شیرینی و قدرت

پیش از آنکه تاریخِ فرهنگی فراگیر شود و کتاب‌های پرفروشی دربارهٔ نمک و ماسه و پنبه و غیره سر از ویترین کتابفروشی‌ها درآورند، سیدنی مینتز کتابی نوشته بود به اسم «شیرینی و قدرت». کتابی ژرف و فوق‌العاده که با روایتِ سرگذشتِ شکر در جهان سرمایه‌داری، قربانیانِ تاریخ را به قهرمانانِ آن تبدیل کرده بود. سیدنی مینتز استاد انسان‌شناسی دانشگاه ییل و محقق پرآوازۀ تاریخ فرهنگی غذا و انسان‌شناسیِ منطقۀ کارائیب بود. ویژه‌نامۀ پیش رو مروری است بر میراث فکری محقق پرآوازۀ تاریخ فرهنگی.

بررسی‌های آماری چهرۀ دیگری از ادبیات را برایمان آشکار می‌کند

اگرچه به کاربستنِ روش‌های آماری برای تحقیق در ادبیات چیز عجیبی به نظر می‌رسد، اما کتاب تازه‌ای که در این زمینه به چاپ رسیده است، نشان می‌دهد چنین تحقیقاتی می‌تواند در عین جذاب بودن، فوایدی هم داشته باشد. ممکن است دانستن اینکه کلمۀ محبوب ویرجینیا وولف «تاقچه» بوده است، شما را نویسنده نکند، اما احتمالاً از دستورالعمل‌هایی مثلِ «هر صدهزار کلمه، یک علامت تعجب» هم نجاتتان خواهد داد.

از پشیمانی چه حاصل؟

بالاخره هر کسی در زندگی‌اش اشتباهاتی می‌کند. معمولاً بعدها که همه چیز گذشته و تمام شده، وقتی اشتباهاتمان را به یاد می‌آوریم، حس عمیقی از پشیمانی وجودمان را پر می‌کند. «کاش آن کار را نکرده بودم»، «کاش آن حرف را نزده بودم». فهرستی بلندبالا. پشیمانی فقط برای کارهایی که با اختیار انجام داده‌ایم سراغمان نمی‌آید، بلکه حتی از اشتباهات سهوی‌مان هم پشیمان می‌شویم. پشیمانی به چه دردی می‌خورد و چرا انقدر همدم تنهایی‌های ماست.

معمای ساده‌ای که نشان می‌دهد شناختن چیزها چقدر دشوار است

پس از اینکه افلاطون معرفت را تعریف کرد، این تعریف نسبتاً ثابت ماند و تغییر زیادی نکرد. درست هم به نظر می‌رسید؛ برای معرفت‌داشتن به چیزی، اولاً نباید در آن شک کنید، ثانیاً آن معرفت باید درست باشد و ثالثاً بدانید چرا آن معرفت درست است. اما به‌یک‌باره گتیه ظهور کرد و همه‌چیز را به هم ریخت. او پرسید: «اگر شناخت ما از سرِ شانس درست باشد، آن وقت چه؟». پنجاه سال می‌گذرد و متفکران همچنان درگیر مسئلۀ گتیه‌اند.

هاجون چنگ و چامسکی از افسانه‌های جهانی‌سازی می‌گویند

جهانی‌سازی، اگر به معنای روابط گستردۀ اقتصادی بین کشورهای دنیا باشد، چیز جدیدی نیست. اما از این نکته نباید در جهتِ تطهیر سبک امروزی جهانی‌سازی در دنیا سوءاستفاده کرد. جهانی‌سازی قدیمی است، همانطور که استثمار و ستمگری و نابرابری قدیمی است. بنابراین نباید در برابر جریان‌هایی که جهانی‌سازی را گریزناپذیر و محتوم معرفی می‌کنند، وجهِ سیاسیِ عمیق آن را نادیده گرفت. جهانی‌سازی می‌تواند بهتر شود و برای این بهترشدن باید مبارزه کرد.

کمک وارونه: چطور کشورهای فقیر کشورهای غنی را توسعه می‌دهند

کشورهای توسعه‌یافته همیشه با ظاهری حق‌به‌جانب از کمک‌های بدون چشم‌داشت خود به کشورهای در حال توسعه گفته‌اند. بسیاری از ما این ادعا را آن‌قدر شنیده‌ایم که بی‌چون و چرا قبولش می‌کنیم. اما پژوهش‌های جدید نشان می‌دهد که کشورهای در حال توسعه به ازای هر ۱ دلاری که دریافت می‌کنند، ۲۴ دلار، اکثراً در قالب فرار سرمایه، از دست می‌دهند. متهمان ردیف اول این فرار نیز، بهشت‌های مالیاتی‌ای هستند که توسط کشورهای توسعه‌یافته اداره می‌شوند.

در میانمار چه می‌گذرد؟

آنگ سان سو چی، فعال و کنشگر دموکراسی، که روزگاری به‌خاطر مقاومتِ خاموشش در مقابل یک حزب نظامی بی‌رحم شهرتی جهانی کسب کرد، دوباره سر زبان‌ها افتاده است. البته سو چی این روزها دیگر با مهاتما گاندی و نلسون ماندلا مقایسه نمی‌شود، زیرا هزاران نفر از مردم میانمار از اقلیت قومی روهینگیا در حال گریختن به‌سوی بنگلادش‌اند ولی آنگ سان سو چی گویا حرف چندانی دربارۀ این فاجعۀ انسانی ندارد.

رازِ ذهنیت روسی

پس از فروپاشی اتحاد شوروی، جاده‌های اندکی در روسیه ساخته شده است. اما به تازگی طرح ساخت بزرگراهی مدرن میان مسکو و سن‌پترزبورگ در دست اقدام است. چندی پیش فاز اول این بزرگراه افتتاح شد، اما باوجوداین، رانندگان روسی ترجیح می‌دهند از همان جادۀ قدیمیِ پرترافیک رفت‌وآمد کنند، زیرا فکر می‌کنند اخذ عوارض، اگرچه با نرخی ناچیز، یک‌جور کلاهبرداریِ بی‌شرمانۀ دولتی است. این داستان روسیه است. سرزمینِ تضاد دولت و ملت.

