معتاد گوشی‌تان هستید؟ خب نباشید
نیر ایال که روزگاری دفترچۀ راهنمای معتادکردن آدم‌ها به فناوری را نوشته، حالا به دنبال پادزهر است
تصویرساز: دلفین لی.
نیر ایال روزگاری نه چندان دور، به شرکت‌های فناوری مشاوره می‌داد که چطور اپلیکیشن‌هایشان را شبیه مواد مخدر کنند. چیزهایی که خلاصی از دست آن آسان نباشد. اما یک‌بار که خودش مشغول ور رفتن با گوشی‌اش بود، دختر کوچکش بارها تلاش کرد با او حرف بزند ولی موفق نمی‌شد. ایال ناگهان متوجه شد و شدیداً تحت تأثیر وضعیتی قرار گرفت که خودش یکی از مسببان آن بود. حالا او مروج راه‌حلی‌هایی برای خلاصی از اعتیاد دیجیتال است.
نلی بولز، نیویورک تایمز — نیر اِیال از نوشتن کتاب به‌قلاب‌افتاده: چگونه محصولی بسازیم که اعتیادآور باشد۱ حتی برای لحظه‌ای پشیمان نیست، کتاب راهنمایی برای درگیرکردن افراد با فناوری که برای شرکت‌های سیلیکون‌ولی نوشته شده است. اگرچه نیر ایال به‌تازگی کتاب جدیدی نیز دربارۀ رهاسازی خودمان از این اعتیاد منتشر کرده است.
نیر ایال در نخستین کتابچۀ راهنمایش برای تولید اپلیکیشن‌های مسحورکننده، از ترفندهایی برای «پرورش ماهرانۀ رفتارهای مشتریان» و «بازگرداندن دوباره و دوبارۀ کاربران» پرده برمی‌دارد. ایال سراغ شرکت‌های فناوری می‌رود و از «مدل قلاب»۲ می‌گوید که برنامه‌ای چهارمرحله‌ای است برای جلب و حفظ توجه افراد با استفاده از اغواگرهایی نظیر پاداش متغیر یا لذت‌هایی که در وقفه‌های غیرمنتظره حاصل می‌شوند. ایال نوشته است: «ماشین‌های بخت‌آزمایی۳ نمونه‌ای شناخته‌شده از پاداش متغیر عرضه می‌کنند».
اهالی سیلیکون‌ولی به‌قلاب‌افتاده را ستایش کرده‌اند. دیو مک‌کلور، بنیان‌گذار شتاب‌دهندۀ «500Startups» و پرورش‌دهندۀ پرکار، این کتاب را «یک برگۀ تقلب ضروری» دانسته است «برای تمام استارتاپ‌هایی که می‌خواهند از روانشناسی کاربران سر در بیاورند».
اما این حرف‌ها به سال ۲۰۱۴ مربوط می‌شوند. دوره‌ای که طراحی اپلیکیشنی شبیه به ماشین‌های بخت‌آزمایی کاری خوب و هیجان‌آور حساب می‌شد و «طراحی تعاملیِ اغواکننده» و «طراحی برای ایجاد تغییرات رفتاری» عبارت‌هایی بلندپروازانه به شمار می‌آمد.
اکنون در آخرین روزهای ۲۰۱۹، نیر ایال کتاب پرفروش دیگری نوشته است. این یکی چنین عنوانی دارد: انحراف‌ناپذیر: چگونه مهار توجه‌مان را در اختیار بگیریم و زندگی‌مان را خودمان انتخاب کنیم. اگر به‌قلاب‌افتاده کتاب راهنمایی برای انجام کاری بود، این کتاب راهنمای خنثی‌کردن آن است.
نیر ایال چهل‌ویک‌ساله در این چرخش تنها نیست. از زمان انتشار به‌قلاب‌افتاده، افشاگرانی از قبیل تریستان هریس، اخلاق‌شناس درون‌سازمانی گوگل، این فکر را ترویج کرده‌اند که گوشی‌های هوشمند خطرناک و اعتیادآورند. مدیران سابق فیسبوک و واتساپ حالا منتقد فناوری شده‌اند. محققی به نام بی. جی. فاگ در دانشگاه استنفورد که هدایت آزمایشگاه فناوری‌های تحریک‌کننده را به عهده داشته، نام این آزمایشگاه را به آزمایشگاه طراحی رفتار تغییر داده و ابزارهایی برای کاهش زمان استفاده از نمایشگر معرفی می‌کند.
