ايلان ماسک کيست؟ فرزانۀ جهان علمی‌تخيلی يا دروغ‌‌‌‌گويی در خدمت پول‌‌‌‌دارها؟

دانیل گولدن، ژاکوبین— در سال ۲۰۱۵، وبلاگ «صبر کن ولی چرا» شروع به انتشار مجموعه‌‌‌‌ای درمورد ایلان ماسک و ماجراهای مختلف او کرد. نوشته‌‌‌‌های طنزآمیز تیم اوربان، نویسندۀ وبلاگ، بیش از آنکه بازرسی زندگی ماسک باشد شبیه تذکرة الاولیا بود و ماسک را چون نابغه‌‌‌‌ای رؤیایی به تصویر می‌‌‌‌کشید که عمیقاً نگران آیندۀ بشریت است و دستش به هر فناوری جدیدی بخورد آن را طلا می‌‌‌‌کند.

این مجموعه، که با کمیک‌‌‌‌های خیلی ساده ولی جذاب همراه است، با کمیکی شروع می‌‌‌‌شود که طی آن آدم‌‌‌‌های ماسک با اوربان تماس می‌‌‌‌گیرند و از او می‌‌‌‌خواهند مصاحبه‌‌‌‌ای با ماسک ترتیب دهد. در آن کمیک، سرِ اوربان، بلافاصله بعد از شنیدن این خبر و از شدت حیرت به‌‌‌‌خاطر توجهی که از سوی «مَشتی‌‌‌‌ترین آدم جهان» گرفته، از روی تنش می‌‌‌‌افتد. خنده‌‌‌‌دار و بامزه است. بعدتر در این مجموعه، اوربان توضیح می‌‌‌‌دهد که ماسک چه برنامه‌‌‌‌های بزرگی برای عرضۀ خودروهای برقی مقرون‌‌‌‌به‌‌‌‌صرفه به مردم عادی دارد، اینکه چطور می‌‌‌‌خواهد از همۀ ما در برابر هوش مصنوعی محافظت کند و اینکه چطور قرار است ما را به آینده‌‌‌‌ای شگفت‌‌‌‌انگیز بدون تغییرات اقلیمی رهنمون شود. ماسک میلیاردری برجسته، اما خودمانی، معرفی می‌‌‌‌شود که در پی منافع جمعی بشریت است و همیشه آماده است با یک وبلاگ‌‌‌‌نویس خرده‌‌‌‌پا که نقاشی‌‌‌‌های دم‌‌‌‌دستی می‌‌‌‌کشد هم‌‌‌‌صحبت شود.

حالا بعد از هشت سال، وقتی به این مجموعه نگاه می‌‌‌‌کنیم برایمان تعجب‌‌‌‌آور است. تذکره‌‌‌‌ای که ماسک برای خودش ساخته بود و اوربان با پشتکار آن را کتابت کرده بود اکنون پاره‌‌‌‌پاره شده است. ماسک دیگر برای سخنرانی‌‌‌‌های بی‌‌‌‌محابایش دربارۀ خودروهای برقی مقرون‌‌‌‌به‌‌‌‌صرفه و استعمار فضا در خبرها نیست، بلکه برای کارهای رسوایی‌‌‌‌آور (مدیریتش در توییتر، زندگی شخصی‌‌‌‌اش) و شرارت‌‌‌‌های‌‌‌‌ مسخره‌‌‌‌اش ( ادعای اثبات‌‌‌‌نشدۀ شکنجۀ میمون‌‌‌‌ها) در خبرها می‌‌‌‌آید.

با افول ستارۀ ماسک، حالا بد نیست داستانی را که او برای جهانیان تعریف کرده دوباره مرور کنیم. این داستانی است که ارزش سهام تسلا و اسپیس‌‌‌‌ایکس را به آسمان رساند، باعث شد ماسک بتواند میلیاردها دلار قراردادهای دولتی ببندد و در مقطعی ثروتمندترین فرد جهان بشود. اما داستانِ خوش‌‌‌‌بینیِ کم‌‌‌‌جانی هم هست، که طی آن بشریت به‌‌‌‌جای تسلیم‌‌‌‌شدن در برابر مشکلاتش -ازجمله بزرگ‌‌‌‌ترینِ آن‌‌‌‌ها، یعنی تغییرات اقلیمی- آن‌‌‌‌ها را حل کرد. در جهانی که دولت‌‌‌‌ها، به‌‌‌‌ویژه دولت ایالات‌‌‌‌متحده، از هر گونه سیاست‌‌‌‌گذاری اقلیمی تهاجمی چشم‌‌‌‌پوشی می‌‌‌‌کردند، ماسک رشته‌‌‌‌ای را بافت که این جای خالی را پر می‌‌‌‌کرد. با ارزیابی مجدد کار او، حالا می‌‌‌‌توانیم درمورد شکست‌‌‌‌خوردن در مقابله با تغییرات اقلیمی و ترسیم مسیری روبه‌‌‌‌جلو درس‌‌‌‌هایی بیاموزیم.