باروری مساعدتی، فناوری‌های ژنتیک و ژنومیک، و زندگی خانوادگی

در طول قرن‌ها، جوانب زیادی از زندگی خانوادگی از حیطۀ علم و توانایی ما خارج بوده است: تعداد بچه‌ها، نازایی، جنسیت بچه‌ها، تشخیص قطعی پدر در دعواهای حقوقی، نسب‌شناسی و... اما تحولات فناورانه امروز ما را به مرزی رسانده‌اند که بتوانیم بچه‌هایمان را «طراحی» کنیم. اما چنین توانایی‌هایی بر زندگیِ اجتماعی ما چه تأثیری خواهد داشت؟ آیا مفهوم پدر و مادر، آنگونه که برای ما آشنا بوده است، در حال از بین رفتن است؟

آشوب جهانی عشق

«زنجیرۀ جهانی مراقب» تعبیری است که اولریش بک، برای توصیفِ شیوۀ درهم‌تنیدگی وظایفِ خانوادگی در جهانِ امروز به کار می‌برد. زنانی در فیلیپین، اوکراین یا لهستان، بچه‌های خود را به همسایه‌ها و مادربزرگانشان می‌سپارند تا در خانه‌های کشورهای ثروتمند، خدمتکار شوند. بدین‌ترتیب زنانِ غربی فرصت می‌یابند تا بیرون از خانه کار و پیشرفت کنند. بدونِ مادرانِ فقیری که سال تا سال فرزندانشان را نمی‌بینند، برابریِ زنان و مردان در غرب ناممکن است.

نظریه‌های مصرف

نطفۀ جامعه‌شناسی در بحبوحۀ انقلاب صنعتی بسته شد. شاید به همین دلیل بود که جامعه‌شناسان اولیه به «تولید» بسیار بیشتر از «مصرف» اهمیت می‌دادند. آن‌ها یا به مصرف بی‌اعتنا بودند یا آن را نکوهش می‌کردند. اما هر چه جلو رفته‌ایم، مصرف اهمیت بیشتری پیدا کرده است. نسلِ جدید جامعه‌شناسان این موضوع را از جوانب گوناگون کاوش کرده‌اند، اما هنوز راه‌های نرفتۀ بسیاری باقی است. جرج ریتزر در این مقاله مروری جامع بر نظریه‌های مختلف دربارۀ مصرف ارائه کرده است.

خانواده‌های فراملی

کودکی را تصور کنید که در کشوری عقب‌مانده در آمریکای لاتین زندگی می‌کند و مسئولیتِ بزرگ‌کردن او را به مادربزرگش سپرده‌اند. مادر این کودک در ایتالیا از پیرمردی تنها مراقبت می‌کند، زیرا فرزندانِ پیرمرد در استرالیا زندگی می‌کنند. این وضعیت پیچیدگیِ مسئلۀ «مراقبت» در جهانِ نابرابر و جهانی‌شدۀ ما را نشان می‌دهد. این خانواده‌های دور از هم را چطور باید فهمید؟ برای مطالعۀ آن‌ها چه مفاهیمی لازم است؟ و آیندۀ آن‌ها به کدام سو می‌رود؟

سیاست‌گذاری عمومی و خانواده‌ها

پس از جنگ جهانیِ دوم، دولت‌های رفاه تلاش کردند تا با سیاست‌گذاری‌های اجتماعی به زندگی خانوادگی مردمشان کمک کنند. این سیاست‌گذاری‌ها معمولاً شامل حمایت‌های مالی به نان‌آورِ خانواده می‌شد؛ اما هم‌زمان مشکل دیگری وجود داشت: کمبود نیروی کار. بنابراین همین دولت‌ها به‌شکلِ روزافزونی زنان را به ورود به بازار کار تشویق کردند. با افزایش اشتغال زنان، خانواده‌ها با معضل تازه‌ای رو‌به‌رو شدند: چه کسی باید از بچه‌ها مراقبت کند و به کارهای خانه برسد؟

جامعۀ فرامصرفی

مصرف دارد از سر و روی ما بالا می‌رود. هر دقیقه‌ای از شبانه‌روز، هر جا که باشید و هر علاقه‌ای که داشته باشید، گزینه‌هایی برای مصرف جلوی پای شماست. جامعۀ امروز تفاوت بسیاری دارد با جامعه‌ای که متفکران منتقدِ دهه‌های ۶۰ و ۷۰، آن را «جامعۀ مصرفی» نامیده بودند. ژیل لیپووتسکی، فیلسوف و جامعه‌شناس فرانسوی می‌گوید ما اکنون در عصر فرامصرفی به سر می‌بریم. عصری که سازمان‌دهی طبقاتی مصرف به‌هم‌ریخته و مصرف همگانی شده است.

پدران و پدری

مرز میان «پدر خوب» و «پدر بد» چطور تعیین می‌شود؟ به‌طور سنتی مهم‌ترین وظیفۀ پدر تأمین معاش خانواده بوده است و پدری که از عهدۀ این کار برمی‌آمد، در مجموع پدری خوب محسوب می‌شد، اما امروزه مجموعه‌ای از ویژگی‌های رفتاری و اخلاقی، انتظار شریک‌شدن در امور خانه و تربیت فرزندان، داشتن شغلی آبرومندانه و اقامت نزد خانواده نیز جزء لازمه‌های «پدر خوب» بودن شده است. این انتظارات ایفای نقش پدر را سخت‌تر از همیشه کرده است.

تحلیل حواس و رابطۀ امر فیزیکی با امر روانی

نتایج درخشان علم فیزیک در دورۀ مدرن، تنها محدود به حوزۀ فیزیک نیست، بلکه علوم دیگری را نیزدر بر می‌گیرد. اما فیزیک، با وجود پیشرفت قابل توجه، تنها بخشی از بدنۀ مشترک و بزرگ‌تر دانش است و با ابزارهای فکریِ محدودش -که برای اهداف و مقاصد محدود و خاصی ایجاد شده است- قادر به پرداختن به تمامی موضوعاتِ محوریِ مورد بحث نیست؛ وقتی به این امور می‌اندیشیم درمی‌یابیم که این گرایش در نظر ما نباید به‌کلی مناسب باشد.

