«تاوباو» چطور روستاهای چین را از فقر و فلاکت نجات داد؟

جاش فریدمن،کوارتز — شهر هِزه، چین

دهستان دایجی، مجموعه‌ای از روستاهای غبارآلود در قلب دشت‌های مرکزیِ چین است که کمتر کسی فکرش را می‌کرد گزینۀ مناسبی باشد برای تبدیل‌شدن به قطب پیشتازِ تجارت الکترونیک در کشور.

اولین کلمه‌ای که برای توصیف آن منطقه به ذهن ساکنانش می‌رسد «دورافتاده» است. تا همین چند سال پیش، تا مرکز شهرستان که فقط ۱۵ کیلومتر (۳/۹ مایل) از آنجا فاصله داشت، یک‌ساعت با ماشین راه بود، چون جادۀ درست‌وحسابی وجود نداشت. البته کسی هم اهمیتی نمی‌داد: هیچ‌کس آنجا پولِ ماشین‌خریدن نداشت و این دهستان هم مثل خیلی از مناطق روستایی در چین، تاحدزیادی از جوان‌های در سنِ کارْ خالی شده بود، چراکه اکثرشان آن منطقۀ دورافتاده را ترک کرده و برای دستمزدِ بالاتر در امتداد ساحل مهاجرت کرده بودند. هِزه، بخشی از تقسیمات کشوری که این دهستان در آن واقع شده، اخیراً در مقالۀ یکی از مجلات، این‌طور توصیف شده بود: «مترادف با عقب‌ماندگی، بچۀ سرِراهی و ناخواستۀ استانِ شاندونگ».

سو یونگ‌ژونگ در سال ۲۰۱۳ از یکی از دهستان‌های همان اطراف به‌عنوان دبیر حزب کومونیست انتخاب شد تا به دایجی سرکشی کند، حتی او هم از دیدن این حجم از فقر و فلاکت شگفت‌زده شده بود. دو تا از روستاهای این دهستان از طرف استان به‌عنوان روستاهایی که «ردای فقر برتن کرده‌اند» مشخص شدند. حتی در شهرک‌های اطرافِ آنجا که سو قبلاً تجربۀ اقامت در آن را داشت، دستِ‌کم یکی دوتا کارخانۀ کوچک پیدا می‌شد؛ اما دریغ از حتی یک زیرساختِ صنعتی در دایجی.

_{عکس: جاده‌های اصلیِ منتهی به دهستان دایجی، پر شدند از ویترین‌ها، شرکت‌های تحویل و بانک‌های جدید. در سال ۲۰۱۳ و همزمان با رشد تجارت الکترونیکِ روستایی در کل کشور، رشدِ این منطقه هم سرعت گرفت.}

اما امروزه این دهستان و مناطق اطرافش، تبدیل‌شده‌اند به پایتخت بومیِ چین در تولید گروه خاصی از محصولات: لباس‌های بازیگری و رقص. نیمی از ۴۵ هزار ساکنِ دهستان، یا لباس تولید می‌کنند یا لباس می‌فروشند –از لباسِ شخصیت‌های شرور فیلم‌ها گرفته تا نسخه‌های ملوسی از مارها و تمساح‌ها و میمون‌ها- که همگی در وب‌سایت تاوباو^۱ به فروش می‌رسند. وب‌سایتی متعلق به شرکت علی‌بابا، بزرگ‌ترین پلتفرم تجارت الکترونیک در چین.

فروش لباس‌های دهستان دایجی، در سال ۲۰۱۶ به ۸/۱ میلیارد یوان (معادل ۲/۲۶ میلیون دلار) رسید و مقامات محلی حدس می‌زنند که مجموع فروش کل شهرستان سه‌برابر این رقم باشد یا به‌عبارتی حدود هفتاددرصد بازار فروش لباس در تاوباو. در روستای دینگلو، جایی که این صنعت برای اولین‌بار در آنجا شروع به رشد کرد، از کل ۳۰۶ خانوار ساکن در آنجا، ۲۸۰ خانوار، کسب‌وکارشان مرتبط با تاوباو است. بقیه هم اکثراً ازکارافتاده هستند و به‌گفتۀ ساکنین اگر از دستشان بر می‌آمد آن‌ها هم در تاوباو فروشنده می‌شدند.

