داستان ورلدُمیتر: پروژه‌ای عجله‌ای که یکی از پربازدیدترین وب‌سایت‌های اینترنت شد

هنری دایر، نیواستیتسمن — اندری الیمتوف در سال ۲۰۰۴، قبل از آنکه بیست‌ساله شود، وب‌سایتی ساخت که به یکی از پربازدیدترین وب‌سایت‌ها در جریان عالم‌گیر شدن ویروس کرونا تبدیل شده است: ورلدُمیتر. این وب‌سایت به جمع صد سایت برتر الکسا راه یافته است. کار به جایی رسید که حکومت‌ها، سیاست‌مداران، خروجی‌های رسانه‌ای و تحلیل‌گران از داده‌های بیماری کرونا که این وب‌سایت تلفیق می‌کند نقل‌قول می‌آورند؛ چنانکه پیتر هیچنز^۱ «چک‌کردن روزانۀ ورلدُمیتر» را برای مقایسۀ آمارهای انگلستان و سوئد آغاز کرده است. دبیران ویکی‌پدیا هم بحث کرده‌اند که آیا می‌شود از این وب‌سایت به‌عنوان منبع استفاده کرد یا نه. نظریه‌پردازان توطئه و یک اندیشکدۀ راست‌گرای آمریکایی هم گمانه‌زنی کرده‌اند که یک شرکت چینی پشت پردۀ این وب‌سایت است. پس آیا می‌توان به آن اعتماد کرد؟ و چه کسی پشت پردۀ آن است؟

مسألۀ ورلدُمیتر، از همان زمان تأسیسش، مُردن مردم بود. صفحۀ اصلی آن، که نسخۀ بایگانی‌شدۀ آنلاینش موجود است، حاوی برآوردهایی از جمعیت زمین، مرگ‌ومیرهای آن سال، مرگ‌ومیرهای آن روز، مرگ‌های ناشی از بیماری‌های مُسری آن سال، تعداد خودروهای تولیدشده، و مصرف ذغال‌سنگ بود. این وب‌سایت با استفاده از کُدهای جاوا و ساعت رایانۀ شما آمار زنده را ارائه می‌دهد، یعنی آن نسخۀ بایگانی‌شده هنوز هم برای سال ۲۰۲۰ جواب می‌دهد، اما با استفاده از داده‌هایی که حتی آن‌هنگام هم فقط «تا حدی برای سال‌های ۲۰۰۴-۲۰۰۳ صحیح» بودند. الیمتوف می‌گوید: «من آن‌زمان فقط داشتم با کُدهای جاوا بازی می‌کردم، و بعد از خواندن یکی از آن خبرهایی که می‌گفت هم‌اکنون هر ثانیه فلان تعداد آدم می‌میرند به ذهنم رسید که بانمک می‌شود اگر آن آمار را به شکلی دربیاورم که راحت‌تر خوانده شود. درست کردن کلش هم فقط دو سه روز کار بُرد».

بعد از آنکه وب‌سایت دیگ گزارش کار او را داد، وب‌سایت ترکاند. (الیمتوف می‌گوید: «بله، من این‌قدر پیرم!») لذا او چند ماه بعد وب‌سایت را در ای‌بِی حراج کرد و به ۲۰۰۰ دلار فروخت. «آن‌زمان، این رقم یک عالَم پول بود و من هنوز بیست سالم هم نشده بود. پس اصلاً جای بحث نداشت. آن‌زمان به نظرم می‌آمد که پول نقد فوری خیلی بیشتر از بازده درازمدت می‌ارزد. همچنین آن ایام راهی نبود که بشود از یک وب‌سایت پربازدید پول نقدی درآورد. لذا آن پول، در آن دوران، واقعاً به زندگی‌ام کمک کرد».