دین، عشق رمانتیک و خانواده

ادیان ابراهیمی پیوندی ناگسستنی با مفاهیم خانواده، نسل و تولیدمثل دارند که در هستۀ الهیات آنها قرار می‌گیرند. این ادیان عمیقاً پدرسالار هستند و لذا دگرگونی معاصر خانواده، زندگی و جایگاه زنان اثرات عمیقی بر رویه‌های رسمی دینی داشته‌اند. همچنین، تغییرات اجتماعی و تکنولوژیک شرایط مساعد را برای گونه‌های جدیدی از روابط خانوادگی، جنسی و تولیدمثلی خلق کرده‌اند که چالشی رادیکال هم برای ادیان سنتی و هم برای شکل‌های متعارف خانواده محسوب می‌شوند.

آیا تمدنی زوال‌یافته می‌تواند دوباره بازسازی شود؟

در سال‌های اخیر، بعد از چاپ کتاب مجادله‌برانگیز «برخورد تمدن‌ها» نوشتۀ هانتینگتون و ارائۀ تز گفت‌وگوی تمدن‌ها در مقابل آن، دوباره بحث از تمدن در محافل آکادمیک رایج شده است. طی قرن گذشته، بسیاری از متفکران مسلمان، احساس کرده‌اند تمدن اسلامی رو به زوال رفته است و تلاش کرده‌اند تا راهکارهایی برای احیای دوبارۀ آن ارائه دهند. آیا احیای تمدن، خواستی نوستالژیک برای بازگشت به گذشته است؟ یا آرمانی مترقی برای حفظ هویت و ارزش‌های جمعی؟

خانوادۀ کودک: چشم‌اندازی کودک‌محور

جامعه‌شناسی خانواده تا امروز همواره کودکان را ذیلِ مسائل پدر و مادرهایشان حساب کرده است. اما دیدگاه‌های نوین معتقدند کودکان بیش از آنچه ما تصور می‌کنیم از اوضاع و احوالِ خانواده‌هایی که در آن زندگی می‌کنند باخبرند. آن‌ها مشکلات مالی یا ضیقِ وقت پدر و مادر برای مراقبت از آن‌ها را می‌فهمند و به آن‌ها واکنش نشان می‌دهند. راستی، تصور کودکان دربارۀ خانواده‌ای که در آن زندگی می‌کنند چیست؟ چگونه می‌توان این تصور را مطالعه کرد؟

هفت نظامِ اصلی خانواده در دنیا

آیا در پی طوفان بی‌امان جهانی‌سازی، خانواده و مسائل و مشکلات آن نیز در سراسرِ جهان شبیهِ هم شده است؟ پژوهش‌های کلان جهانی در جامعه‌شناسی خانواده این مسئله را تأیید نمی‌کنند. خانواده‌ها با سرعتِ زیاد در حال دگرگونی‌اند، اما هنوز تفاوت‌های شایان‌توجهی در نقاط مختلف دنیا وجود دارد. گوران تربورن، متخصص تاریخ خانواده، در این مقاله هفت نظامِ اصلی خانواده را در جهان از هم تمایز داده است و اصلی‌ترین خصیصه‌های آن‌ها را برشمرده است.

فراگیرشدن بیماری‌های روانی تنه به تنۀ فقر و بیکاری می‌زند

امروزه، شاید بیش از هر دوران دیگری، بیماری‌های روانی به مشکلی فراگیر در تمام طبقات اجتماعی بدل شده‌اند. انواع و اقسام بیماری‌های روانی با نام‌های گوناگون و داروهای جورواجور اطراف ما را فرا گرفته‌اند. با این اوصاف اگر این بیماری‌های روانی زادۀ سیستم انزواگر و بیگانه‌سازِ اقتصادی و اجتماعی باشد چه باید کرد؟ آیا می‌توان با مبادلۀ خلاقیت و آزادی با کالاهای مدرن همچنان خوش‌بخت باقی ماند؟

شکاکان به «جزم‌اندیش‌ها» مدیون‌اند

پیرهون، شکاک کلاسیک یونان، آن‌قدر در همه‌چیز شک می‌کرد که همیشه باید کسی همراهش بود تا مراقبش باشد. تا او می‌خواست فکر کند «آیا این ارابه وجود دارد یا نه؟»، ممکن بود همان ارابه او را زیر بگیرد. البته پیرهون نمایندۀ افراطی‌ترین نوع شکاکیت است. شکاکان معتدل‌تری هستند که به برخی چیزها یقین دارند؛ اما گاه آن‌قدر همان «برخی چیزها» متنوع می‌شود که بین خودشان نیز درگیری به وجود می‌آید.

«ایدۀ کنترل» همچنان اطراف اینترنت پرسه می‌زند

زمانی فضای مجازی و فضای واقعی جهان‌هایی موازی بودند که یکی اصلی و دیگری فرعی تلقی می‌شد. ایدۀ کنترل فضای مجازی در چنین بستری شکل گرفت تا مانع آسیب‌های امر فرعی برای امر اصلی شود. اما رفته‌رفته این دو جهان به شکل نامحسوسی در هم ادغام شده‌اند تا جهانی را بسازند که اکنون در آن زندگی می‌کنیم، جهانی که آمیزۀ غریبی از امر مجازی و امر واقعی است. با این توصیف آیا می‌شود از کنترل صحبت کرد؟

بررسی‌های آماری چهرۀ دیگری از ادبیات را برایمان آشکار می‌کند

اگرچه به کاربستنِ روش‌های آماری برای تحقیق در ادبیات چیز عجیبی به نظر می‌رسد، اما کتاب تازه‌ای که در این زمینه به چاپ رسیده است، نشان می‌دهد چنین تحقیقاتی می‌تواند در عین جذاب بودن، فوایدی هم داشته باشد. ممکن است دانستن اینکه کلمۀ محبوب ویرجینیا وولف «تاقچه» بوده است، شما را نویسنده نکند، اما احتمالاً از دستورالعمل‌هایی مثلِ «هر صدهزار کلمه، یک علامت تعجب» هم نجاتتان خواهد داد.

از پشیمانی چه حاصل؟

بالاخره هر کسی در زندگی‌اش اشتباهاتی می‌کند. معمولاً بعدها که همه چیز گذشته و تمام شده، وقتی اشتباهاتمان را به یاد می‌آوریم، حس عمیقی از پشیمانی وجودمان را پر می‌کند. «کاش آن کار را نکرده بودم»، «کاش آن حرف را نزده بودم». فهرستی بلندبالا. پشیمانی فقط برای کارهایی که با اختیار انجام داده‌ایم سراغمان نمی‌آید، بلکه حتی از اشتباهات سهوی‌مان هم پشیمان می‌شویم. پشیمانی به چه دردی می‌خورد و چرا انقدر همدم تنهایی‌های ماست.

