از کشتن پشه‌ها لذت ببرید

ربکا کبد، آتلانتیک— من کودکی‌ام را در آدیس‌آبابا گذرانده‌ام، جایی که شب و روز زیر شکنجۀ پشه‌ها بودم. از جمله افرادی بودم که پشه‌ها خیلی دوستشان دارند. پاهایم از بالا تا پایین همیشه آن قدر پر از نیش پشه بود که گاهی از من سؤال می‌شد که بیماری پوستی ندارم. حالا در جامائیکا زندگی می‌کنم و آزار پشه‌ها ادامه دارد. سال گذشته، زیکا گرفتم. بدین خاطر و به دلایل دیگر، باید با اکراه بپذیرم که من قاتل پشه هستم. و به دنبال روش‌هایی برای انتقام بوده‌ام.

راکت حشره‌کش برقی رؤیایی است که محقق شده. ابزاری شبیه راکت تنیس است که به جای نخ، سیم‌های برقی دارد. کسی که این راکت را در دست دارد، آن را در فضای اطراف پشه حرکت می‌دهد. بعد: یک جیز رضایت‌بخش. خداحافظ مزاحم.

این وسیله به عنوان روشی کارآمد برای سرکوب دشمنان بال‌دار اختراع شد، اما فراگیری این حشره‌کش‌های برقی شاید بیش از آنکه در خدمت سلامت انسان باشد، به طبیعت انسان (و جهت مرموز آن) خدمت می‌کند.

اولین بار در بقالی‌ای در کینگستونِ جامائیکا یک حشره‌کش برقی ساخت چین خریدم. حدود یک سال بود که داشتم در مناطق استوایی زندگی می‌کردم و سرسختانه حاضر نمی‌شدم چیزی را بخرم که مطمئن بودم دوز و کلک است. اما بعد از اینکه دیدم همسایه‌ام برای گرفتن پشه‌ها با هیجان دستش را تکان می‌دهد و وقتی صدای پایان زندگی پشه را می‌شنود، پیروزمندانه پز می‌دهد، بالاخره تصمیم گرفتم که امتحانش کنم. زیکا داشت شیوع پیدا می‌کرد و به علاوه این تفریح خوبی به نظر می‌رسید.

وقتی حشره‌کش برقی‌ام را به خانه آوردم، کلی وقت گذاشتم و خوشحال چوبدستی سحرآمیزم را برای هر حشرۀ در حال پروازی تکان می‌دادم. نوآیین بودم. تأثیرگذاری‌اش برایم شگفت‌انگیز بود. می‌توانست جایگزین سم‌پاشی هفتگی حشره‌کش در محله‌ام شود که از آن وحشت داشتم؟

ایدۀ کشتن حشرات با برق به بیش از یک قرن پیش باز می‌گردد. در ۱۹۱۱، پاپیولار مکنیکس مقاله‌ای را دربارۀ «تلۀ مرگ برقی» برای کشتن مگس منتشر کرد. این وسیله قفسی کوتاه بود که سیم‌های آن جریان برق ۴۵۰ ولتی را منتقل می‌کردند و داخل آن یک تکه گوشت به عنوان طعمه قرار داشت. به قضاوت مجله این ماشین عجیب‌وغریب و جاگیر «تا کنون پرهزینه‌ترین چیز برای رسیدن به کاربردی بسیار محدود» بود.

این «تله مرگ برقی» با حشره‌کش‌های دستی امروز قابل مقایسه نبود، حشره‌کش‌هایی که مانند صاعقۀ زئوس (که طرحی رایج روی حشره‌کش‌ها است) آنی قضاوت و مجازات می‌کنند. حشره‌کش فعلی در ۱۹۵۹ ابداع شد، زمانی که توماس لِین وسیله‌ای را تجسم کرد که با تماس با حشرات آن‌ها را می‌کشد و نه با «له یا مجروح کردن آنها به شکلی کثیف». مگس‌کش برقی «ولتاژی دارد که مناسب کشتن مگسی است که بخش‌هایی از بدنش در تماس با» توری‌های آن است.