«نگران نباش، ایلان حواسش به‌‌‌‌ش هست»
«شکاف انتشارِ» [گازهای گلخانه‌‌‌‌ای] یعنی فاصلۀ بین اهداف اقلیمی اعلام‌‌‌‌شده از سوی کشورهای جهان و میزان کربن‌‌‌‌زداییِ موردنیاز برای جلوگیری از فاجعۀ اقلیمی. از نظر فیزیکی، این یعنی ناکامی طبقۀ حاکمۀ جهان در جدی‌‌‌‌گرفتن شرایط اقلیمی و جلوگیری از وحشتناک‌‌‌‌ترین تأثیراتی که می‌‌‌‌تواند بگذارد. در حال حاضر جهان در مسیری است که، تا پایان این قرن، میانگین دمای کرۀ زمین ۲.۸ درجۀ سانتی‌‌‌‌گراد افزایش خواهد یافت. ما تقریباً یک درجه از هدف اعلام‌‌‌‌شده، یعنی افزایش ۲ درجۀ سانتی‌‌‌‌گرادی، فاصله داریم.

شکاف انتشار فقط یک عدد فیزیکی نیست، بلکه رخنه‌‌‌‌ای در سیاست ماست. آن آیندۀ نسبتاً ایمن و مطمئن دیگر در حال نابودی است و آینده‌‌‌‌ای با طوفان‌‌‌‌های سهمگین، شهرهای سیل‌‌‌‌زده، گرمای طاقت‌‌‌‌فرسا، قحطی شدید و مهاجرت اجباری جای آن را خواهد گرفت. شکاف انتشار شکافی است که بین فیزیکِ سیارۀ زمین و سیاست پول‌‌‌‌دارسالار ما دهان باز کرده است.

ماسک وارد این شکاف شد و آن را با رؤیای تولید انبوه خودروهای برقی و سفرهای فضایی پر کرد. پیام اصلی وبلاگ اوربان، «صبر کن ولی چرا»، شاید به‌‌‌‌طور خلاصه این باشد: «نگران نباش، ایلان حواسش به‌‌‌‌ش هست». ماسک شرکت‌‌‌‌های متعددی تأسیس کرده است -تسلا، سولارسیتی، اسپیس‌‌‌‌ایکس، نیورالینک، اوپن اِی‌‌‌‌آی- و همه به این منظور که بشریت را نجات دهد و ما را به آینده‌‌‌‌ای چندسیاره‌‌‌‌ای و بدون کربن رهنمون شود. شما، خوانندۀ عزیز، در نگرانی‌‌‌‌تان نسبت به این سیاره تنها نیستید. درواقع، مردی با ثروت و نبوغِ بیش‌‌‌‌ازحد وجود دارد که حتی بیشتر از شما نگران آن است و واقعاً دارد کاری برایش انجام می‌‌‌‌دهد. فقط باید بددلی را کنار بگذارید و اجازه دهید ماسک -این مرد بزرگ تاریخ- بشریت را به‌‌‌‌سوی جهان شگفت‌‌‌‌انگیز جدید هدایت کند، جهانی پر از هایپرلوپ، تسلا و مستعمرات مریخی. کربن‌‌‌‌زدایی فراگیر و تغییرات رادیکال در سیاست را فراموش کنید -ما می‌‌‌‌توانیم کرۀ زمین را با خریدن ماشین‌‌‌‌های برقیِ جذاب نجات دهیم.