معمای ساده‌ای که نشان می‌دهد شناختن چیزها چقدر دشوار است

پس از اینکه افلاطون معرفت را تعریف کرد، این تعریف نسبتاً ثابت ماند و تغییر زیادی نکرد. درست هم به نظر می‌رسید؛ برای معرفت‌داشتن به چیزی، اولاً نباید در آن شک کنید، ثانیاً آن معرفت باید درست باشد و ثالثاً بدانید چرا آن معرفت درست است. اما به‌یک‌باره گتیه ظهور کرد و همه‌چیز را به هم ریخت. او پرسید: «اگر شناخت ما از سرِ شانس درست باشد، آن وقت چه؟». پنجاه سال می‌گذرد و متفکران همچنان درگیر مسئلۀ گتیه‌اند.

کمک وارونه: چطور کشورهای فقیر کشورهای غنی را توسعه می‌دهند

کشورهای توسعه‌یافته همیشه با ظاهری حق‌به‌جانب از کمک‌های بدون چشم‌داشت خود به کشورهای در حال توسعه گفته‌اند. بسیاری از ما این ادعا را آن‌قدر شنیده‌ایم که بی‌چون و چرا قبولش می‌کنیم. اما پژوهش‌های جدید نشان می‌دهد که کشورهای در حال توسعه به ازای هر ۱ دلاری که دریافت می‌کنند، ۲۴ دلار، اکثراً در قالب فرار سرمایه، از دست می‌دهند. متهمان ردیف اول این فرار نیز، بهشت‌های مالیاتی‌ای هستند که توسط کشورهای توسعه‌یافته اداره می‌شوند.

در میانمار چه می‌گذرد؟

آنگ سان سو چی، فعال و کنشگر دموکراسی، که روزگاری به‌خاطر مقاومتِ خاموشش در مقابل یک حزب نظامی بی‌رحم شهرتی جهانی کسب کرد، دوباره سر زبان‌ها افتاده است. البته سو چی این روزها دیگر با مهاتما گاندی و نلسون ماندلا مقایسه نمی‌شود، زیرا هزاران نفر از مردم میانمار از اقلیت قومی روهینگیا در حال گریختن به‌سوی بنگلادش‌اند ولی آنگ سان سو چی گویا حرف چندانی دربارۀ این فاجعۀ انسانی ندارد.

رازِ ذهنیت روسی

پس از فروپاشی اتحاد شوروی، جاده‌های اندکی در روسیه ساخته شده است. اما به تازگی طرح ساخت بزرگراهی مدرن میان مسکو و سن‌پترزبورگ در دست اقدام است. چندی پیش فاز اول این بزرگراه افتتاح شد، اما باوجوداین، رانندگان روسی ترجیح می‌دهند از همان جادۀ قدیمیِ پرترافیک رفت‌وآمد کنند، زیرا فکر می‌کنند اخذ عوارض، اگرچه با نرخی ناچیز، یک‌جور کلاهبرداریِ بی‌شرمانۀ دولتی است. این داستان روسیه است. سرزمینِ تضاد دولت و ملت.

زندگی را از من بگیر، بستنی را نه

جرج واشنگتن علاقه‌ای جنون‌آمیز به بستنی داشت، توماس جفرسون نیز پیش از آنکه به سیاست روی آورد، در حال یادگیریِ بستنی‌سازی بود. همین مصداق‌ها کافی است برای دانستنِ اهمیت بی‌مثال بستنی در فرهنگ آمریکایی. در هماوردی‌های نظامی ایالات متحده نیز بستنی حضوری همیشگی داشته است. شاید سربازان آمریکایی، با مزه‌مزه‌کردنِ بستنی‌هایشان می‌خواستند به یاد بیاورند که صلح چگونه است، و خانه چه شکلی است.

داستان‌هایی که دربارۀ خودمان تعریف می‌کنیم

داستان‌هایی که آدم‌ها دربارۀ خودشان تعریف می‌کنند، با هم فرق دارد. بعضی‌ها دوست دارند مداوم از موفقیت‌هایشان حرف بزنند، بعضی‌ها همیشه از ناکامی‌هایشان می‌گویند، بعضی اتفاقات خنده‌دار و برخی مصیبت‌ها و مشکلاتشان را دست‌مایۀ داستان‌هایشان می‌کنند. به‌هرحال، این داستان‌ها چیزهایی برای گفتن دارند، نه‌فقط برای دیگران، بلکه اغلب برای خودمان. به‌همین دلیل است که اگر به داستان‌های خودمان فکر کنیم، تصویر صاف و ساده‌ای که خودمان و دیگران داریم، تغییر می‌کند.

کودکان رفتار والدینشان در شبکه‌های اجتماعی را تقلید می‌کنند

اکثر کودکان امروز، طعم به‌اشتراک‌گذاری عکس‌هایشان را در صفحۀ شبکه‌های اجتماعی والدین چشیده‌اند. اما کمتر به این مسئله از نگاه کودکان توجه شده است. ممکن است مادری عکس کودکش را بدون آنکه نیت بدی داشته باشد، در وضعیتی مضحک و نامناسب منتشر کند، ولی این‌کار چندسال بعد، بچه‌اش را خجالت‌زده و غمگین کند. اما مسئله به اینجا ختم نمی‌شود، چرا که بچه‌ها خیلی وقت‌ها در شبکه‌های اجتماعی به همان شیوۀ والدینشان عمل می‌کنند.

هاجون چنگ و چامسکی از افسانه‌های جهانی‌سازی می‌گویند

جهانی‌سازی، اگر به معنای روابط گستردۀ اقتصادی بین کشورهای دنیا باشد، چیز جدیدی نیست. اما از این نکته نباید در جهتِ تطهیر سبک امروزی جهانی‌سازی در دنیا سوءاستفاده کرد. جهانی‌سازی قدیمی است، همانطور که استثمار و ستمگری و نابرابری قدیمی است. بنابراین نباید در برابر جریان‌هایی که جهانی‌سازی را گریزناپذیر و محتوم معرفی می‌کنند، وجهِ سیاسیِ عمیق آن را نادیده گرفت. جهانی‌سازی می‌تواند بهتر شود و برای این بهترشدن باید مبارزه کرد.