ولی به نظر نمی‌آمد که خریدار هم در ابتدا برنامۀ بزرگی برای وب‌سایت داشته باشد. در سال ۲۰۱۳ که الیمتوف آن وب‌سایت را در صفحۀ اول رِدیت دید، پیامی برای ورلدُمیتر فرستاد تا تبریک بگوید. مالکش، داریو، توضیح داد که وب‌سایت را اساساً «به‌خاطر PR6» خریده است: Page Rank 6، همان سیستم الگوریتمی مورد استفادۀ گوگل برای رتبه‌بندی محبوبیت یک وب‌سایت و محبوبیت سایت‌هایی که در صفحات دیگر پیوند خورده‌اند، که دیگر بلااستفاده است. او می‌خواست از آنجا به وب‌سایت‌های دیگر پیوند بزند تا ترافیکشان بیشتر شود. بعد که کسب‌وکارش در آن سوی ماجرا افول کرد، «تصمیم گرفتم روی ورلدُمیتر سرمایه‌گذاری کنم تا منابع و آدم‌ها را به سمتش جذب کنم تا اینکه بالاخره راه خودش را پی بگیرد».

در سال ۲۰۰۵، وب‌سایت ارائۀ آمار و ارقامی را آغاز کرد که دستی به‌روز می‌شدند: یعنی تلفات نظامی آمریکاییان در عراق را از زمان آغاز جنگ، از زمان «موفقیت عملیات»، از زمان «دستگیری صدام» و از زمان تسلیم صدام به عراقی‌ها نشان می‌داد. از سال ۲۰۰۷، جناب توماسون با عنوان «هماهنگ‌کنندۀ ارشد پروژه» هدایتش را بر عهده گرفت، و به سال ۲۰۰۹ که رسید آن وب‌سایت بخشی از «پروژۀ آمار بلادرنگ» شد. ولی پروژۀ آمار بلادرنگ گویا شامل ورلدُمیتر و تعدادی سایت‌های مشابهش می‌شد که تیم ناشناسی از «طراحان، محققان و داوطلبان» آفریده بودند. شمارش‌گرهای ورلدُمیتر هم گویا «مجوز گرفته و روی نمایش‌گرهای الکترونیک و تابلوهای کنار جاده در کلمبیا و انگلستان نشان» داده می‌شدند.

امروز در وب‌سایت ورلدُمیتر، که می‌گوید تحت مالکیت داداکس است، دیگر اشاره‌ای به توماسون یا مدیر سابق وب‌سایت یعنی پیتر کالینز نمی‌شود. نظریه‌پردازان توطئه به سرعت دریافتند که حداقل دو شرکت با نام داداکس وجود دارند که یکی از آن‌ها در شانگهای مستقر است، و لذا آن شرکت آماج سؤالاتشان دربارۀ داده‌ها شد. اما وب‌سایت دست آن شرکت نبود، بلکه به یک شرکت آمریکایی به نام داداکس با مسؤولیت محدود تعلق داشت. فُرم‌های رسمی که شرکت پُر کرده نشان می‌دهند زمانی رییسش کسی به نام داریو پاسکولینو بوده است. چندین بار هم تلاش شده با ورلدُمیتر تماس بگیرند و با افراد درگیر در آن پروژه صحبت کنند تا نظر بدهند، که همگی ناموفق بوده‌اند.

کنجکاوی‌هایی که دربارۀ مالکیت احتمالی چینی‌ها بر ورلدُمیتر پیش آمده، صرفاً پیامد شک و تردیدها دربارۀ درستی داده‌های چینی‌ها پیرامون ویروس کرونا نیست، بلکه به مشکلات و مسائل فرآیند جمع‌آوری داده‌ها در ورلدُمیتر هم مربوط می‌شود. وب‌سایت چند بار در ماه مارس هک شد، اتفاقی که شاید گریزناپذیر بود، و متعاقباً وب‌سایت نشان می‌داد که آمار تلفات در واتیکان سیتی ۸۹۲۰۴۵ نفر است. این رقم باورپذیر نبود، بماند که می‌گفت این رقم برآمده از ۵۶۸ هزار مورد ابتلاء در کشوری است که جمعیتش حدود ۸۰۰ نفر است. ولی وب‌سایت مشکلاتی فارغ از هکرها هم دارد.

مکس رُزر، محقق دانشگاه آکسفورد و بنیان‌گذار مجلۀ علمی دنیای ما بر حسب داده‌ها^۲، گفته است که از این وب‌سایت سرخورده و نومید شده است. او توییت کرد که: «من از ورلدُمیتر دلخورم چون وقت زیادی از من و تیم من تلف می‌کند. چند هفته است که مردم پیام می‌دهند چرا فلان یا بیسار را نشان نمی‌دهیم و می‌گویند ورلدُمیتر این داده‌ها را دارد. و در اکثر موارد وقتی داده‌هایشان را بررسی می‌کنید، می‌بینید که منبعی ندارند یا غلط‌اند». به گفتۀ او، وب‌سایت ورلدُمیتر در گزارش تعداد تست‌ها، در برچسب زدن روی سنجه‌ها، و اشتباه گرفتن نرخ تلفات مبتلایان با نرخ تلفات بیماری^۳، خطا داشته است.