اما ظاهراً مگس‌کش لین نقطۀ شروع خوبی نبوده، شباهت زیادی به حشره‌کش‌های امروزی داشته اما معلوم نیست هرگز به بازار آمده است یا خیر. در عوض، معمولاً مخترع تایوانی، تیسائو ایشی، مخترع حشره‌کش مدرن، «کشندۀ حشرات برقی»، در ۱۹۹۶ محسوب می‌شود.

بیشتر حشره‌کش‌ها شبیه راکت تنیس هستند اما به همان میزان طراحی خود را مدیون مگس‌کش هستند^۱. رابرت مونتگومری که در ۱۹۰۰ حق انحصاری ساخت این وسیله را داشت، اولین کسی بود که به ذهنش رسید از یک توری سیمی استفاده کند تا «ضربه‌ای شلاق‌مانند» داشته باشد. از روزنامه و هر وسیلۀ ابتدایی دیگری که در دست بود و روی حشرات می‌زدند، ایرودینامیک‌تر بود. و بعد، برای برقی‌سازی عالی بود.

عصر طلایی اختراع حشره‌کش برقی در میانۀ دهۀ اول قرن پدید آمد. تعداد زیادی از مخترعان برای وسایلی با اندکی تفاوت پروانۀ اختراع به ثبت می‌رساندند: اضافه کردن چراغ یا دسته‌های جاذب شوک‌دهنده یا انعطاف‌پذیر. حتی یک راکت به تله و طعمه‌اش می‌بالید که به گفتۀ مخترعش به ویژه زمانی کاربردی بود که «حشرات مرده در دام می‌افتادند و حالا خود، طعمۀ رفقای گوشت‌خوارشان می‌شدند.»

تقریباً در همین دوره بود که حشره‌کش برقی رونق تجاری پیدا کرد. از همین دهه و پس از آن، راکت‌های حشره‌کش برقی -دست‌کم در نواحی استوایی- همه جا بودند. بازاریاب‌ها برای آن‌ها با عنوان ابزاری «بدون مواد شیمیایی» و دوست‌دار محیط‌زیست، مفرح و ارزان بازاریابی می‌کنند.

آیا این دستگاه‌ها کار می‌کنند؟ بسته است به اینکه چه انتظاری از یک حشره‌کش برقی داشته باشیم.

وقتی حشره‌کش برقی با یک مگس، پشه یا هر حشرۀ دیگری برخورد کند، حتماً آن را می‌کشد. حشرات کوچک‌تر به ظاهر توسط راکت بخار می‌شوند، بدون اینکه ردی از آنها باقی بماند، ناپدید می‌شوند. به نظرم، همین مسئله باعث شده حشره‌کش برقی کمک خوبی در بهداشت خانگی باشد. شب‌ها، پشه‌ها با حرکت دور سرم من را دیوانه می‌کنند. پایان دادن به شکنجۀ شبانه مساوی بلند شدن از تخت‌خواب و روشن کردن لامپ بود. بعد، تلاش بی‌ثمری می‌کنم تا با حواس گنگ ناشی از خواب، حشره را وسط هوا گیر بیندازم. این عملیات که شکست می‌خورد، مجبورم یک مگس‌کش در دست بگیرم و منتظر باشم که پشه بنشیند. با وجود یک حشره‌کش برقی، می‌توانم در تاریکی دراز بکشم و اصلاً از خواب بلند نشوم و منتظر باشم که پشه‌های ناخوانده اشتباهی به آن بخورند.

به این معنا، حشره‌کش برقی کار می‌کند: حشره‌هایی را که گرداننده‌اش می‌تواند پیدا کند، می‌کشد، آن هم به شکلی رضایت‌بخش. اما وقتی پای کنترل ناقلان بیماری به میان می‌آید، این حشره‌کش‌ها دیگر مشکل‌گشا نیستند. جو کونلون، ساکن در فلوریدا و مشاور فنی انجمن آمریکایی کنترل حشرات توضیح می‌دهد «این‌ها بیشتر اسباب‌بازی هستند تا چیز دیگر. چند تا حشره را ناکار می‌کند و بچه‌هایتان با آن سرگرم می‌شوند … اما در این روزهای شیوع ویروس زیکا و چیکونگونیا، یا تب دنگی، باید این مسائل را جدی بگیرید». پشه بیش از هر موجود دیگری مسئول مرگ‌های مربوط به حیوانات است، همچنین مسئول پخش مالاریا و ویروس نیل غربی. طبق آمار بنیاد گیتس، مگس تسه‌تسه، که بیماری خواب را منتقل می‌کند، پنجمین عامل مرگ‌آور است.