لویی آلتوسر: کمونیسم همه‌جا هست، حتی روی پشت‌بام

آلتوسر اهل تلویزیون نبود. همیشه دور از چشم‌ها کار می‌کرد. اما چند هفته پیش از آنکه همسرش را با دستان خود خفه کند، روی آنتن رفت. در همان مصاحبه، گفت: «همسرم یکی از دلایل کمونیست‌شدنم است». او در مصاحبه با شبکۀ «رایِ» ایتالیا از زندگی‌اش می‌گوید، از مخالفت‌هایی که با مارکس کرده، از عشق و احترام، از الهام‌هایی که آن‌ها را مدیون لنین و مائوست و نهایتاً از مفهوم‌هایی که ساختۀ ذهنِ خودِ اویند.

گفت‌وگو با جان بلامی فاستر و کوین اندرسون: نئولیبرالیسم در بحران

امسال ۱۵۰سال از انتشار جلد اول «سرمایه» می‌گذرد، اما این کتاب هنوز دربارۀ وضعیتی که امروز گرفتار آن شده‌ایم حرف‌هایی برای گفتن دارد. در این مصاحبه دو تن از بهترین محققان مارکس و شاهکار او، «سرمایه»، از میراث به‌جاماندۀ او برای مبارزه علیه تبعیض نژادی و جنسیتی حرف می‌زنند و شیوۀ اندیشیدن او به بحران فراگیر بوم‌شناختی را شرح می‌دهند.

گفت‌وگو با دختر چه‌گوارا: انقلاب از جنگل تا بیمارستان

انقلاب علیه آمریکا. این تجربه‌ای مشترک میان ایرانیان و مردم انقلابی کوبا بوده است. به همین دلیل نیز، با وجود تفاوت‌های جدیِ انقلاب ایران و کوبا، همیشه نوعی درد مشترک میان ما وجود داشته است. این درد مشترک نه‌فقط در سابقۀ نبردهای نظامی و اطلاعاتی آمریکا علیه ایران و کوبا، که در تحریم‌ها و محاصره‌های اقتصادی نیز نمود داشته است. به‌هرحال، برای ما چیزی آشنا در سخنان دختر چه‌گوارا وجود دارد.

دست‌وپا چلفتی‌ها

دستپاچگی، ضایع‌شدن، خجالت‌زدگی، معذب‌شدن در موقعیت‌های ناجور؛ مثلاً وقتی می‌خواهید دو نفر را به هم معرفی کنید، ولی اسمشان را فراموش می‌کنید؛ یا زمانی‌که برای دست دادن دست دراز می‌کنید اما طرف مقابل صورت‌تان را بوس می‌کند. همۀ ما کمابیش چنین تجربیاتی داریم ولی به نظر می‌رسد بعضی‌ها همیشه در این موقعیت‌ها قرار می‌گیرند و کلاً مستعد دستپاچگی هستند. روان‌شناسی در کتاب جدیدش با عنوان «دست‌وپا چلفتی» توضیح می‌دهد چرا بعضی‌ها بیشتر مستعد این لحظات خجالت‌آور هستند.

مردم به گوگل چیزهایی می‌گویند که به هیچ‌کس دیگر نمی‌گویند

ست استفنز-دیویدویتز هنگامی که دانشجوی دکترای اقتصاد در هاروارد بود به ترندهای گوگل علاقه‌مند شد، همان ابزاری که رصد می‌کند در یک ناحیۀ خاص در یک بازۀ زمانی مشخص هر چیزی چقدر جست‌وجو می‌شود. موضوع‌تان می‌تواند بارداری باشد یا سقط‌جنین، کودک‌آزاری باشد یا ناامنی‌های درونی، دیدگاه سیاسی باشد یا هر چیز دیگری که فکرش را بکنید. استفنز-دیویدویتز می‌گوید گوگل، آمپول حقیقت‌گویی دیجیتال است چون مردم به گوگل چیزهایی می‌گویند که به هیچ‌کس دیگر نمی‌گویند. گویا حق با او است.

بدیو: ماکرون اسم رمز بحران است

بعضی‌ها می‌گویند آلن بدیو، فیلسوف سالخورده و سرشناس کمونیست، بیش‌ازاندازه مطلب منتشر می‌کند. با‌این‌همه او خوانندگان پرشماری در فرانسه، آمریکا و دیگر جاها دارد که معتقدند، او دربارۀ چیزها ژرف‌اندیشی می‌کند و لاجرم، پیوسته دربارۀ آن‌ها سخن‌سرایی می‌کند. بدیو از سال ۱۹۶۸ رأی نداده است، چون به نظرش دیگر چیزی بیش از یک نوع سیاست (سرمایه-پارلمان‌گراییْ) وجود ندارد و این یعنی هیچ سیاستی وجود ندارد. او در این گفت‌و‌گو پیامدهای سیاسی انتخاب امانوئل ماکرون، رئیس جمهور جدید فرانسه، را تفسیر می‌کند.

خطرات نیّاتِ خیر

آیا امکان دارد که همذات‌پنداری با دیگران آسیب‌هایی در پی داشته باشد؟ آیا اصلاً کسی هست که مخالف همدلی باشد؟ بله، پل بلوم، استاد روان‌شناسی دانشگاه ییل. نویسندۀ کتابی جدید با عنوان «علیه همدلی»، نشان می‌دهد همدلی، هر قدر هم خیرخواهانه باشد، راهنمای مناسبی برای استدلال اخلاقی نیست. از آن بدتر، هر چقدر افراد داوری‌های اخلاقی خود را بر مبنای همدلی قرار دهند، حساسیتشان نسبت به رنجِ تعداد زیادتری از مردم کاهش پیدا می‌کند. بنا به گفتۀ بلوم، بیشتر ما کاملاً دربارۀ همدلی در اشتباه هستیم.

چرا کارتر و هیچ رئیس جمهور دیگری نتوانست خاورمیانه را تغییر دهد؟

دو اتفاق در ۱۹۷۹ امریکا را به سیاست کنونی‌اش در خاورمیانه کشاند: انقلاب ایران و حملۀ شوروی به افغانستان. این دو اتفاق این دیدگاه را نزد رهبران سیاسی امریکا تثبیت کرد که باید حامی سیاست دسترسی به خلیج فارس نفت‌خیز بود. هر رئیس‌جمهوری پس از کارتر نیز چنین باوری داشته‌است. به اعتقاد اندرو بچویچ، استاد روابط بین‌الملل، فهم این نکته مهم است که این جنگ ابتدا بر سر نفت بود اما با گذشت زمان به امری بیش از آن مبدل گشت.