تیم ورلدُمیتر، خلاف تیم ویکی‌پدیا، کاملاً گمنام‌اند. فارغ از فهرست به‌روزرسانی‌های روزانۀ کشور به کشور که برخی از آ‌ن‌ها به منبع اصلی پیوند دارند و برخی نه، ورلدُمیتر فاقد تاریخچۀ ویرایش، صفحات گفت‌وگو یا بایگانی ارزیابی‌هاست. عدم ارجاع به منابع برخی آمارها و هرازگاه ناسازگاری داده‌های منبع و به‌روزرسانی وب‌سایت کفایت می‌کرد تا دبیران ویکی‌پدیا تصمیم بگیرند استفاده از ورلدُمیتر به عنوان منبع در صفحات مرتبط با ویروس کرونا مجاز نباشد.

ورلدُمیتر منبع بدردبخوری برای دبیران ویکی‌پدیا نبود، اما برای حکومت انگلستان بود. از ۳۰ مارس تا ۱۴ آوریل، در نموداری که در کنفرانس‌های خبری روزانه به مقایسۀ جهانی مرگ‌ومیر این بیماری می‌پرداخت، به ارقام ورلدُمیتر ارجاع می‌شد. اما لابد چون ورلدُمیتر صراحتاً به تفاوت شیوه‌های فرآیند گزارش‌دهی میان کشورها اشاره نمی‌کرد و حتی اگر ارقام مرگ‌ومیر شامل افرادی نمی‌شد که در مراقبت خانگی جان داده بودند باز هم این آمار را کنار هم می‌گذاشت (که ژورنال خدمات بهداشت در ۱۴ آوریل به این نکته اشاره کرد)، مقایسه‌ها مخدوش بودند. فردای آن روز، منبع آمار حکومت انگلستان به دانشگاه جانز هاپکینز تغییر یافت. وقتی پرسیده شد که آیا داده‌های ورلدُمیتر راستی‌آزمایی شده‌اند و اصلاً چرا از آن‌ها استفاده شده است، یک سخنگوی دولت گفت: «هر دوی ورلدُمیتر و جانز هاپکینز داده‌های جامع و معتبری ارائه می‌دادند. با تحولاتی که رُخ داد، ما از ورلدُمیتر سراغ جانز هاپکینز رفتیم چون جانز هاپکینز بیشتر به منابع رسمی تکیه می‌کند. مثلاً در ایالات متحده، جانز هاپکینز اطلاعات ایالتی را تلفیق می‌کند.»

صدالبته داده‌های دانشگاه جانز هاپکینز هم منتقدان خودش را دارد. یک صفحه در پروژۀ GitHub، یعنی همان‌جایی که دانشگاه جانز هاپکینز داده‌های خودش را منتشر می‌کند، از آن‌ها می‌خواهد که: «لطفاً گمراه‌سازی مردم با ارائۀ داده‌های قلابی را متوقف کنید» و بگذارید «ارائه‌دهندگان قابل‌اعتماد مثل [ورلدُمیتر] این کار را بکنند». علی‌رغم همۀ خدشه‌ها، کماکان ترافیک زیادی نصیب ورلدُمیتر می‌شود: هم بخشی که ویروس کرونا را پوشش می‌دهد، و هم آن قسمتی که گویا به‌روزرسانی بلادرنگ از آمارهای جهانی است. در سال ۲۰۱۰، یک کتاب‌دار اهل تورنتو در مروری بر این وب‌سایت نوشت: «اولین بار که ورلدُمیتر را دیدم، حس کردم ناگهان وارد مدار زمین شده‌ام و به فعالیت جمعی همۀ انسان‌های ساکن سیارۀ زمین می‌نگرم». با نمایش تر و تمیز داده‌ها در ورلدُمیتر، احساس می‌کنیم ماجرای ویروس کرونا و دامنۀ فعالیت (یا عدم‌فعالیت) انسان را می‌فهمیم، که البته فقط مجموعه‌ای از ارقامی است که روزبه‌روز درشت‌تر می‌شوند.