کونلون حشره‌شناس بازنشستۀ نیروی دریایی ارتش است که بیش از ۴۰ سال در کار کنترل پشه بوده است. او می‌گوید خطای اصلی حشره‌کش‌های برقی ساده است: برای کار کردن آن‌ها، اول باید خود انسان‌ها بتوانند حشره را ببینند. راکت‌های حشره‌کش در فضای بسته، مثلاً اتاقی با پنجره‌های بسته یا توری‌دار خوب عمل می‌کنند. اما بیرون که پشه‌ها می‌توانند موثرتر پنهان شوند و راحت‌تر از پشت نزدیک شوند، آن قدر کارآمد نیستند.

پشه‌هایی مثل پشۀ ناقل تب زرد دوست دارند از قسمت‌های پایینی تغذیه کنند. انسان‌های مجهز به حشره‌کش شاید اصلاً تا پشهْ بار زیکا یا مالاریایش را خالی نکرده، متوجه آن نشوند. ماجرای خود من آموزنده است. من احتمالاً در یک استخر به این بیماری دچار شدم، جایی که راکت برقی‌ام در کنار استخر همراهم نبود (و احتمالاً نباید هم می‌بود).

حدود ۱۷۸ نوع پشه در ایالات متحده هستند. طبق گفتۀ کونلون، حشره‌کش برقی احتمالاً بیش از همه در مقابل کولکس پیپنز، پشۀ رایج خانگی، مؤثر است. کولکس پیپنز می‌تواند ناقل ویروس نیل غربی باشد، در نتیجه برای کنترل پشه‌ها هرگز نباید تنها حشره‌کش برقی را به کار برد. کونلون پیشنهاد می‌دهد که در عوض، آن را در کنار دیگر روش‌های کنترل پشه مانند مواد دافع حشرات، سموم حشره‌کش و سدهای فیزیکی‌ای مثل لباس و توری پنجره به کار بریم.

اُلی برنیئر، شیمیدان محقق و همکار واحد تحقیقی مگس و پشۀ یو.اس.دی.اِی -و به گفتۀ کونلون «مهم‌ترین متخصص مواد دافع حشرات در جهان»- می‌گوید راکت‌ها در آزمایشگاهش خوب جواب داده‌اند. او به خاطر شغلش که ساخت مواد دافع حشرات است، هر هفته حدود ۱۲,۰۰۰ پشه را بررسی می‌کند. او روزانه حدود ۱۵ تا ۲۰ پشه را که از تله‌شان فرار می‌کنند با حشره‌کش برقی می‌گیرد.

با توجه به تأثیر دوگانۀ حشره‌کش‌های برقی، آن‌ها را در بهترین حالت می‌توان شکل پر رمزوراز سرگرمی حشره‌کشی دانست. برنیئر هم مانند من یکی از افرادی است که پشه‌ها را جذب می‌کند. در واقع، او اغلب بازدیدکنندگان را به چالش می‌خواند تا دست خود را در قفس پشه‌ها قرار دهند و ببینند کدام یک حشرات بیشتری را به خود جذب می‌کنند. تا کنون، او فقط یک بار شکست خورده است. برنیئر تصدیق می‌کند «کشتن پشه‌ها با برق تفریح است». ظاهراً حشره‌کش‌های برقی یک عنصر خون‌آشامی را در صاحبانشان آشکار کرده‌اند و اکثر آن افراد برق‌گرفتگی حشرات و رفتنشان به آن دنیا را با شور و شوق فراوان توصیف می‌کنند.

بعضی مارک‌های این حشره‌کش‌های برقی با نام‌هایی چون «جلاد»، «پایان‌دهنده» و «جنگجوی برتر» به این میل قاتل‌گونه پاسخ می‌دهند. راکت شبیه دست انسان است- احتمالاً با این هدف که حشره در آخرین لحظات هدف و منبع حمله را بشناسد. پیام یکی از تبلیغات این است «از کشتن پشه‌ها لذت ببرید!». در یکی از یادداشت‌ها با اشاره به یک بازی رایانه‌ای معروف گفته می‌شود «بهتر از ندای وظیفه!».