چرا تظاهر می‌کنیم بیش از حد واقعی خود می‌دانیم؟

چرا مردم تظاهر به دانستن می‌کنند؟ چرا میزان اعتماد به‌نفس اغلب متناسب با میزان نادانی است؟ استیون اسلومان، استاد علوم شناختی در دانشگاه براون، پاسخ‌هایی قانع‌کننده برای این پرسش‌ها دارد. اسلومان نویسندۀ کتاب «توهم دانش: چرا ما هرگز به‌تنهایی تفکر نمی‌کنیم» است، و پژوهش‌های او متمرکز بر قضاوت، تصمیم‌گیری و استدلال است. او در این گفت‌وگو دربارۀ پیامدهای سیاسی تحقیقاتش می‌گوید، و اینکه آیا از دیدگاه او ظهور اخبار جعلی و واقعیت‌های بدیل پیش‌داوری‌های شناختی ما را تشدید کرده است یا خیر.

آیا عشق فایده‌ای برای زنان داشته است؟

«پر از هراس و امیدم که هیچ حادثه‌ای/ شبیه آمدنِ عشق ناگهانی نیست» شاعرها از این دست حرف‌ها زیاد می‌زنند، مخصوصاً اگر مرد باشند. فرهنگِ رمانتیک ما می‌گوید عشق مثلِ صاعقه سراغ شما می‌آید، بنابراین وقتی پای عشق در میان باشد، کاری از دستتان ساخته نیست. این اسطوره‌پردازی‌ها دربارۀ عشق، بسیار به زنان آسیب زده است، به زنانی که وظیفۀ سنگین مراقب را بر عهده دارند و خیلی خوب می‌دانند که عشق و کار چقدر به هم پیوسته‌اند.

پاکی توهمی دست‌نیافتنی است

افرادی هستند که فقط سبزیجات می‌خورند، با دوچرخه سفر می‌کنند یا لباس‌هایی می‌پوشند که صددرصد از الیاف طبیعی است. این افراد بر این باورند که این رویه حیاتی پاک، خالص و اخلاقی برایشان به ارمغان می‌آورد و جهان جای بهتری برای زیستن می‌شود. اما، الکسیس شاتوِل، نویسندۀ کتاب «علیه پاکی: اخلاقی زیستن در زمان‌های مخاطره» نظر دیگری دارد. او می‌گوید تمرکز بر حفظ معصومیت و خوبی خود نه‌تنها به حل مشکلات دنیا کمک نمی‌کند، بلکه نتیجۀ منفی به بار می‌آورد و اوضاع بدتر می‌شود.

چه کسی رولان بارت را کشت؟

در رمان‌های جنایی قاتل‌ معمولاً به خاطر پول، مواد، انتقام‌جویی یا اینجور چیزها آدم می‌کشد، اما مأمور مخفیِ رمان جدید بینه به دنبال قاتلی با انگیزه‌های کاملاً متفاوت است، قاتل رولان بارت. شاید رولان بارتِ نشانه‌شناس رازی زبانی با قدرتی جادویی را کشف کرده بود، رازی که برخی حاضر باشند به‌خاطرش آدم بکشند. لوران بینه، استاد ادبیات فرانسوی، رمانی روشنفکری در ژانر جنایی آفریده که شخصیت‌های اصلی‌اش نه آدم‌های معمولی که فیلسوفان برجسته‌ای چون میشل فوکو، ژاک دریدا و اومبرتو اکو هستند.

ابداع سلبریتی: تاریخی متفاوت از عرصۀ عمومی مدرن

کتاب جدید آنتونی لیلتی، مورخ فرانسوی، کاوشی عمیق برای یافتنِ ریشه‌های چیزی است که گاهی فکر می‌کنیم فقط مختص زمانۀ ماست: سلبریتی‌ها. لیلتی ما را به اروپای قرون ۱۸ و ۱۹ می‌برد، تا به تماشای هیاهوی آدم‌هایی بنشینیم که گاهی واقعاً بی‌دلیل، به کانون توجهات تبدیل شده بودند. بازار داغ شایعات، مدهای عجیب و غریب، خاله‌زنک‌بازی‌های بی‌پایان و هوس‌های گذرا. فضایی که گویا در تمام دوران مدرن به حیات خود ادامه داده است.

کتاب جدید پیتر آدامسون نشانۀ انقلاب در تاریخ فلسفه است

از ۱۸۰۰ صفحۀ تاریخ فلسفۀ هگل، تنها یک صفحه دربارۀ اندیشمندان مسلمان است، یعنی چیزی در حد یک پاورقی بلند. حاشیه‌نشینیِ فلسفۀ اسلامی در سراسر تاریخ فلسفه به چشم می‌خورَد، اما وقتی، بیست سال پیش، پژوهشگران نظریۀ «برخورد تمدن‌ها» را از زبان هانتینگتون شنیدند، موجی از مطالعات فلسفۀ اسلامی به راه افتاد که ثمرات زیادی داشت، آن‌قدر که وقتی پیتر آدامسون یک دوره تاریخ فلسفه می‌نویسد، ترجیح می‌دهد آن یک صفحه را به «یک جلد» تبدیل کند.

زندگی و مرگ در شهر ممنوعۀ اپل

کارخانه‌ای که ۱.۳ میلیون نفر در آن کار کنند حتماً باید شیوۀ مدیریت جالبی داشته باشد. همین‌طور است. یکی از تصمیم‌های مدیریتیِ کارخانۀ فاکس‌کان، تولیدکنندۀ گوشی‌های اپل در چین، نصب توری‌هایی است برای جلوگیری از خودکشی کارگران. اگر توری‌ها نتوانند مانع خودکشی شوند، یک نفر می‌میرد و فردایش هیچ خبری از ماجرا نخواهد شد. برایان مرچنت مخفیانه به فاکس‌کان سفر کرده و روایتی را از جنون و افسردگی کارگران این کارخانه برای ما بازگو می‌کند.