درحقیقت، با اینکه ماسک آینده‌‌‌‌ای بسیار متفاوت را تصور می‌‌‌‌کرد، اما نظام اقتصادی‌‌‌‌ای که روی آن ایستاده بود نه تنها تغییری نکرد، بلکه تقویت شد. ماسک، در توییتی که اکنون مایۀ رسوایی او شده است، از فرستادن خدمتکاران قراردادی به مریخ نوشته بود که به‌‌‌‌جای پرداخت هزینۀ ترابری تا مریخ در آنجا کار خواهند کرد -که خب این مدینۀ فاضله نیست، بلکه بیشتر یک‌‌‌‌جور دُبی در فضاست. برخلاف نویسندگان علمی‌‌‌‌‌‌‌‌تخیلی‌‌‌‌ای که علی‌‌‌‌القاعده او باید از آن‌‌‌‌ها خوشش بیاید -چپ‌‌‌‌هایی مثل ایان ام. بنکس و کیم استنلی رابینسون که به طرزی ریشه‌‌‌‌ای به سازمان‌‌‌‌دهی جامعه بر اساس برابری‌‌‌‌خواهی می‌‌‌‌اندیشند- رؤیاهای ماسک، در جامۀ نثر طنز اوربان، چیزی به‌‌‌‌جز همین وضعیت موجود نیست که فقط به‌‌‌‌سمت بیرون تا بی‌‌‌‌نهایت گسترش یافته است.

وعده‌‌‌‌های پوچ
ولی آنچه تذکرۀ ماسک را چنین جذاب کرده دقیقاً همین رؤیایی‌‌‌‌نبودنش است. اگر در سیاست بدبین بودید و عقیده داشتید که هیچ چیز اساساً هرگز تغییر نخواهد کرد، آنگاه ماسک یک راه خروج به شما پیشنهاد می‌‌‌‌کرد. فراتر از این، اگر مستقیماً از همین نظام اقتصادی و سیاسی که شکاف انتشار گازهای گلخانه‌‌‌‌ای را ایجاد کرده منفعت می‌‌‌‌بردید، ماسک برایتان موهبتی الهی می‌‌‌‌بود. سیاست‌‌‌‌گذاران و سرمایه‌‌‌‌گذاران با دادن پول به ماسک می‌‌‌‌توانستند نشان دهند که به آینده اهمیت می‌‌‌‌دهند بدون اینکه نفوذشان در معرض تهدید قرار بگیرد و منتقدان را نیز پیشاپیش خلع سلاح می‌‌‌‌کردند.

این را در تأثیر فاجعه‌‌‌‌بار ماسک بر سیستم حمل‌‌‌‌ونقل ایالات‌‌‌‌متحده مشاهده می‌‌‌‌کنیم. شهرهای مختلف، از لاس‌‌‌‌وگاس تا شیکاگو و لوئی‌‌‌‌ویل، قراردادهای میلیارددلاری با شرکت بورینگ ماسک بسته‌‌‌‌اند -شرکتی که ادعا می‌‌‌‌کند ترافیک را با استفاده از تونل‌‌‌‌های زیرزمینی پیچیده حل می‌‌‌‌کند. سیاست‌‌‌‌مداران شرکتی، به‌‌‌‌جای ریختن پول در حمل‌‌‌‌ونقل عمومی و حل مشکلات سیاسیِ ناشی از پراکندگی حومه شهرها، تصمیم گرفتند میلیاردها دلار برای ساخت یک تونل به ماسک بدهند و با ادعای رفع مشکلات ترافیکی در تلویزیون ظاهر شوند. سریع بیاییم به امروز، تعداد کمی تونلْ واقعاً ساخته شده است. تنها تونلِ در حال بهره‌‌‌‌برداری در لاس‌‌‌‌وگاس است، یک تونل وحشتِ یک‌‌‌‌طرفه که -بله- مشکل ترافیکی دارد.

ماسک در عمل‌‌‌‌نکردن به حرف‌‌‌‌هایش سابقۀ طولانی دارد. در مقاطع مختلف این وعده‌‌‌‌ها را داده است: ماشین مسابقه مجهز به موشک؛ سرویس پخش موسیقی برای تسلا؛ موشک‌‌‌‌هایی که جایگزین سفر هوایی می‌‌‌‌شوند؛ درمانی برای آلزایمر؛ و فرستادن انسان به مریخ تا سال ۲۰۲۰. اوربان سطل‌‌‌‌سطل جوهر دیجیتالی را صرف بزرگ‌‌‌‌نمایی تسلا مدل ۳ کرد، همان ماشین الکتریکی ماسک برای عامۀ مردم. اما وقتی زمان رونمایی از مدل ۳ توسط این غول فناوری فرارسید، ماسک خودروی لوکس دیگری را با قیمت کمی پایین‌‌‌‌تر عرضه کرد (مدل ۳ پایه با قیمت ۴۳۹۰۰ دلار به فروش می‌‌‌‌رسد).