بی. جی. فاگ مدتی پیش از این چنین نوشت: «سال ۲۰۲۰ جنبشی برای پسادیجیتال بودن راه می‌افتد و رفته‌رفته متوجه خواهیم شد که چسبیدن به گوشی هوشمند رفتاری کم‌ارزش مانند سیگارکشیدن است».
برعکس دیگرانی که تازه احساس نگرانی می‌کنند، نیر ایال تصور می‌کند که مشکل نه در فناوری بلکه در خود ما ریشه دارد. نیر ایال صبح یک روز که داشت کروسان صبحانه‌اش را در برایانت پارک نیویورک می‌خورد گفت: «عادت داریم دربارۀ اعتیاد [به فناوری] حرف بزنیم، ولی آیا بازی‌کردن کندی کراش یا استفاده از فیسبوک اعتیاد است؟ ما که فیسبوک را نمی‌کشیم یا اینستاگرام را تزریق نمی‌کنیم. این‌ها چیزهایی‌اند که می‌توانیم مهارشان کنیم، ولی دوست داریم فناوری این کار را برایمان بکند».
نیر ایال در انحراف‌ناپذیر هم، که مدتی پیش منتشر شد، دستورالعملی نوشته است برای خلاص‌کردن آدم‌ها از اعتیادی که معتقد است از اول هم به آن مبتلا نبوده‌اند. چیزی که به نظر ایال، سستی در مسئولیت‌های شخصی بوده است و بس. بنابراین، راه‌حل این است که مسئولیت‌هایمان را به روش‌های کوچک بی‌شمار دوباره به عهده بگیریم.
برای نمونه می‌توانید گوشی‌تان را در حالت سکوت بگذارید تا تعداد محرک‌های خارجی کمتر شود، کمتر و سریع‌تر ایمیل بفرستید، از اسلک۴ کمتر استفاده کنید، با نشستن در کنار کسی که بتواند نمایشگرتان را ببیند فشار اجتماعی را بیشتر کنید و سر پرت نشدن حواستان با دیگران شرط ببندید؛ البته «پیش از آنکه با کسی شرط ببندید، یاد بگیرید که برای خودتان دل بسوزانید».
جای شگفتی نیست که کتاب جدید نیر ایال ریشخند منتقدان را هم به همراه داشته است. ریچارد فرید روانشناس کودک و هوادار کاهش زمان استفاده از نمایشگر است. فرید می‌گوید: «نیر ایال می‌خواهد صدوهشتاد درجه بچرخد. آدم‌هایی که این وضعیت را ایجاد کرده‌اند در تلاشند که بیایند و درمانش را هم بفروشند. ولی آن‌ها همان کسانی‌اند که فروشندۀ این مخدرها بوده‌اند». ریچارد فرید اضافه می‌کند :«تردید ندارم که صنعت تولید سیگار هم می‌گوید فقط تعداد اندکی از مردم تمایل دارند سرطان ریه بگیرند».
نیر ایال می‌گوید که مسیرش را وارونه نکرده است. مدل قلاب او بی‌گمان مفید بوده است و به روش‌های مرتبط با آن اعتقاد دارد. مدل قلاب مردم را معتاد نکرده است. به گفتۀ ایال، تقصیر از خودمان است، نه از اینستاگرام و فیسبوک و اپل. نیر ایال می‌گوید: «اگر بگوییم «همۀ ما دچارش شده‌ایم»، به کسانی که از دردهای اعتیاد رنج می‌برند بی‌احترامی کرده‌ایم. نه، همه‌مان دچار اعتیاد نشده‌ایم».
شناکردن در خلاف جریان آب در ذات نیر ایال نبوده است. دوست‌داشتنی است و می‌خواهد دوستش داشته باشند. ایال در اسرائیل متولد و در حومۀ اورلاندو بزرگ شد. پس از تحصیل در دانشگاه، مدتی برای گروه مشاوران بوستون کار کرد و سپس شرکتی به نام توسعۀ تجارت خورشید تأسیس کرد که کارش نصب صفحه‌های خورشیدی بود. کسب‌وکارش روبه‌راه نبود و نیر ایال به این فکر می‌کرد که کارآفرینان سیلیکون‌ولی کسب‌وکار فوق‌العاده‌ای دارند، چون می‌توانند بدون دارایی مشهود کسب‌وکار راه بیندازند. به همین دلیل راهی دانشکدۀ کسب‌وکار دانشگاه استنفورد شد و شرکتی تأسیس کرد که به بازی‌های فیسبوک تبلیغات می‌فروخت. اینجا بود که ایال با روش‌هایی آشنا شد که شرکت‌های فناوری برای گیرانداختن آدم‌ها استفاده می‌کردند و تصمیم گرفت این روش‌ها را گردآوری کند. ایال می‌گوید: «می‌خواستم این ابزارها را در اختیار همه بگذارم».
