نیمۀ تاریک صنعت اکستنشن مو

زویی زویی آزبورن، ای.بی.سی — تین وای همۀ خانواده‌اش را همراه خودش به کوچه‌‌پس‌کوچه‌ای در مرکز شهر هوشی‌مین آورده است. عموها، عمه‌ها و فرزندانشان کوچه را پر کرده‌اند و از کنار بند رخت‌ها و دکه‌های سوپ نودل می‌گذرند.

همزمان، فردی اهل نیویورک، درست جلوی در بازِ مغازه‌اش، بساطش را آماده کرده است و ترازو، بندهای پلاستیکی، تعدادی قیچی و کیسه‌های زیپی‌اش را بیرون آورده.

تین وای یکی از زنان ویتنامی است که از طریق شرکت تجارت منصفانۀ^۱ ‌دن‌ چوی، نیاز شرکتی آمریکایی به نام ریمی نیویورک را برای موی انسان تأمین می‌کند. تین وای دانشجویی ۱۸ ساله از نواحی روستایی است که سال اول دانشگاه را می‌گذراند.

توضیح می‌دهد: «می‌خواهم پول فروش موهایم را برای شهریۀ دانشگاه، اجارۀ خانه و غذا خرج کنم».

دن چهارپایه‌ای می‌آورد، موهای تین وای را باز می‌کند و خرمنی از ابریشم ضخیم و سیاه روی کمرش سرازیر می‌شود.

ظهور موی مصنوعی
با توجه به تعداد رو به رشد زنان و مردانی که از اکستنشن مو در زندگی روزمرۀ خود استفاده می‌کنند، موهایی مشابه موی تین وای متقاضیان زیادی دارند.

ارزش بازار جهانی اکستنشن مو در سال ۲۰۱۷ برابر با ۲ میلیارد دلار (۲.۷۶ میلیارد دلار) بود و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۸ از مرز ۷ میلیارد دلار عبور کند.

شروعِ موج فروش دم اسبی‌های مصنوعی به آریانا گرانده نسبت داده می‌شود، در حالی که اکستنشن‌های نیکی میناژ که تا زمین می‌رسند نیز الهام‌بخش دنباله‌روهایش بوده‌اند. بعضی از نام‌های بزرگ هالیوود مثل جسیکا سیمپسون و کایلی جنر، خط تولید کلاه‌گیس و اکستنشن موی خودشان را راه‌اندازی کرده‌اند.

همزمان، اینفلوئنسرهای شبکه‌های اجتماعی از شرکت‌های اکستنشن پول می‌گیرند تا دربارۀ «تغییر مو» در اینستاگرام پست بگذارند.

خیلی‌ها استطاعت چنین تغییری را دارند؛ مثلاً اکستنشن‌های کامل سر برای مشتریان استرالیایی حدود ۱۶۰ دلار هزینه دارد.

خب این موها از کجا می‌آیند؟

دن قصد دارد به زنان قیمت مناسبی برای موهایشان پیشنهاد بدهد و فرصت‌هایی اقتصادی برای آن‌ها و خانواده‌هایشان فراهم کند.

اما بیرون از دنیای تجارت منصفانه، چیزها به این اندازه خوش‌بینانه نیست.

اکستنشن‌های موی شما از کجا می‌آیند؟
اکثر شرکت‌های اکستنشن مو زنجیرۀ تأمین خود را مخفی نگه می‌دارند، در نتیجه دلالان تهیه‌کنندۀ مو پنهانی کار می‌کنند و قوانینی ندارند یا قوانینشان بسیار اندک است.

دلالان عموماً مناطق آسیب‌زده و پُرمشکل را هدف می‌گیرند که در آنجا زنان موهایشان را به هر قیمتی می‌فروشند.

منشأ اکثر موها از آسیا و از زنانی مثل تین وای است.

دن می‌گوید: «این موها عمدتاً در چین آماده می‌شوند. خریداران به آمریکای جنوبی، هند و ویتنام می‌روند، مو می‌خرند، بعد آماده‌اش می‌کنند تا بشود به هر چیزی تبدیلش کرد».

یکی دیگر از منابع تأمین مو، معابد هندو در هندوستان است که در آنجا زنان زائر برای عبادت و بخشی از مناسک مذهبی که آیین سرتراشی نامیده می‌شود، موهایشان را می‌تراشند. این معابد روزانه سرِ هزاران زن را می‌تراشند.