این تفریح از کشتار حشرات فراتر می‌رود. بعضی افراد آن قدر مجذوب حیلۀ حشره‌کش برقی می‌شوند که دوست دارند آن را روی خودشان هم امتحان کنند. برنیئر وقتی برای اولین بار حدود ۱۰ سال پیش یک راکت حشره‌کش خرید، اولین چیزی که دوست داشت بداند این بود که لمس شبکۀ سیمی تا چه میزان به خودش آسیب می‌زند. با داشتن دو باتری قلمی، نمی‌توانست آسیب چندانی بزند، می‌توانست؟ اعتراف می‌کنم که من هم وسوسه شدم اما امتحانش نکرده‌ام. مردم گزارش می‌کنند که سوزش دارد.

جیمی اوبویل می‌گوید «گاهی آدم نمی‌تواند جلوی خودش را بگیرد»، او تحلیل‌گری در مرکز تحلیل و مطالعات فرهنگی فیلادلفیا است که بررسی می‌کند تفکر خودآگاه چطور بر انتخاب‌های انسان تأثیر می‌گذارد. وی توضیح می‌دهد که این رفتار ناشی از کنجکاوی انسان و طبیعت لمسی ماست. می‌گوید «یکی از کارهای نخستی‌ها لمس چیزها است». دیگر نخستی‌ها رفتارهای مشابه‌ای دارند مثلاً به تپۀ مورچه‌ها سیخونک می‌زنند و به خوبی می‌دانند که مورچه‌ها دسته دسته بیرون می‌ریزند. دربارۀ حشره‌کش‌های برقی، دریافت احتمالی یک شوک الکتریکی کوچک «هیجان خطر» را هم به این تجربه اضافه می‌کند که شاید حتی بر جذابیتش بیفزاید.

حشره‌کش‌های برقی همچنین یک رکن مسخره‌بازها هستند. بسیاری از شوخی‌های مربوط به حشره‌کش سرخوشی یا عنصر شگفتی را به همراه دارند. در یک ویدئوی یوتیوب که بیش از ۵ میلیون بازدید داشته، زنی ۱۰۰ حشره‌کش برقی را دور تا دور معشوقه‌اش که خوابیده می‌گذارد. وقتی بیدارش می‌کند، او راکت به راکت از جایش می‌پرد و به هر یک که می‌خورد، جیغ می‌زند. شوخی دیگر یادآور حالت شلاق‌زدن با لنگ خیس در حمام است: به گزارش کونلون، متخصص پشه، برخی افراد نیروی دریایی دوست دارند به جای لنگ یا حوله از حشره‌کش برقی استفاده کنند. بین نوجوان‌ها و کارمندان هم، شجاعت برای زدن زبان یا انگشت به صفحۀ شارژشده رایج است.

پس بله، حشره‌کش‌ها کار می‌کنند، اما نه آن قدر خوب که حتی اگر تفریحی نبودند، به این میزان رونق می‌یافتند. با توجه به خطر غم‌انگیز بیماری‌هایی که حشرات حمل می‌کنند، شاید کمی شوخی تلخ به خرج آن‌ها مجاز باشد.

همانطور که کونلون بیان می‌کند «کشتن پشه‌ها یکی از لذت‌های سادۀ زندگی است.»

پی‌نوشت‌ها:
• این مطلب را ربکا کبد نوشته است و در تاریخ ۵ می ۲۰۱۷ با عنوان «?Does Electrifying Mosquitoes Protect People From Disease» در وب‌سایت آتلانتیک منتشر شده است. وب‌سایت ترجمان در تاریخ ۲۱ خرداد ۱۳۹۶ این مطلب را با عنوان «از کشتن پشه‌ها لذت ببرید» و با ترجمه نجمه رمضانی منتشر کرده است.
•• ربکا کبد (Rebekah Kebede) نویسنده و اهل جامائیکا است.
[۱] منظور همان مگس‌کشهای پلاستیکی و معمولی است.