تاریخچۀ مختصری از دیوارهای مرزی

جینا لی، کِت — هنرمندان پروژۀ «ردپِاهای آتش‌افروز^۱» اخیراً از پارک ایالتی بین منطقۀ مرزی آمریکا و مکزیک بازدید کرده‌اند تا دیوار حائل بین این دو کشور را ترسیم کنند. به آن‌هایی که تاکنون در این منطقۀ مرزی نبوده‌اند باید بگوییم که درواقع دیوارْ متشکل از دو مجموعه‌حصار می‌باشد؛ هر یک از این حصارها در زمان‌های مختلفی ایجاد شده‌اند. ردیف اولِ این حصارها، که در دورترین نقطه به جنوب واقع شده‌اند، دیوارهای عریض متشکل از فولادهای زنگ‌زده است که پشتِ‌سرهم و با فاصله‌های ۱۵ سانتی‌متری سر به آسمان کشیده‌اند. ردیف دوم حصارها از شبکه‌های فلزیِ رنگ‌پریده‌ای تشکیل شده است و به دروازۀ زندان شباهت دارد. مواجهۀ اولیه با این حصارها این سؤال را به ذهن متبادر می‌کند که اساساً چرا این‌ها حصارها ایجاد شده‌اند؟ تفاوت‌های میان انسان‌ها در زندگی روزانه اغلب کم‌عمق و سطحی‌اند اما چنین دیوارهایی این تفاوت‌ها را رسمیت می‌بخشند. دو حصاری که بر روی منطقۀ مرزی میان آمریکا و مکزیک ایجاد شده‌اند به‌نظر بسیار عجیب و غریب می‌آیند، اما از حیث مفهومی، این حصارها پدیدۀ نوظهوری نیستند. امروزه، دیوارهای مرزی در سرتاسر جهان وجود دارند.

در ادامه، به برخی دیوارهای مرزیِ معاصر و تاریخی اشاره می‌کنیم و دلایل و اثرات ایجاد آن‌ها را بیان می‌کنیم تا بدین نحو، زمینۀ بحث از دیوارِ مورد نظرمان (دیوار حائل بین آمریکا و مکزیک) روشن‌تر شود. دیوارهای مرزی چه برای مقابله با حملات نظامی ایجاد شده باشند و چه برای محافظت از تهدیدهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، در هر دو صورت، نشان‌دهندۀ مرزهای ملی، جغرافیایی و سرزمینی هستند. برخلاف مرزهای باز، هدف این دیوارها بیرون‌نگه‌داشتنِ دیگران است. این دیوارها همان‌طور که مسیر وزش باد بر روی زمین را قطع می‌کنند، خطوط نمادینی برای جداکردنِ عادات و رسوم، باورها و ارزش‌های مردمِ مناطق مختلف نیز ترسیم می‌کنند، هرچند، این خطوط در بسیاری از موارد، گروه‌های فرهنگی را از یکدیگر تفکیک نمی‌کنند و جوامع را از یکدیگر جدا نمی‌کنند. این دیوارها، مفهوم انتزاعی حاکیمت را، به‌ویژه برای آنانی که در مرزها زندگی می‌کنند، عینیت می‌بخشد. وجود دیوار مرزی در جنوب کالیفرنیا، شباهت‌های موجود میان آمریکا و سایر کشورهای درگیر در مناقشات مرزی را به ما یادآوری می‌کند. (توجه داشته باشید که چه تعداد انسان بر سر مناقشات مرزی از بین رفته‌اند.)

دیوارهای مرزی
دیوارهای حکومتی در دورۀ پیشامدرن
این دیوارها دور تا دور سرحداتِ حکومت‌هایی بنا می‌شد که دولتِ متمرکز داشتند؛ با این دیوارها، قلمروی جغرافیاییِ سرزمین‌های پادشاه از زمین‌های قبیله‌های مخالف با دولت مرکزی متمایز می‌شد. این نوع از دیوارها (دیوارهای حکومتی) متفاوت با تصور ما از مرزهای حکومتی در جهان مدرن است؛ در جهان مدرن بخش عمده‌ای از کل جهان در درون قلمروی یک حکومت و یا حکومتی دیگر قرار دارد.