شاید فکر کنید که کشیدن لقمه از جلوی دهان و سردواندن دائم سهام‌‌‌‌داران و مردم ایدۀ خوبی برای چنین شخصیت برجسته‌‌‌‌ای نیست، اما ماسک باید از این دروغ‌‌‌‌ها بگوید چون دستاوردهای واقعی او چندان چشمگیر نیست. ارزش‌‌‌‌گذاری مسخرۀ تسلا، بیشتر از مجموع همۀ خودروسازان دیگر، بر مبنای آن چیزی نیست که تسلا می‌‌‌‌تواند آن را تولید کند، بلکه بر مبنای وعده‌‌‌‌های ماسک درمورد آینده است. همین درمورد رؤیاهای اقلیمی پرشور او نیز صادق است: ماسک نمی‌‌‌‌تواند شکاف انتشار گازهای گلخانه‌‌‌‌ای را پر کند. هیچ شخص واحدی نمی‌‌‌‌تواند. اما او گفت می‌‌‌‌تواند و پول‌‌‌‌دار شد.

آینده‌‌‌‌ای بدون ماسک
سیاست‌‌‌‌های زیست‌‌‌‌محیطی و سفرهای فضایی زمانی در اختیار دولت [بخش عمومی] بود. گروه حفاظتِ نیو دیل توانست دهه‌‌‌‌ها تخریب محیط‌‌‌‌زیست را خنثی کند و ناسا نیروی محرکۀ سفرهای فضایی بود. ماسک با این ادعا که خودش به‌‌‌‌تنهایی می‌‌‌‌تواند مسئلۀ تغییرات اقلیمی را حل کند -اینکه خودش به‌‌‌‌تنهایی بشر را به فضا خواهد برد- نه‌‌‌‌تنها تلاش کرد سیاست‌‌‌‌گذاری بخش عمومی را خصوصی کند، بلکه تلاش کرد تحقق‌‌‌‌بخشیدن به رؤیایی را که به‌‌‌‌صورت دمکراتیک شکل گرفته بود خصوصی کند. رؤیای آینده دیگر متعلق به کارگران عادی نبود، متعلق به ایلان بود.

درحالی‌‌‌‌که آیندۀ بزرگ ماسک محقق نشده و انتشار کربن مدام در حال افزایش است، دمدمی‌‌‌‌مزاجیِ او این امکان را برایش فراهم کرده که باز هم در کانون توجه
باقی بماند. از رابطۀ عجیب او با گرایمز [خوانندۀ کانادایی] تا مشکلات حقوقی‌‌‌‌اش با کمیسیون بورس و اوراق بهادار به دلیل شوخی اینترنتی تا خرید ظاهراً سریع توییتر، همۀ این‌‌‌‌ها موجب شده ماسک به‌‌‌‌طور فزاینده‌‌‌‌ای، در نظر مردم، میلیاردری با رفتار بچگانه باشد که کنترل کمی روی حرکاتش دارد، نه آن فرزانۀ دنیاهای علمی‌‌‌‌تخیلی که در سایت ردیت برایش چاپلوسی کردند و به او لقب «مرد آهنی واقعی» دادند. ماسک ازخودراضی‌‌‌‌بودن خودش را در لباس مبدل آینده‌‌‌‌گرایی به نمایش گذاشت. او آدم کسل‌‌‌‌کننده‌‌‌‌ای بود که خودش را به‌‌‌‌شکل غیب‌‌‌‌گو درآورده بود. او درمورد توانایی‌‌‌‌های خودش دروغ می‌‌‌‌گفت و، حالا که صورت‌‌‌‌حساب را آورده‌‌‌‌اند، دارد دادوقال می‌‌‌‌کند.

به‌‌‌‌جای گوش‌‌‌‌دادن به داستان درخشش مطلق ماسک، بیایید داستان خودمان را بگوییم: داستان همبستگی، سازمان‌‌‌‌دهی مردم برای مقابله با بحران اقلیمی، داستانی که در آن هر کسی می‌‌‌‌تواند قهرمانی باشد که به نجات جهان کمک می‌‌‌‌کند، نه‌‌‌‌فقط چند میلیاردر با عقدۀ خدایی‌‌‌‌کردن. و اگر این داستان را خوب تعریف کنیم، می‌‌‌‌توانیم آینده‌‌‌‌ای بسازیم بهتر از هر چیزی که ایلان ماسک تابه‌‌‌‌حال تلاش کرده به ما بفروشد.