برخی شهرهای بالکان هنوز هم مدیرانی مسلمان داشتند. از نظر او فراموشی نقش محوری مسلمانان در تاریخ اروپا خطرناک است.

• یادداشت‌های یک ایرانی از لندنِ دورانِ جین آستین
_{در سال ۱۸۱۶، وقتی دانشجوی مسلمانی به کمبریج رفت، چه اتفاقاتی رخ داد؟}

اولین مسلمانانی که دویست سال پیش برای تحصیل علوم جدید به انگلستان پا گذاشتند، گروهی از جوانان ایرانی بودند که در میان آن‌ها اسم میرزاصالح شیرازی برای ما آشناتر از بقیه است. آن‌ها پا به اروپا گذاشتند، درحالی‌که هنوز فکر می‌کردند زبان تحصیل در انگلستانْ لاتین است. اما وضع همیشه این‌طور باقی نماند. یکی از استادان تاریخ در دانشگاه کالیفرنیا این سفر را دستمایۀ کتاب جدید خود کرده است.

• بازخوانی اسلام سنی با هرمنوتیک قرآنی
_{بررسی کتاب مسائل معاصر اسلام نوشتۀ اسما افسرالدین}

اسما افسرالدین از روشنفکران مسلمان است که می‌گوید در طولِ تاریخ اسلام، بسیاری از آیات قرآن به شکلی نادرست تفسیر و فهم شده‌اند. به نظر او خیلی از وجوهِ نابرابری‌گرایانه‌ای که تصور می‌شود جزء اسلام است، در واقع برخاسته از تفاسیر نابرابری‌گرایانه از قرآن است. او در کتاب جدید خود کوشیده با بررسی نظرات روشنفکران مسلمان نوگرای سنی و اهلِ خاورمیانه، روایتی سازگار با آزادی‌خواهی از اسلام ارائه دهد. اما چنین تفسیری نیز ضعف‌های خاص خود را دارد.

• نوشته‌های ژیژک دربارۀ اسلام اصلاً چپ‌‌گرایانه نیست
_{بررسی کتاب اندیشه‌‌های کفرآمیز؛ اسلام و مدرنیته نوشتۀ اسلاوی ژیژک}

ژیژک نویسنده‌ای جنجالی است. خیلی‌ها این متفکر اسلونیایی را یکی از بلندترین صداهای چپ در دنیای امروز می‌دانند و در مقابل، بسیاری او را نویسنده‌ای سطحی و مبتذل می‌خوانند که نوشته‌هایش بی‌مصرف است. باید اقرار کرد که نظرات ژیژک دربارۀ اسلام بیشتر مؤید نظر گروه دوم است. ژیژک بعد از حمله به دفتر مجلۀ شارلی ابدو و شروع بحران مهاجران چند متن دربارۀ اسلام نوشته است، اما مملو از بی‌دقتی و تناقض.

• اسلام‌هراسی جایگزین یهودستیزی شده است
_{امروزه شکل و هدف نژادپرستی عوض شده است: مهاجران مسلمان جای یهودیان نشسته‌اند}

استعمارگری قرن ۱۹ از طریق فتوحاتش در خارج اروپا به دنبال «تمدن‌سازی» بود؛ ولی، در دوران پسااستعماری، تحت لوای همان ارزش‌ها به دنبال مبارزه با یک دشمن داخلی است. انزو تراورسو، در کتاب جدیدش، قرینه‌های موجود میان دو گونه از بیگانه‌هراسی مدرن، یعنی یهودستیزی و اسلام‌هراسی، را می‌کاود و از شباهت‌های میان اسلام‌هراسیِ امروز با یهودستیزیِ قدیم پرده برمی‌دارد. او می‌گوید شاید این‌بار مسلمانان مجبور باشند ستاره و هلالی زردرنگ روی لباسشان بدوزند.

• امریکا خودش را گروگان تروریسم نگه داشته است
_{احتمال کشته‌شدن امریکایی‌های مسلمان، از احتمال کشته‌شدن امریکایی‌ها به‌دست اسلامگرایان افراطی بیشتر است}

آمارها نشان می‌دهند از هر یک‌میلیون مسلمان امریکایی، یک نفر به‌خاطر نفرت آمریکایی‌های غیرمسلمان از باورهای او کشته‌ می‌شود. در حالی‌که از هر هفده‌میلیون امریکایی یک نفر به‌دست اسلامگرایان افراطی کشته شده است. بااین‌حال استاد جامعه‌شناسی دانشگاه کارولینای شمالی معتقد است برای بسیاری از امریکایی‌ها آمارها مهم به نظر نمی‌رسند. و آن‌ها بیشتر مایلند روی خشونتی متمرکز شوند که نامش را تروریسم اسلامی می‌گذارند.

• بازگشت دین: چرا جوامع دوباره به ایمان رو آورده‌اند؟
_{ایمان، در روزگار جدید، امید است و آزادی، نه یأس و سرکوب}

سال ۱۹۶۱، یوری گاگارین به فضا رفت و از آن بالا پیامی به زمین فرستاد: «خدایی وجود ندارد». آن ایام، هر گامی که علم به جلو برمی‌داشت، دین ده‌ها قدم عقب می‌نشست. مؤمنان آیندۀ جامعه‌شان را تهی از دین و ایمان می‌دیدند: «همگی سکولار خواهیم شد». اما وقتی به اوضاع امروز جهان نگاه می‌کنیم، گویا اوضاع وارونه شده است: حالا این دین است که مهره‌های شطرنج سیاست و اجتماع را حرکت می‌دهد. این دگرگونی چگونه رخ داد؟

• دین‌داری رو به زوال است، اما اسلام رشد خواهد کرد
_{در تاریخ جهان اولین بار است که تعداد جوامعی که سکولار می‌شوند، از تعداد جوامعی که دین‌دار می‌شوند، پیشی می‌گیرد}

بسیاری از پژوهش‌های اخیر همگی یک چیز را نشان می‌دهند: دین‌داری رو به زوال است. از اسکاندیناوی تا جنوب آمریکا و از ونکوور تا سئول، جهان درحال تجربۀ موج غیرمنتظره‌ای از سکولاریسم است. در تاریخ جهان اولین‌‌بار است که تعداد جوامعی که سکولار می‌شوند، از تعداد جوامعی که دین‌دار می‌شوند، پیشی می‌گیرد. درواقع، براساس گزارش جدید نشنال جئوگرافیک جدید‌ترین دین دنیا بی‌دینی است.

• پرونده کتاب: جمهوری اسلامی فرانسه
_{نقد و بررسی رمان تسلیم نوشتۀ میشل وِلبِک}

میشل ولبک، مشهورترین نویسندۀ معاصر فرانسه است. آثار او همواره جنجال‌برانگیز بوده‌اند. آخرین رمان وی، تسلیم، یک روز پیش از حمله به مجلۀ شارلی‌ابدو منتشر شد و در روز حمله به این مجله چهرۀ ولبک بر روی جلد مجله بود. رمان مدت‌ها در صدر جدول فروش باقی ماند. این کتاب همزمان متهم به اسلام‌ستیزی و فرانسه‌ستیزی است.