دیوار بزرگ چین
زمان ساخت: تاریخ شروع ساخت این دیوار به قرن هفت پیش از میلاد برمی‌گردد. ساخت این دیوار قرن‌ها ادامه یافته است و در طی زمان‌های مختلف طولانی‌تر شده است. بخش عمدۀ این دیوار در زمان سلسلۀ مینگ ساخته شده است.
نوع سازه: سنگ، آجر، خاک کوبیده‌شده، چوب و سایر مواد
مسافت کل: تقریباً ۲۱۱۹۶ کیلومتر
کشوری که ما امروز آن را چین می‌شناسیم، در زمان ساختن این دیوار، در محاصرۀ قبائل چادرنشینِ غارتگر بود. این دیوار از مردم و منابع کشور در برابر تجاوزهای قبائل غارتگر حفاظت می‌کرد و مهاجرت و بازرگانی را نیز انتظام می‌بخشید.

دیوار هادریان
زمان ساخت: سال ۱۲۲ پس از میلاد
نوع سازه: سنگ و کاهگل
ساخت این استحکام دفاعی رومی بریتانیایی در زمان حکمرانی امپراتور هاردیان شروع شد. این دیوار نیز مانند دیوار بزرگ چین برای مقابله با وحشی‌های خارج از امپراتوری روم و همچنین کنترلِ آمد و شدِ افراد و کالاها بنا شد.

مرزهای غیرنظامی
مرزهای غیرنظامی در میان کشورهایی وجود دارد که یکدیگر را تهدید قلمداد نمی‌کنند. کشورهای دو طرف این مرزها از فعالیت نظامی در مناطق مرزی صرف‌نظر کرده‌اند.

خط مرزی ماژینو
زمان ساخت: ۱۹۳۰
نوع سازه: بتون، موانع تانک، توپخانه، و پست‌های مسلسل
مسافت کل: تقریباً ۳۸۶ کیلومتر
این خط مرزی به نام وزیر جنگ فرانسه، آندره ماژینو، نامگذاری شد. در خلال جنگ جهانی دوم، فرانسه این خط دفاعی پایدار را در امتداد مرزهای خود با ایتالیا و آلمان ایجاد کرد. بخش عمدۀ این خط دفاعی پس از سال ۱۹۶۶ ماهیت نظامی خود ر از دست داد. از بسیاری از استحکامات این خط برای فعالیت‌های غیرنظامی همچون انبارهای عمل‌آوردن مشروب و یا گلخانه‌های کشت قارچ استفاده می‌شود. برخی از این استحکامات نیز تبدیل به دیسکو شده‌اند.

دیوار برلین
زمان ساخت: ۱۹۶۱
نوع سازه: بتون تقویت‌شده با فنس‌های آهنی، حصارهای هشداردهنده، سنگرهای ضد خودرو، سیم‌خاردار، سگ‌های نگهبان و بیش از ۱۱۶ نفر نگهبان و ۲۰ زاغۀ مهمات
مسافت کل: تقربیاً ۱۵۴ کیلومتر
دیوار برلین، که ازسوی جمهوری دموکراتیک آلمان (آلمان شرقی) به‌عنوان «دیوار حافظِ ضدفاشیست» شناخته می‌شد، برای حفاظت شهروندان آلمان شرقی از عناصر فاشیست توطئه‌گر ساخته شده بود. در ۹ نوامبر سال ۱۹۸۹، بعد از چند هفته ناآرامی مدنی، دولت آلمان شرقی اعلام کرد که تمامی شهروندان آلمان شرقی می‌توانند به آلمان غربی بروند و از برلین غربی بازدید کنند. در ماه‌های پس از این اعلام عمومی، شهروندان آلمان غربی و شرقی به‌صورت قطعه‌به‌قطعه شروع به تخریب این دیوار کردند. امروزه فقط بخش کوچکی از این دیوار به‌عنوان نمادی تاریخی باقی مانده است.