الیمتوف اکنون مدیر سیستم در شرکتی است که مجله‌های صنفی برای دست‌اندرکاران و دانشمندان حوزۀ بهداشت و سلامت منتشر می‌کند. او اقرار می‌کند که «احتمالاً وب‌سایت را به اینجایی که الآن رسیده، نمی‌رسانده» است. آیا الآن که نگاه می‌کند، فروش وب‌سایت مثل ماجرای لازلو هانیچ بود که در سال ۲۰۱۰ ده هزار بیت‌کوین خرج خرید دو پیتزا کرد؟ «بله، دقیقاً همین‌طور به نظر می‌رسد، اما اصلاً متأسف نیستم، بلکه در حقیقت قدری هم افتخار می‌کنم که ایده‌ام باعث و بانی چیزی به این عظمت شد».

فصلنامۀ ترجمان چیست، چه محتوایی دارد، و چرا بهتر است اشتراک سالانۀ آن را بخرید؟
فصلنامۀ ترجمان شامل ترجمۀ تازه‌ترین حرف‌های دنیای علم و فلسفه، تاریخ و سیاست، اقتصاد و جامعه و ادبیات و هنر است که از بیش از ۱۰۰ منبع معتبر و به‌روز انتخاب می‌شوند. مجلات و وب‌سایت‌هایی نظیر نیویورک تایمز، گاردین، آتلانتیک و نیویورکر در زمرۀ این منابع‌اند. مطالب فصلنامه در ۴ بخش نوشتار، گفت‌وگو، بررسی کتاب، و پروندۀ اختصاصی قرار می‌گیرند. گزیده‌ای از بهترین مطالب وب‌سایت ترجمان همراه با مطالبی جدید و اختصاصی، شامل پرونده‌های موضوعی، در ابتدای هر فصل در قالب «فصلنامۀ ترجمان علوم انسانی» منتشر می‌شوند. تاکنون به موضوعاتی نظیر «اهمال‌کاری»، «تنهایی»، «سفر»، «خودیاری»، «سلبریتی‌ها» و نظایر آن پرداخته‌ایم.

فصلنامۀ ترجمان در کتاب‌فروشی‌ها، دکه‌های روزنامه‌فروشی و فروشگاه اینترنتی ترجمان به‌صورت تک شماره به‌ فروش می‌رسد اما شما می‌توانید با خرید اشتراک سالانۀ فصلنامۀ ترجمان (شامل ۴ شماره)، علاوه بر بهره‌مندی از تخفیف نقدی، از مزایای دیگری مانند ارسال رایگان و دریافت یک کتاب به‌عنوان هدیه برخوردار شوید. فصلنامه برای مشترکان زودتر از توزیع عمومی ارسال می‌شود و در صورتی‌که فصلنامه آسیب ببیند بدون هیچ شرط یا هزینۀ اضافی آن را تعویض خواهیم کرد. ضمناً هر وقت بخواهید می‌توانید اشتراکتان را لغو کنید و مابقی مبلغ پرداختی را دریافت کنید.

پی‌نوشت‌ها:
• این مطلب را هنری دایر نوشته است و در تاریخ ۷ مه ۲۰۲۰ با عنوان «The story of Worldometer, the quick project that became one of the most popular sites on the internet» در وب‌سایت نیواستیتسمن منتشر شده است. وب‌سایت ترجمان آن را در تاریخ ۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۹ با عنوان «داستان ورلدُمیتر: پروژه‌ای عجله‌ای که یکی از پربازدیدترین وب‌سایت‌های اینترنت شد» و ترجمۀ محمد معماریان منتشر کرده است.
•• هنری دایر (Henry Dyer) ژورنالیست و پژوهشگری آزادکار و ساکن لندن است.

[۱] روزنامه‌نگار محافظه‌کار انگلیسی [مترجم].
[۲] Our World In Data
[۳] سنجۀ اول (CFR) نرخ مرگ‌ومیر در کسانی را می‌سنجد که ثابت شده است به آن بیماری مبتلا هستند، اما در سنجۀ دوم (IFR) تلفات افرادی هم لحاظ می‌شود که در اثر بیماری جان داده‌اند اما نشانه‌ای نداشته‌اند یا تست نشده‌اند [مترجم].