دربارۀ شکوفاییِ تجارت الکترونیکِ روستایی در چین، مطالب زیادی نوشته شده است و این به‌اصطلاح «روستاهای تاوباو»، اکنون تبدیل شده‌اند به اولویتِ سیاست‌گذاریِ ملی در چین برای بازسازی مناطق روستایی و فقرزدایی. جانگ گائولی، معاون‌اولِ نخست‌وزیر و دبیر سابق حزب در شاندونگ و یکی از قدرتمندترین مسئولین حال حاضر چین، اواخر سال ۲۰۱۵ از دهستان دایجی بازدید کرد و به تمجید از نقش این دهستان در کاهش فقر پرداخت.

در نوامبر ۲۰۱۶، دفتر مبارزه با فقر در شورای دولتی به‌همراه ۱۶ وزارتخانۀ دیگر، خطوط راهنمایی را منتشر کردند که از توسعۀ گستردۀ تجارت الکترونیک در مناطق روستایی به‌عنوان بخشی از مبارزۀ دولت با فقر خبر می‌داد. طبق برنامه، تا سال ۲۰۲۰ مناطق فقیرنشینِ روستایی می‌بایست فروش الکترونیکیِ خود را چهاربرابر می‌کردند.

روی دیوار یکی از ساختمان‌های کنار جاده که مربوط می‌شود به یکی از اولین تولیدی‌های شخصی که در دایجی برپا شد، با حروف قرمز بزرگ شعاری نوشته شده است. معنی‌اش می‌شود: «با تاوباو، می‌توانید با روزهای تلخ خداحافظی کنید. تجارت الکترونیک، مسیری ا‌ست به‌سوی خوشبختی».

رئیس‌جمهور چین، شی جین‌پینگ، سوگند یاد کرد که تا سال ۲۰۲۰ فقر مطلق را در چین ریشه‌کن خواهد کرد و بخشی از آبرویش را بر سر این موضوع گذاشت که، در راه ساختنِ «یک جامعۀ نسبتاً مرفه»، احدی را از قلم نخواهد انداخت. درحال‌حاضر هنوز بیش از ۵۶ میلیون نفر در چین در فقر زندگی می‌کنند. این عدد طبق روش قیمت‌های ثابت^۲ و براساس استاندارد ملیِ درآمد در چین یعنی ۲ هزار و ۳۰۰ یوان در سال برای سال ۲۰۱۰ محاسبه شده است (الآن حدود ۳ هزار یوان یا ۴۳۶ دلار). طبق پروژه‌های دولت چین، این حدنصاب تا زمان تعیین‌شده برای ریشه‌کن شدن فقر در سال ۲۰۲۰، تا حدود ۴ هزار یوان (طبق نرخ برابری ارز فعلی می‌شود ۵۸۲ دلار) افزایش پیدا می‌کند.

رونق‌شهر^۳

سالن کارخانۀ کوچک آقای دینگ پِی‌لینگ که شکل‌وشمایلی شبیه آشیانۀ هواپیما دارد، در حاشیۀ زمینِ او در روستای دینگلو واقع شده است و کنار جاده‌ای است که به‌تازگی سنگ‌فرش شده و منتهی می‌شود به شهرک مسکونی. در یکی از اتاق‌هایش دو بانوی میان‌سال از روستاهای اطراف، مشغول اتوکردنِ لباس‌های پرستاریِ دوران جنگ جهانی دوم هستند که مربوط می‌شود به فیلمی دیگر از آن جنگ. جنگی که برای چینی‌ها یادآور نبردی قهرمانانه علیه نظامی‌گریِ ژاپنی‌ها است. این زنان، پیش‌تر در مزرعه‌ای همان اطراف کار می‌کردند؛ اکنون بیرون از مزرعه، هم دستمزد بیشتری گیرشان می‌آید و هم خیلی به خانه‌شان نزدیک‌تر شده‌اند.