دیوارهای مرزی مدرن میان دو ملت
این دیوارهای مرزی که میان دو ملت ایجاد شده‌اند، امروزه منشأ کشمکش و نزاع میان کشورها هستند.

دیوار مرزی میان آمریکا و مکزیک
زمان ساخت: سال ۲۰۰۶
نوع سازه: فولاد و بتون (در برخی مناطق دو حصار وجود دارد)
مسافت کل: تقریباً ۱۰۲۹ کیلومتر (ادامۀ ساخت معلق شده است)
جرج دبیلو بوش، رئیس‌جمهور وقت آمریکا در سال ۲۰۰۶، برای مقابله با رفت‌وآمدهای غیرقانونی در مرز مکزیک (بیشترین نرخ عبور غیرقانونی در این مرز گزارش شده است)، دستور داد در مناطق مختلف این مرزِ بین‌المللی دیوارهایی احداث شود. این دیوارها به‌منظور جلوگیری از قاچاق مواد مخدر و اسلحه بنا شدند. در سال ۲۰۱۰، باراک اوباما ساخت‌وساز این دیوارها را متوقف کرد و منابعی که خرج ساختن این دیوارها می‌شد صرف تحقیقات و ارتقای فناوری‌های مورد نیاز در مرز کرد. ایالت آریزونا متعهد شده است که ساخت‌وساز این دیوارها را در محدودۀ ایالتی خودش با استفاده از منابع خصوصی ادامه دهد.

مرز بوتسوانا و زیمباوه
زمان ساخت: سال ۲۰۰۳
نوع سازه: فنس‌های الکتریکی
مسافت کل: تقریباً ۴۸۲ کیلومتر
این فنس‌ها در مرز غربی بوتسوانا با زیمباوه ایجاد شده است. مقامات رسمی کشور بوتسوانا دلیل ایجاد این فنس‌ها را جلوگیری از انتقال و شیوع بیماری‌ها به دام‌ها اعلام کرده‌اند. هرچند، شهروندان زیمباوه معتقدند هدف از احداث این فنس‌ها، درواقع، جلوگیری از مهاجرت به بوتسوانا بوده است. در سال ۲۰۰۰ و به‌دنبال اصلاحات ارضی، زیمباوه دچار بحران اقتصادی شد و بسیاری از افراد شغل خود را از دست دادند.

حصار میان هند و بنگلادش
زمان ساخت: ۲۰۰۵
نوع سازه: بتون و سیم‌خاردار
مسافت کل (هدف): ۴۰۹۶ کیلومتر
هند این دیوار را برای مقابله با مهاجرت غیرقانونی و قاچاق اسلحه و مواد مخدر از بنگلادش به استان اسام در هند احداث کرده است. در سال‌های اخیر، دیده‌بان حقوق‌بشر توجه ویژه‌ای به این مرز داشته است؛ زیرا شلیک‌های مناقشه‌انگیزی در این منطقه صورت گرفته است. سازمان دیده‌بان حقوق بشر در سال ۲۰۱۰ گزارش داده است که در دهۀ اخیر، بیش از ۹۰۰ بنگلادشی، ازجمله کودکان، توسط نظامیان دو طرف مرز کشته شده‌اند.

حصار میان عراق و کویت
زمان ساخت: سال ۱۹۹۱
نوع سازه: فنس‌های الکتریکی، سیم‌خاردارهای متراکم، کانال و خاکریز
مسافت کل: تقریباً ۱۹۳ کیلومتر
پس از حملۀ عراق به کویت و مداخلۀ نظامی بین‌المللی و شکست عراق، شورای امنیت سازمان ملل حصاری در منطقۀ مرزی عراق و کویت احداث کرد تا از حملات بعدی صدام حسین به کویت جلوگیری کند. حصار جداکنندۀ مرز این دو کشور تقریباً ۱۰ کیلومتر در عراق امتداد دارد و پنج کیلومتر در کویت، همچنین این حصار در امتداد مرزهای هر دوی این کشورها با عربستان در خلیج فارس است. این حصار توسط صدها سرباز و تعداد زیادی گشت‌های مرزی به‌وسیلۀ قایق و هلی‌کوپتر پاسبانی می‌شود.