به این ترتیب بود که به‌قلاب‌افتاده را نوشت و مدل قلاب را ترویج کرد. طی سال‌های بعدی، این طرف و آن طرف رفت و به شرکت‌ها و مؤسسات مختلف، از جمله نیویورک تایمز، دربارۀ این روش‌ها مشاوره داد. ایال از کارش دفاع می‌کند: «چه کسی گفته که قلاب شبکه‌های اجتماعی چیز بدی است؟ برای بسیاری از مردم، شبکه‌های اجتماعی و بازی‌کردن خوب است. مسئله نحوۀ استفاده از این‌ها است».
تریستان هریس، اخلاق‌شناس سابق گوگل، به مانعی برای نیر ایال تبدیل شده است. سال ۲۰۱۶، تریستان هریس این ایده را رواج داد که فناوری اعتیاد منحصر‌به‌فردی دارد و مغزها را «سرقت» می‌کند. تکیه‌کلام‌های هریس، مانند «وقت‌گذرانی مفید»، ذکر دائمی این صنعت شده‌اند.
استدلال هریس این است که چون ذات فناوری اعتیادآور است، پس مسئولیت رفع این مشکل به عهدۀ خود فرد نیست. هریس می‌گوید: «کتاب‌هایی که از مهار بهتر نفْس هواداری می‌کنند توجه مردم را از مسائل هشداردهنده‌ای که فناوری پدید آورده منحرف می‌سازند، آن هم زمانی که به تغییرْ نیاز فوری داریم. پلتفرم‌های فناوری میلیون‌ها کودک را در سراشیبی انداخته‌اند. اطلاعات نادرست دربارۀ بحران آب‌وهوا به درجۀ افسارگسیختگی رسیده که حقیقت را نابود و از هر اقدامی جلوگیری می‌کند. حتی فرایندهای دموکراتیک ما آسیب دیده است». سال گذشته تریستان هریس مؤسسۀ غیرانتفاعی‌اش را، که مرکز فناوری انسانی نام دارد، گسترش داد تا محفلی برای مخالفان فناوری باشد.
نیر ایال دورادور شاهد بروز واکنش‌های منفی به فناوری بود و به همین خاطر آزرده شد. آن‌قدرها هم خریدار صحبت‌های تریستان هریس نبود. نیر ایال در این فکر بود که اگر نمایشگرها این قدر پلیدند، پس چرا مردم به لینکدین معتاد نمی‌شوند؟ پس علت شکست تعداد زیادی از اپلیکیشن‌ها چیست؟
نیر ایال به این نتیجه رسید که گرچه مشکلاتی وجود دارد، ولی طرز فکرها غلط بوده است. استفاده از تعبیر اعتیاد بهانه به دست کاربران داده است. مشکل از نمایشگرها نیست، بلکه در ذهن خود آدم‌ها ریشه دارد. مردم برای حل این مشکل باید در خودشان تأمل کنند.
نیر ایال می‌گوید: «اگر بگویم فناوری چیزی است که مردم معتادش می‌شوند، باید موادفروشی هم باشد که آن را عرضه می‌کند. اما اگر بگویم فناوری چیزی است که مردم بیش از اندازه از آن استفاده می‌کنند، آن وقت دیگر خودم باید برای حل مشکل دست به کار شوم». به نظر ایال، راه‌حل‌ها[ی قبلی] هم بی‌فایده بوده‌اند.
نیر ایال می‌گوید: «گوشی ساده‌ای گرفته‌ام که هیچ اپلیکیشنی ندارد. از سایت ای‌بی یک پردازشگر متن خریده‌ام که قابلیت تایپ‌کردن دارد و بس. قبلاً صفحۀ نمایش گوشی‌ام را سیاه‌وسفید کردم که هیچ فایده‌ای نداشت، جز اینکه عکس‌هایم را خراب کند. یک بار هم تصمیم گرفتم استفاده از وسایل دیجیتال را محدود کنم، اما برای کتاب صوتی و جی‌پی‌اس دلم تنگ شد».