آقای دینگ، برخلاف اکثرِ بزرگسالانِ روستا، هیچ‌وقت آنجا را ترک نکرد. یک مرد لاغرِ شصت‌ساله با عینکی بزرگ و پوستی تیره و آفتاب‌سوخته که بعد از اتمامِ دبیرستانْ به شغلِ معلمی رو آورد. او در ابتدا ریاضیات و زبان تدریس می‌کرد اما عایدی‌اش ناچیز بود. تنها در اواسط دهۀ ۱۹۸۰ بود که بعد از ۱۳ سال کارِ معلمی، فرصتِ شغلی دیگری پیدا کرد. هنرمندی در یکی از روستاهای اطراف، پرده‌هایی را رنگ‌آمیزی می‌کرد برای استفاده به‌عنوان پس‌زمینۀ عکاسی اما آن‌قدر سرگرمِ نقاشی بود که برای فروششان وقت کم می‌آورد. پس دینگ و عموزاده‌اش شدند فروشندۀ خانه‌به‌خانۀ پرده‌های عکاسی. بعداً بازارشان را تغییر دادند به فروش لباس‌های عکاسی و بعد از آن به فروش لباس‌های عمومی‌ترِ بازیگری که گروه بزرگ‌تری از مشتریان را شامل می‌شد. حوالی سال ۲۰۱۳، فقط آقای دینگ و چند خانوارِ محدود بودند که به‌جز کارِ زراعت در کسب‌وکارِ دیگری هم فعالیت داشتند.

آقای سو، به‌عنوان دبیر جدید حزب در دهستان در آن زمان، فرصتی را برای توسعه شناسایی کرده بود. جاده‌های آن زمان درب‌وداغان‌تر از آن بودند که مناسب کامیون‌های تحویلِ کالا باشند. پس خودش آستینِ همت را بالا زد. به‌قول ساکنینِ آنجا: او و مسئولانِ دولتیِ همکارش در دهستان، دست‌به‌کار شدند و خودشان جاده‌ها را تعمیر کردند. آن‌ها کابل‌های فیبرِ نوری را هم در زمین کارگذاشتند -و به‌ادعای او «سرعتِ اینترنتشان از شانگهای هم بهتر شد»- او همچنین نامۀ سرگشاده‌ای نوشت و تحصیل‌کرده‌های دانشگاهی و مهاجرت‌کرده‌هایی که رفته بودند شهر را ترغیب کرد که برگردند به دهات.

_{عکس: رِن چینگ‌شنگ، از روستای دینگلوی دایجی، درحال پُزدادن با کلاهی که به‌عنوان بخشی از لباس نظامی ژاپنی‌ها در جنگ جهانی دوم به فروش می‌رسد.}

به‌عنوان بخشی از پویش هدف‌گذاریِ دولت برای مبارزه با فقر، دولتِ محلیِ دهستانْ شد حامیِ کلاس‌های آموزشیِ تجارت الکترونیک و تولیدِ پوشاک، ارائه‌دهندۀ وام‌های کم‌بهره و مشوقِ کارآفرین‌های موفق برای به‌خدمت‌گرفتنِ کارگرانِ محلی که زیر خط فقر بودند. ظرف کمتر از چهارسال، به گزارش بازوی تحقیقاتیِ علی‌بابا، ۶ هزار و ۳۰۰ نفر از اهالی دایجی و مناطق اطراف، به‌لطف فروش از‌طریق تجارتِ الکترونیک، آمدند بالای خطِ فقرِ رسمی.