دیوارهای مرزی ایران
در جولای سال ۲۰۱۰، وزیر کشور ایران، مصطفی محمد نجار، اعلام کرد که ایران قصد دارد دیواری مرزی در امتداد مرزش با عراق، ترکیه، افغانستان و پاکستان ایجاد کند. علی‌الظاهر، دولت ایران ۱۵۰ میلیون دلار به احداث این دیوار اختصاص داده است.

دیوار مرزی ایران با پاکستان
زمان ساخت: سال ۲۰۰۷
نوع سازه: بتون تقویت‌شده، خاکریزهای سنگی و شنی، گودال‌های عمیق، برج‌های دیده‌بانی و پادگان‌های مرزی
مسافت کل: تقریباً ۷۰۰ کیلومتر
دیوار مرزی میان ایران و پاکستان به‌منظور تقویت مناطق مرزی و جدایی دو کشور احداث شده است. وزیر خارجۀ پاکستان گفته است که ایران این حق را دارد که به‌منظور مقابله با قاچاق و عبور غیرقانونی دیوارهای مرزی احداث کند. هرچند، شواری استان بلوچستانِ پاکستان مخالف احداث این دیوار است. بلوچستانی‌های پاکستان معتقدند این دیوار مشکلاتی برای مردم بلوچ ایجاد می‌کند، به‌ویژه برای آن‌هایی که زمین‌هایشان در دو طرف مرز قرار دارد؛ این دیوار، مردم بلوچ را از حیث سیاسی جدا می‌کند و برای فعالیت‌های تجاری و اجتماعی ایشان معضلاتی ایجاد می‌کند.

دیوار مرزی ایران و عراق
زمان ساخت: سال ۲۰۰۷
نوع سازه: بتون و سیم الکرتیکی
مسافت کل: تقریباً پنج کیلومتر
دولت ایران برای مقابله با قاچاق اسلحه و مواد مخدر، دیوار بلندی در مرز خود با عراق احداث کرده است. هرچند، بنابر نظر ایرانی‌ها و عراقی‌هایی که در مناطق مرزی زندگی می‌کنند، این دیوار مشکلات معیشتی زیادی برای عراقی‌های ایجاد کرده است.

خطوط سبز و دیوارهای سرزمینی
خطوط سبز و دیوارهای سرزمینی به آن دسته از دیوارها اشاره دارد که ملت‌ها را از سرزمین‌های اشغالی جدا می‌کند یا زمین‌های محل مناقشۀ کشورها را از یکدیگر تفکیک می‌کند.

دیوار حائل کرانۀ باختری
زمان ساخت: سال ۲۰۰۲
نوع سازه: فنس، سیم‌خاردار، گودال، بلوک‌های بتونی به طول هشت متر، شن (برای تشخیص ردِپا)، مسیرهای گشت‌زنی و مناطق حائل به عرض ۶۰ متر
مسافت کل: تقریباً ۷۰۱ کیلومتر
اسراییل بدواً این دیوار حائل (دیوار کرانۀ باختری) را در درون زمین‌های فلسطینیان احداث کرد. فقط ۱۵ درصد از این دیوار به‌اصطلاح «خط سبز»، مرز پذیرفته‌شدۀ بین‌المللی می‌باشد. اسراییل این «حصار امنیتی» را به‌عنوان تدبیری نظامی برای مقابله با فلسطینان ایجاد کرد. در سال ۲۰۰۴، دیوان کیفری بین‌المللی مستقر در لاهۀ هلند، این دیوار را غیرقانونی و نامشروع دانست. فلسطینیان این دیوار را «دیوار آپارتاید» می‌دانند و معتقدند این دیوار حقوق بشر آن‌ها را تهدید می‌کند. فلسطینیان معتقدند هدف واقعی از احداث این دیوار افزایش قلمرو اسراییل است. اسراییل در امتداد مرزهایش با لبنان و غزه نیز فنس‌هایی ایجاد کرده است و درصدد است در مرز با مصر، سوریه و بخشی از اردن نیز حصارهایی احداث کند.