اما گاهی تاجران صرفاً موی زنان را به چنگ می‌آورند، چه به این معنا باشد که به زور از سر زندانیان روسی تراشیده شده باشد، چه اینکه آن را از مکان‌هایی بی‌خطر مثل مراکز خرید بدُزدند.

زن هندی جوانی به آبزِروِر گاردین گفت: «چند مرد، مرا گرفتند و موهایم را دزدیدند».

«زنان دیگری را می‌شناسم که از آن‌ها اخاذی شده و تهدید شده‌اند که سرشان را خواهند تراشید، بعضی اوقات شوهرشان برای موی آن‌ها پول دریافت کرده و بعد به زنش دستور داده که سرش را بتراشد».

در ویتنام، دلالان اغلب در خیابان‌ها پیاده یا سواره گشت می‌زنند و مشتری جذب می‌کنند.

لین، کارمند دفتری ۲۶ ساله می‌گوید: «دلال‌ها مو را خیلی خیلی ارزان می‌خرند».

«همیشه در جنب‌وجوش هستند. مدام راه می‌روند و مثل دستفروش‌ها داد می‌زنند: ’مو می‌خرم‘».

مو بیش از پیش به شکل آنلاین و اغلب از طریق سایت‌های شبکه‌سازی اجتماعی خرید و فروش می‌شود. سال گذشته، لین ۴۰سانت مویش را تنها به قیمت ۴۰۰۰۰۰ دانگ ویتنام (۲۳ دلار) به تاجری در فیسبوک فروخت.

دلالان فیسبوکی جز شماره تماس، اطلاعات بیشتری در معرض نمایش قرار نمی‌دهند و زنان مجبورند بر سر قیمت مذاکره کنند.

می‌گوید: «نمی‌دانستم قیمت خوب چقدر است، چون هیچ اطلاعات آنلاینی وجود نداشت. در آرایشگاهی موهایم را کوتاه کردم و بعد موهایم را درِ خانه‌شان تحویل دادم».

در مقابل، تین وای برای موهایی به این اندازه، ۱۵۰ دلار دریافت می‌کند.

کلاهبرداری میلیارد دلاری مو
اکثر کلاه‌گیس‌ها، پودها و اکستنشن‌های جهان، ابتدا محصولاتِ به‌درد‌نخورِ دورانداخته‌شده‌ای بوده‌اند: موهایی که از زمین آرایشگاه‌ها جارو شده، از لای دندانه‌های شانه جمع شده یا از سوراخ فاضلاب‌ها بیرون آورده می‌شوند.

از قرار معلوم، موی «درجه یک» شرایط متفاوتی دارد، اما بدون هیچ‌گونه نظارتی از طرف صنعت و زنجیره‌های نامشخص تأمین، مصرف‌کنندگان اصلاً نمی‌توانند بفهمند که چه چیزی گیرشان می‌آید و وقتی می‌فهمند که خیلی دیر شده است.

مطلوب‌ترین جنس مو «موی رِمیِ دست‌نخورده» است: دست‌نخورده یعنی موی رنگ‌نشده و رمی یعنی مویی که به شکل دم اسبی نگه داشته شده است.

کریستوفر هانا، سخنگوی آرایشگاه سیدنی می‌گوید: «در موی رِمی تمام لایه‌های کوتیکول از ریشه تا سر مو در یک جهت هستند و همین تضمین می‌کند که اکستنشن مو دقیقاً مثل موی خودتان بشود».

اما راب آبین، مدیر عامل اجرایی شرکت گریت لنگس استرالیا که اکستنشن مو می‌فروشد، می‌گوید به سختی می‌توانی بفهمی همان چیزی گیرت می‌آید که پولش را داده‌ای.

آبین می‌گوید: «برای اینکه بفهمی مو رمی یا غیر رمی است، باید میکروسکوپ الکترونی روبشی داشته باشی. به همین خاطر راحت می‌شود مصرف‌کننده را گول زد».

قیمت همیشه ضامن کیفیت نیست. دن می‌گوید بسیاری از دسته‌های «موی رمی دست‌نخورده» در واقع فقط ترکیبی از موهایی از کف سالن‌های آرایشگاه‌ها یا چاه فاضلاب هستند که با مواد مصنوعی و سایر الیاف غیرانسانی قاطی شده‌اند.