به گفتۀ علی‌بابا، در کل کشور ۱۸ روستا، که طبق اعلام دولتِ ملی در فقر بودند و اکنون تبدیل شده‌اند به روستاهای تاوباو، درمجموع بیش از ۱۰ میلیون یوان (۴۵/۱ میلیون دلار) در سال به‌صورت آنلاین کالا می‌فروشند. علی‌بابا تخمین می‌زند که علاوه بر آن دویست روستای دیگر، که طبق استانداردهای استانیِ فقر –که حدنصاب بالاتری از درآمد را درنظر می‌گیرد- در گذشته فقیر محسوب می‌شدند، به اهدافِ فروش مشابهی دست پیدا کرده‌اند. روستاهای شهرستان پینگ در استان خه‌بِی که به فاصلۀ چندصدکیلومتری در شمال دایجی واقع شده‌اند و ازنظر ملی به‌عنوان ناحیۀ فقیرنشین دسته‌بندی شده بودند، الآن دوچرخه‌های بچگانه تولید می‌کنند. درهمین‌اثنا، در یکی از روستاهای استان یون‌نان در جنوبِ غربیِ کشور، مردم اقلیت نژادیِ بائی، صنایع دستیِ نقره می‌فروشند و از این طریق، فروش ۱۹ میلیون یوانی را در سال ۲۰۱۵ در تاوباو به نام خودشان ثبت کردند.

در دایجی، تلاش‌های آقای سو او را در ذهن روستاییان تا حد یک اسطوره بالا برده است، همان روستاییانی که تا پیش از آن رابطه‌شان با مقاماتِ محلی کاردوپنیر بود. بااین‌حال، سو تأکید دارد که آنچه در دایجی اتفاق افتاد می‌تواند در مناطق دیگر هم تکرار و تکثیر شود. او می‌گوید: «هرجایی، محصولاتِ منحصربه‌فردِ خودش را دارد. تنها کاری که باید خودشان را قادر به انجامش کنند این است که آن محصولات را در اینترنت بفروشند».

نسبتاً مرفه

این واقعیت که توسعه در چین، مسئولیت بخش بزرگی از کاهش فقر جهانی را در سی‌سال اخیر برعهده داشته است، برای همۀ دنیا مسجل است. خودِ دولت چین نیز به این مسئله واقف است. چِن شیوِن، نایب‌رئیس سابق گروه رهبری مرکزیِ کارِ روستایی در حزب، در یک سخنرانی در کنگرۀ ملیِ خلق در ژانویه ۲۰۱۶ گفت:

اگر تا سال ۲۰۲۰ همچنان تعداد زیادی از مردممان زیر خط فقر باشند، این موضوع با هدفمان برای ساختن یک جامعۀ نسبتاً مرفه همخوانی نخواهد داشت. هم مردم خودمان و هم جامعۀ بین‌الملل به دیدۀ تردید به ما نگاه خواهند کرد. اما اگر بتوانیم با استانداردهای فعلی تا سال ۲۰۲۰ مردم را از فقر خارج کنیم، آنگاه ۱۰ سال از برنامۀ زمانبندیِ سازمان ملل متحد برای توسعۀ پایدار جلوتر خواهیم بود و به‌طور مؤثری رهبریِ حزب و مزایای سوسیالیزم از نوعِ چینی‌اش را به دنیا نشان خواهیم داد.

_{عکس: لباسِ موفقیت.}

وقتی که فقط چندسال تا سررسیدِ ۲۰۲۰ مانده بود، دولت مرکزی بودجۀ مبارزه با فقر را تقویت کرد و در سال ۲۰۱۶ آن را با ۴۳ درصد افزایش به بیش از ۶۶ میلیارد یوان رساند. خودِ استان‌ها هم چهل میلیارد یوانِ دیگر به این مبلغ اضافه کردند. این تأکیدِ مضاعف بر ریشه‌کن‌کردنِ فقر، درپی یک پویش ملی برای شناساییِ فقر در سال ۲۰۱۳ اتفاق افتاد. پویشی که هزاران نفر را به‌خدمت گرفت تا براساس سطح درآمدْ تمامِ خانوارهای درگیر فقر را شناسایی کند و در ادامه، ازطریق پروژه‌هایی که به تأیید سطوح بالاترِ حکومت رسیده است، مستقیماً این خانوارها را برای صرفِ بودجه هدف‌گذاری کند.