پرونده کتاب: تاجران توجه؛ تلاشی حماسی برای ورود به مغزها

زمانی سروکلّۀ آگهی‌های تبلیغاتی فقط در روزنامه‌ها پیدا می‌شد اما امروز به لطف وجود «تاجران توجه» اوضاع خیلی فرق کرده است. امروز دوروبرمان پرشده از تبلیغات؛ خیابان‌ها و پارک‌ها با پوسترها و بیلبوردهای پرزرق‌وبرق، خانه‌ها توسط رادیو و تلویزیون، ارتباط‌های فردبه‌فرد به‌وسیلۀ رسانه‌های اجتماعی. تیم وو، استاد دانشگاه کلمبیا در کتاب خود، «تاجران توجه»، تاریخ تجارت تبلیغات را از خاستگاه‌های آن در قرن ۱۹ تا پدیدۀ مدرن نرم‌افزار حذف تبلیغ روی وب‌سایت‌ها دنبال می‌کند.

همۀ متفکرانِ مدرن از مدرنیته بیزارند

آیزایا برلین جنبش رمانتیسم را، که دشمن سرسخت روشنگری بود، چنین توصیف می‌کند: «وحدت و کثرت، زیبایی و زشتی، اصالت فرد و جمع، پاکدامنی و فساد، انقلاب و ارتجاع، صلح و جنگ، و زندگی و مرگ». رمانتیسمِ ناهمگن و روشنگریِ به‌همان‌قدر پرتناقض، هر دو، فرزندان یک دوره‌اند که انتظار داریم آن را یکنواخت بفهمیم. اسمیت، نویسندۀ «مدرنیته و گله‌مندانش»، به ما می‌گوید اصولاً توقعمان از مدرنیته بی‌جاست. مدرنیته یکپارچه نیست. «انسان ماشین‌وارِ» دکارت و «وحشی نجیبِ» روسو زیر یک سقف زندگی می‌کنند.

دنیای اسلام و غرب: از جدال سرنیزه‌ها تا بازی واژه‌ها

وقتی ناپلئون مصر را اشغال کرد، در قاهره ستون بلندی ساخت که نامش را «درخت آزادی» گذاشته بود. اما مصریان آن ستون را «سرنیزۀ اشغال» می‌نامیدند، نمادِ هجوم سبعانۀ فرانسویان به کشورشان. این تعبیر دوگانه از ستونی سنگی، در هزاران مسئلۀ دیگر هم نمود می‌یافت. مسلمانان غرب را دیدند، بسیاری از پیشرفت‌های آن را در جوامعشان جذب کردند و بسیاری چیزها را کنار گذاشتند یا تغییر دادند. آن‌ها روشنگری خاص خودشان را رقم زدند.

ابرثروتمندان چطور طبقۀ جدیدی از روشنفکران را خلق کردند؟

اوایل قرن بیستم، روشنفکران نقش پیامبران آگاهی‌بخش را برای جامعه بازی می‌کردند، اما هرچه گذشت، این نقش آن‌قدر کم‌رنگ شد که تماماً به دست فراموشی سپرده شد. برخی این مصیبت را تقصیر دانشگاه و تخصص‌گرایی‌اش می‌اندازند. اما نویسندۀ کتاب «صنعت ایده‌ها» معتقد است این سرنوشت را ابرسرمایه‌دارانی رقم زده‌اند که می‌خواهند الگوهای فکری خودشان را بر جامعه تحمیل کنند. ثروتمندانْ به بهای تحلیل رفتن بیش از پیش «روشنفکر عمومی»، نوع جدیدی از متفکر یعنی «رهبر فکری» را به قدرت رسانده‌اند.

پرونده کتاب: پروژۀ خنثی‌سازی؛ رفاقتی که ذهن ما را دگرگون کرد

مایکل لوئیس در کتاب جدیدش، داستان رفاقتی را روایت کرده است که دنیای پیرامونِ ما را تغییر داد: رفاقت دنیل کانمن و آموس تورسکی. کانمن و تورسکی، شخصیت‌هایی بسیار متضاد با هم داشتند. یکی خوش‌بین و دیگری بدبین، یکی نگران و وسواسی و دیگری مغرور و سرخوش بود. اما دوستی عمیق و هم‌فکری این دو به کشف قوانین شناختی برای فهم منطق تصمیم‌گیری‌های بشر منجر شد.

آیا ایموجی‌ها فایده‌ای دارند؟

هنوز پیدا می‌شوند کسانی که دوست ندارند در پیام‌های دیجیتالشان از ایموجی‌ها استفاده کنند، اما به‌هرحال، مردم تصمیم خودشان را گرفته‌اند. روزانه بیش از ۶ میلیارد ایموجی میان انسان‌ها رد و بدل می‌شود. تحقیقات و سرمایه‌گذاری‌های گسترده روی آن‌ها انجام می‌شود و نفوذ آن‌ها از نفوذ زبان انگلیسی در جهان بیشتر شده است. ایموجی‌ها چه کمکی به ما می‌کنند و چرا این‌قدر محبوبمان شده‌اند؟

پس چه کسی نگهبان‌ها را نگهبانی کند؟

گفته می‌شود که در دورۀ «پساحقیقت» زندگی می‌کنیم: امواج توجیه، دروغ و مزخرفات از همه جهت بر ما حمله‌ورند. باید در خودمان شکاکیت بپروریم و هر حرفی را صحت‌سنجی کنیم، حتی صحت‌سنج‌ها را هم صحت‌سنجی کنیم. ولی فیلسوف بریتانیایی، سیمون بلک‌برن، با تردید به این ادعا می‌نگرد و می‌گوید این گمان که ما «پسا-»فلان هستیم نوستالژی دوران گذشته‌ای را در خود دارد که شاید خود آن گذشته هم افسانه باشد. به نظر بلک‌برن «پساشرم» و «پسااعتماد» شاید صفت‌های بهتری برای روزگار ما باشند.