اما باز هم حواسش پرت می‌شد. می‌خواست تمیز و مرتب باشد. می‌خواست لباس‌هایش را بشوید. دلش می‌خواست این کتاب و آن کتاب را بخواند. نیر ایال می‌گوید: «مشکل از فناوری نبود، لااقل ریشۀ مشکل به فناوری برنمی‌گشت. من سراغ دلیل اصلیِ دست‌دست کردن‌هایم نرفته بودم».
روزی از روزهای سال ۲۰۱۵ بود که نیر ایال داشت با گوشی‌اش ور می‌رفت و دختر کم‌سن‌وسالش سعی می‌کرد با او حرف بزند و موفق نمی‌شد. این ماجرا باعث شد نوشتن انحراف‌ناپذیر را آغاز کند.
تأمل دربارۀ راه‌حل‌های این وضعیت باعث شد تا به گذشته بیندیشد. نیر ایال قبلاً چاق بود و هر بار به این موضوع فکر می‌کرد که چطور توانسته تناسب اندامش را به دست آورد. ازدیاد دوره‌های فشرده برای محدودسازی استفاده از دستگاه‌های دیجیتال او را به یاد رژیم‌های زودگذر سی‌روزه‌ای انداخت که قبلاً امتحان کرده بود. به گفتۀ ایال، فقط وقتی وزنش کاهش یافت که راجع به دلیل غذا خوردنش فکر کرد. به همین دلیل است که راه‌حلی که در انحراف‌ناپذیر عرضه می‌کند تدریجی است. راه‌حلی که شامل تأمل درونی هم می‌شود. بحث ایال این است که چون مضطربیم و تنها ماندن را بلد نیستیم، بارها و بارها به تلفنمان نگاه می‌کنیم؛ اضطراب و تنهایی ما ربطی به تلفنمان ندارد.
نیر ایال نوشته است کسانی که نمی‌توانند از گوشی جدا شوند باید به این موضوع فکر کنند که چرا وقتی در صف انتظارند، بدون نمایشگر احساس آسودگی نمی‌کنند و اینکه از چه چیزی در هراسند. باید برنامۀ سفت‌وسختی در پیش بگیرند تا دقیقاً متوجه شوند که چه چیزهایی را از دست می‌دهند.
کار دشواری است و چنین توصیه‌ای می‌تواند آزاردهنده باشد.
ایال می‌نویسد: «اگر نفستان را در سینه حبس کرده‌اید و منتظرید که شرکت‌ها از جذابیت محصولاتشان بکاهند، خفه خواهید شد». انحراف‌ناپذیر فروش خوبی دارد، اما تفاوتی وجود دارد. پس از انتشار به‌قلاب‌افتاده، دنیای فناوری به استقبال نیر ایال رفت. این بار اهالی سیلیکون‌ولی استقبال سردتری داشته‌اند. ایال ضمن اشاره به چیرگی روایت اعتیاد به فناوری می‌گوید: «در سیلیکون‌ولی مخاطبان زیادی نداشته‌ام. اعتیاد تازه‌ترین مترسک است و مردم عاشق آنند».
اطلاعات کتاب‌شناختی:
Eyal, Nir. Indistractable: How to Control Your Attention and Choose Your Life. BenBella Books, 2019
پی‌نوشت‌ها:
• این مطلب را نلی بولز نوشته است و در تاریخ ۶ اکتبر ۲۰۱۹ با عنوان «Addicted to Screens? That’s Really a You Problem» در وب‌سایت نیویورک تایمز منتشر شده است. وب‌سایت ترجمان آن را در تاریخ ۲۸ مهر ۱۳۹۸ با عنوان «معتاد گوشی‌تان هستید؟ خب نباشید» و ترجمۀ حسین رحمانی منتشر کرده است.
•• نلی بولز (Nellie Bowles) در نیویورک تایمز می‌نویسد و به مباحث مربوط به فناوری و فرهنگ اینترنت می‌پردازد. نوشته‌های او در گاردین، وایس و دیگر مطبوعات نیز به انتشار رسیده ست. پیش از این مطلب «هر چه فقیرتر باشی، بیشتر به صفحۀ گوشی‌ات نگاه می‌کنی» از او در ترجمان منتشر شده است.
[۱] Hooked: How to Build Habit-Forming Products
[۲] Hook Model
[۳] slot machines
[۴] Slack
نرم‌افزار همکاری تیمی مبتنی بر فضای ابری که برای استفاده در محیط‌های کاری توسعه داده شده است [مترجم].