شورای دولتی، یا همان کابینه، در ماه دسامبر از برنامۀ پنج‌ساله‌اش برای مبارزه با فقر رونمایی کرد که در آن سیاست‌های مالیاتی، مالی، سرزمینی و شخصیِ این حوزه اعلام شده بود. سیاست‌هایی که تعیین شده بودند تا ۱۲۸ هزار روستای فقرزده‌ای را هدف بگیرند که در فهرست راهنمای ملیِ شناساییِ فقر نامشان آورده شده بود. برنامۀ دولت مرکزی هم دوماه جلوتر از آن منتشر شده بود و مسئولیت‌های مرکزی و محلی را برای مبارزه با فقر مشخص کرده بود. در این برنامه همچنین مجدداً بر قوانینی تأکید شده بود که ارزیابیِ عملکردِ مقامات دولت محلی هر منطقه را گره می‌زد به پیشرفت برنامه‌های مبارزه با فقر در آن منطقه.

علی‌بابا، غول اینترنتی که پشتِ تاوباو قرار دارد هم به نوبۀ خودش از این برنامه‌ها حمایت کرد. علی‌بابا، هم‌اکنون چهار برنامۀ اختصاصی برای ترویج پلتفرمش در مناطق دورافتاده دارد. تمرکزش هم به‌طور خاص روی مناطق مرکزی و غربی کشور است و قرار است این شرکت مبلغ ۱۰ میلیارد یوان در آنجا سرمایه‌گذاری کند برای ساختن یک‌صدهزار مرکز خدمات تاوباو در مناطق دوردست و همچنین توسعۀ لجستیک و آموزش و به‌روز کردنِ روستائیان تا بتوانند اقتصادشان را تاوباویی کنند. دولت مرکزی توافق‌نامه‌هایی را هم با علی‌بابا و هم با جینگ‌دانگ، دیگر پلتفرم عمدۀ این حوزه، امضا کرده است تا به نام مبارزه با فقر توسعۀ تجارت الکترونیک را در این مناطق سرعت دهند.

یو جیانتوئو، یکی از کارشناسان مبارزه با فقر در بنیاد تحقیقات توسعۀ چین، معتقد است: «تجارت الکترونیک حتی از این هم می‌تواند رشد بیشتری داشته باشد». یو، می‌گوید: «اَنت فایننشال [بازوی مالی علی‌بابا]، تأمین منابع مالی خرد برای کسب‌وکارهای کوچک را در سال ۲۰۱۰ شروع کرد و تا الآن سرمایه‌ای که علی‌بابا در اختیار کسب‌وکارهای کوچک قرار داده است چهاربرابر اعتباری است که بانک گرامین طی ۳۹ سال در اختیار این کسب‌وکارها قرار داده است». استنادِ یو به سازمان اعتباردهیِ خردی است که به‌وسیلۀ برندۀ نوبل، محمد یونس، بنیان‌گذاری شده است.

معکوس‌شدن فرار مغزها

بااین‌حال به‌رغم خوش‌بینی‌های محلی و حمایت سطح بالای دولتی، بسیاری از مناطقی که در فقرِ افسارگسیختۀ کشور دست‌وپا می‌زنند، برای سرمایه‌گذاری در رونق تجارت الکترونیک، ممکن است همچنان با سختی‌هایی مواجه باشند. دایجی نسبت به سایرمناطق فقرنشین از یک موهبتی برخوردار است و طبق گفتۀ شاهدان: دشت‌های مسطحِ آنجا، کارِ جاده‌سازی و ایجاد زیرساخت‌ها را تسهیل می‌کند.