رستگاری با ملال

بیش از صد سال پیش، زیمل، جامعه‌شناس آلمانی، در مقاله‌ای هشدار داد که انسان‌ها در کلان‌شهرها توانایی توجه و تمرکز خود را از دست می‌دهند و نگاهی خاکستری بر آن‌ها چیره می‌شود، اما هیاهوی بی‌پایان زندگی، در قرن اخیر، مداوماً رو به افزایش بوده است. چنانکه گاهی حس می‌کنیم دنیا دارد به یک ویران‌شهر عظیمِ تکنولوژیک تبدیل می‌شود. چگونه می‌شود حدی از تمرکز و تأمل را در این غوغا حفظ کرد؟

زندگی و مرگ در شهر ممنوعۀ اپل

کارخانه‌ای که ۱.۳ میلیون نفر در آن کار کنند حتماً باید شیوۀ مدیریت جالبی داشته باشد. همین‌طور است. یکی از تصمیم‌های مدیریتیِ کارخانۀ فاکس‌کان، تولیدکنندۀ گوشی‌های اپل در چین، نصب توری‌هایی است برای جلوگیری از خودکشی کارگران. اگر توری‌ها نتوانند مانع خودکشی شوند، یک نفر می‌میرد و فردایش هیچ خبری از ماجرا نخواهد شد. برایان مرچنت مخفیانه به فاکس‌کان سفر کرده و روایتی را از جنون و افسردگی کارگران این کارخانه برای ما بازگو می‌کند.

عضویت در یک فرقه چه مزه‌ای دارد؟

رهبری افسانه‌ای و خودکامه، احاطه شده میان گروهی از حواریون رازآمیز و وفادار، و مجموعه‌ای از پیروان دون‌پایه که مجبورند فرمان‌های عجیب «سازمان» را برای رهاکردن بچه‌هایشان، یا مأموریت‌های طاقت‌فرسای بی‌مزد و مواجب انجام دهند تا به هدفی تخیلی خدمت کرده باشند. این الگوی غالب در فرقه‌هاست. اما چرا آدم‌ها تن به چنین زندگی‌هایی می‌دهند؟ چطور راضی می‌شوند زندگی‌شان را قربانی فرقه کنند؟ کتابی جدید به این مسئله پرداخته است.

شکست مقدمۀ پیروزی نیست، مقدمۀ شکستی دیگر است

شنیدن این ضرب‌المثل قدیمی که «هر شکست مقدمۀ پیروزی است» ما را کسل می‌کند؛ یا باورش نمی‌کنیم یا اگر آن را درست بدانیم، فکر می‌کنیم برای نابغه‌هایی است که ناگهان نیروهایی ماورایی به کمکشان آمده. اما کسانی که این ضرب‌المثل را ساخته‌اند از بُن اشتباه می‌کردند. تاریخ انسان‌ها، تاریخ شکست‌هایی یکی پس از دیگری است. هیچ وقت نبوده که این شکست‌ها انسان را تهدید نکنند، آن‌قدر که به آن عادت کرده‌ایم. اما می‌شود دیگر شکست نخوریم؟

لویی آلتوسر: کمونیسم همه‌جا هست، حتی روی پشت‌بام

آلتوسر اهل تلویزیون نبود. همیشه دور از چشم‌ها کار می‌کرد. اما چند هفته پیش از آنکه همسرش را با دستان خود خفه کند، روی آنتن رفت. در همان مصاحبه، گفت: «همسرم یکی از دلایل کمونیست‌شدنم است». او در مصاحبه با شبکۀ «رایِ» ایتالیا از زندگی‌اش می‌گوید، از مخالفت‌هایی که با مارکس کرده، از عشق و احترام، از الهام‌هایی که آن‌ها را مدیون لنین و مائوست و نهایتاً از مفهوم‌هایی که ساختۀ ذهنِ خودِ اویند.

تنهایی دونالد ترامپ

از یک نظر دونالد ترامپ این روزها از تنهاترین مردان دنیاست. میلیون‌ها نفر به طور خستگی‌ناپذیری مسخره‌اش می‌کنند. روزنامه‌نگاران و سیاست‌مداران و قاضیان و هر کسی که کاری از دستش برمی‌آید، می‌کوشد زخمی بر او بزند. اما شاید این نتیجۀ منطقی مسیری است که خودش انتخاب کرده است. کسی که همیشه زنان و خدمت‌کاران و کارمندانش را تحقیر کرده است، حالا دارد با حقایق و اراده‌ها تحقیر می‌شود.

چطور با یک استاد سرشناس هم‌صحبت بشویم؟

فرض کنید نشسته‌اید در جلسۀ سخنرانی و ناگهان افلاطون می‌آید و در صندلی کنار دستتان می‌نشیند. در این‌گونه شرایط، احتمالاً آن‌قدر ذوق‌زده می‌شوید که شروع می‌کنید به وراجی‌کردن‌های بی‌فایده. اگر هم کوتاه صحبت کنید، معمولاً می‌خواهید چیزی از او بگیرید، حال آن چیز می‌تواند یادگاری، امضا، وقت ملاقات، یا داوری پایان‌نامه‌تان باشد. اما او از این موقعیتی که برایش درست کرده‌اید متنفر است. او دوست دارد شما ادای ارسطو را دربیاورید و مثل او رفتار کنید.

اورهان پاموک: گاهی تدریس یک رمان، حسی دارد شبیهِ خیانت به ادبیات

در سال ۱۹۵۷، ولادیمیر ناباکوف برای کرسی استادی ادبیات روسی در دانشگاه هاروارد پیشنهاد شده بود. اما رومن یاکوبسن، زبان‌شناسِ مشهور، از جملۀ مخالفین این تصمیم بود. او به همکارانش گفت «اگر قرار است ادبیات روسی را نویسندگان بزرگ روس تدریس کنند، پس فیل‌ها را هم بیاوریم تا در دانشکدۀ جانورشناسی درس بدهند.» اورهان پاموک که هم رمان‌نویس است و هم استاد ادبیات، از تفاوت‌های فیل‌بودن و استاددانشگاه‌بودن نوشته است.

داستان‌هایی که دربارۀ خودمان تعریف می‌کنیم

داستان‌هایی که آدم‌ها دربارۀ خودشان تعریف می‌کنند، با هم فرق دارد. بعضی‌ها دوست دارند مداوم از موفقیت‌هایشان حرف بزنند، بعضی‌ها همیشه از ناکامی‌هایشان می‌گویند، بعضی اتفاقات خنده‌دار و برخی مصیبت‌ها و مشکلاتشان را دست‌مایۀ داستان‌هایشان می‌کنند. به‌هرحال، این داستان‌ها چیزهایی برای گفتن دارند، نه‌فقط برای دیگران، بلکه اغلب برای خودمان. به‌همین دلیل است که اگر به داستان‌های خودمان فکر کنیم، تصویر صاف و ساده‌ای که خودمان و دیگران داریم، تغییر می‌کند.