فروشندگان اکستنشن مو برای اطلاعات وابسته به دلالان خود هستند و اکثرشان اصلاً نمی‌دانند مو از کجا می‌آید.

یکی از فروشندگان سایت اتسی که مقر آن در آمریکاست، می‌گوید: «سخت می‌شود کسی را پیدا کرد که مستقیم سراغ منشأ برود».

بعضی از فروشندگان برای اینکه از خودشان محافظت کنند، زیر بار مسئولیت نمی‌روند.

یکی از شرکت‌های استرالیایی می‌نویسد: «تضمین نمی‌کنیم کیفیت محصولاتی که می‌خرید در حد انتظارتان باشد».

در استرالیا، هیچ قانونی وجود ندارد که موی واردشدۀ انسان مجوز بگیرد یا عوارضی بابت آن پرداخت شود.

دن می‌گوید: «بعضی از کشورهای عضو اتحادیۀ اروپا مقرراتی وضع کرده‌اند که موی انسان باید ضدعفونی شود، اما ظاهراً این قضیه در استرالیا صدق نمی‌کند».

نمای داخلی کارخانه‌های پنهان مو
دن معتقد است بعضی از شرکت‌هایی که اکستنشن‌ها را آنقدر ارزان می‌فروشند، نمی‌توانند دستمزد منصفانه‌ای به کارکنانشان بدهند.

شرایط کارگرانی که مو را آماده و دسته‌بندی می‌کنند چندان مشخص نیست، اما گزارش‌ها حاکی از این است که حقوق منصفانه‌ای دریافت نمی‌کنند.

روزنامه‌نگارانی از نیوزلند هرالد به کارخانه‌های مو در تائیهۀ چین سرک کشیدند و «اجتماعاتی با درهای بسته» پیدا کردند که بوی «پروکسید راکد» می‌دادند.

«بیش از ۱۰۰۰ کارگر داخل آنجا هستند که بعضی‌هایشان ساعتی ۲ دلار می‌گیرند و تقریباً همگی زن هستند. روی چهارپایه‌های کوچک چوبی می‌نشینند، با سوزن موها را شانه می‌کنند، در نرم‌کننده خیس می‌کنند و در بشکه‌های فلزی خشک می‌کنند».

تعداد بسیار کمی از مصرف‌کنندگان می‌توانند موی خوب را از بد تشخیص بدهند، اما تعداد کسانی که از واقعیت‌های صنعت مو باخبر هستند، از آن هم خیلی کمتر است.

به گفتۀ آرایشگاه سیدنی که متعلق به گروه ماری فرانس است،‌ ارباب رجوع‌ها معمولاً نمی‌پرسند موها چطور تهیه شده است.

سخنگوی آن‌ها می‌گوید: «مصرف‌کنندگان اغلب می‌پرسند آیا مو هندی، روسی، رمی و غیره است یا نه… معمولاً بیشتر دغدغۀ کیفیت و قیمت را دارند و اینکه کدام اکستنشن بهترین گزینه برای موهای خودشان است».

«می‌خواهم صنعت مو را تغییر بدهم»
برای دن، بزرگ‌ترین چالشْ این بوده که به بازاری که در آن کار می‌کند، آموزش بدهد که چرا قیمت‌هایش آنقدر بالاست.

«یکی از سازندگان کلاه‌گیس‌های هالیوودی بسیار معروف، سر قیمت ما پا پس کشید. علناً گفت: ’قمیت‌هایتان اروپایی است، اما موهایتان آسیایی‘».

قیمتی که دن برای موی تین وای به او می‌پردازد، وقتی موهایش به قفسۀ فروش برسد دو برابر می‌شود، تا هزینه‌های کار منصفانه و سایر چیزها را پوشش بدهد.

دن می‌گوید: «ساعت‌ها زمان می‌برد تا هر تکه مو ساخته شود. هر ۱۰۰ گرم از موهایمان را حداقل باید ۲۵۰ دلار بفروشیم، چون باید مالیات‌های آمریکا، تدارکات، دستمزد منصفانه و غیره را لحاظ کنیم».

بخش اعظم عواید دن خرج پروژه‌های مدرسه‌سازی در بخش‌های روستایی ویتنام می‌شود.