خط کنترل حصارها در هند
زمان ساخت: دهۀ ۹۰ میلادی
نوع سازه: دو ردیف از فنس‌های الکتریکی و سیم‌های خاردار به ارتفاع دو تا سه متر، مین‌های زمینی و سیستم‌های نظارتی
مسافت کل: ۵۴۷ کیلومتر به‌علاوۀ ۷۴۰ کیلومتر مرز محل نزاع
این خطِ کنترل در سال ۱۹۷۲، توسط استان‌های جامو و کشمیر در هند و استان کشمیر آزاد پاکستان ایجاد شد. همۀ این استان‌ها زمانی پنج استان شمالی هند بوده‌اند، اما امروزه هند و پاکستان هر یک مدعی مالکیت این استان‌ها هستند. این حصار توسط هندی‌ها در ۱۵۰ متری سرزمین تحت کنترل خودشان ایجاد شده است. هدف از ایجاد این حصار جلوگیری از نفوذ نظامیان جدایی‌طلب پاکستانی اعلام شده است.

بِرم (دیوار مراکشی)
زمان ساخت: سال ۱۹۸۰
نوع سازه: مین‌های زمینی و دیوارهای شنی به ارتفاع سه متر
مسافت کل: حداقل ۲۴۹۴ کیلومتر
دیوار مراکشی، بِرم، کل صحرای غربی را تقسیم می‌کند. مراکش این دیوار را در پاسخ به تلاش‌های پولیساریو برای استقلال صحرای غربی ایجاد کرد. این دیوار در وهلۀ نخست شامل بخش کوچکی از سرزمین‌های شمال غربی می‌شد، اما پس از ساخت موفقت‌آمیزِ شش دیوار، مراکش ساخت این دیوار را در کلِ منطقۀ محلِ مناقشه ادامه داد.

مرز سئوتا و مِلیا (مرز اسپانیا و مراکش)
زمان ساخت: حدوداً سال ۲۰۰۰
نوع سازه: سه ردیف از موانع سیمی با ارتفاع تقریبی سه تا چهار متر
مسافت کل: تقریباً ۱۰ کیلومتر (که دور تا دور دو شهر را در بر می‌گیرد)
سئوتا و ملیا بنادر آزادی در شمال آفریقا هستند که از ۱۹۸۶ تحت کنترل اسپانیا بوده‌اند. هر دوی این شهرها از حیث جغرافیایی در محاصرۀ مراکش‌اند و این امر حاکمیت اسپانیا بر این شهرها را به چالش می‌کشد. اسپانیا برای اینکه از مهاجرت آفریقاییان به ایبریا جلوگیری کند، حصارهایی در این مناطق ایجاد کرده است. در سال ۲۰۰۵، ۱۵ نفر که می‌خواستند از این حصارها عبور کنند کشته شدند. هنوز هم تعداد زیادی تلاش می‌کنند از این حصارها عبور کنند که بسیاری از آن‌ها دستگیر می‌شوند. قاچاق انسان امری رایج در این منطقه است.

پی‌نوشت‌ها:
• این مطلب را جینا لی نوشته است و در تاریخ ۴ دسامبر ۲۰۱۲ با عنوان «A Brief History of Border Walls» در وب‌سایت کِت منتشر شده است. وب‌سایت ترجمان آن را در تاریخ ۱۶ آبان ۱۳۹۴ با عنوان «تاریخچۀ مختصری از دیوارهای مرزی» و ترجمۀ مهدی ذوالقدری منتشر کرده است.
•• جینا لی (Jena Lee) هنرمند و مشاور هنری است.

[۱] Incendiary Traces