دن قصد دارد مدلش را به بخش‌های دیگر جهان در حال توسعه ببرد و فرصت‌هایی برای جوامعی فراهم کند که معمولاً تحت استثمار این صنعت هستند.

می‌گوید: «می‌خواهم سازوکارِ کلی صنعت مو را تغییر بدهم».

وقتی غریبه‌ای موهایت را به سرش می‌زند
حالا تمام موهای تین وای کوتاه شده و به شکل حلقه‌های سیاه درخشان چیده شده است. دن موها را وزن می‌کند و با احتیاط در کیسه‌های زیپ‌دار می‌گذارد تا به کارگاهش ببرد.

چند ماه بعد، این موها بر روی سر آدمی در آن طرف جهان خواهد بود.

وقتی دن موها را در کوله‌اش می‌گذارد، تین وای لبخند می‌زند.

«موهایم خیلی برایم مهم است، بخشی از وجودم حساب می‌شود. اما از کوتاه کردنشان خوشحال شدم».

«از اینکه آدم دیگری موهایم را استفاده کند حس بدی ندارم. موهایم ارزشمند است و احساس غرور می‌کنم».

فصلنامۀ ترجمان چیست، چه محتوایی دارد، و چرا بهتر است اشتراک سالانۀ آن را بخرید؟
فصلنامۀ ترجمان شامل ترجمۀ تازه‌ترین حرف‌های دنیای علم و فلسفه، تاریخ و سیاست، اقتصاد و جامعه و ادبیات و هنر است که از بیش از ۱۰۰ منبع معتبر و به‌روز انتخاب می‌شوند. مجلات و وب‌سایت‌هایی نظیر نیویورک تایمز، گاردین، آتلانتیک و نیویورکر در زمرۀ این منابع‌اند. مطالب فصلنامه در ۴ بخش نوشتار، گفت‌وگو، بررسی کتاب، و پروندۀ اختصاصی قرار می‌گیرند. گزیده‌ای از بهترین مطالب وب‌سایت ترجمان همراه با مطالبی جدید و اختصاصی، شامل پرونده‌های موضوعی، در ابتدای هر فصل در قالب «فصلنامۀ ترجمان علوم انسانی» منتشر می‌شوند. تاکنون به موضوعاتی نظیر «اهمال‌کاری»، «تنهایی»، «سفر»، «خودیاری»، «سلبریتی‌ها» و نظایر آن پرداخته‌ایم.

فصلنامۀ ترجمان در کتاب‌فروشی‌ها، دکه‌های روزنامه‌فروشی و فروشگاه اینترنتی ترجمان به‌صورت تک شماره به‌ فروش می‌رسد اما شما می‌توانید با خرید اشتراک سالانۀ فصلنامۀ ترجمان (شامل ۴ شماره)، علاوه بر بهره‌مندی از تخفیف نقدی، از مزایای دیگری مانند ارسال رایگان و دریافت یک کتاب به‌عنوان هدیه برخوردار شوید. فصلنامه برای مشترکان زودتر از توزیع عمومی ارسال می‌شود و در صورتی‌که فصلنامه آسیب ببیند بدون هیچ شرط یا هزینۀ اضافی آن را تعویض خواهیم کرد. ضمناً هر وقت بخواهید می‌توانید اشتراکتان را لغو کنید و مابقی مبلغ پرداختی را دریافت کنید.

پی‌نوشت‌ها:
• این مطلب را زویی آزبورن نوشته است و در تاریخ ۱۰ نوامبر ۲۰۱۸ با عنوان «The curly story of how hair extensions are made» در وب‌سایت اِی.بی.سی منتشر شده است. وب‌سایت ترجمان آن را در تاریخ ۱۰ اسفند ۱۳۹۸ با عنوان «نیمۀ تاریک صنعت اکستنشن مو» و ترجمۀ میترا دانشور منتشر کرد است.
•• زویی آزبورن (Zoe Osborne) روزنامه‌نگار آزادکار و عکاس خبری‌ای است که دربارۀ کشورهای شرق آسیا می‌نویسد.

[۱] fair-trade: نوعی کسب‌وکار بینِ تولیدکنندگانِ ساکن در کشورهای فقیر و شرکت‌های فرآوری و توزیع در کشورهای ثروتمند که بر پایۀ ارائۀ قیمت‌های منصفانه بنا شده است [مترجم].