چرا وقتی جانمان در خطر است گذر زمان برایمان کند می‌شود؟

انچه که در این مقاله بعنوان بسامد شاخص سوسو زدن نامیده شده و من انرا به شدت گذر زمان از ان نام میبرم حتی در دوره های گوناگون زندگی یک نفر هم یکسان نیست، کافیست که به تجربه شخصی خودمان از گذر زمان در زندگی خود رجوع کنیم و ببینیم که در زمان کودکی یکسال گویی همچو عمری بر ما میگذشت و با پا نهادن به سنین بالاتر دهه ها همچو سالی میگذرد. به تصور من دقت ما بر گذر این زمان هم در تجربه ما در گذست ان تاثیر بالایی دارد، به این ترتیب که هر چه که ما بر این گذر بیشتر دقت داشته باشیم گویی که زمان بیشتری را طی میکنیم و عکس. در متیتیشن هم انسان با تجربه جدیدی از گذر زمان روبروست، تجربه ایی مشابه انچه که در کودکی تجربه کردیم

بله صحیح می فرمایید. دکترکیاشمشکی از منظر وجودی به کانت می نگرند. اما دلوز در کتاب "انسان و زمان آگاه مدرن"اشکالاتی که به کانت می گیرد,قابل توجه است. این که چه نسبتی هست و یا چه نسبتی می تواند باشد,میان یک فیلسوف عصرروشنگری و فیلسوف پست مدرن؟ دلوز می گوید:هیچ؟ کانت فلسفه را به صورت علمی می خواهد,اندیشه های کانت منبع غنی برای انواع تفکر است. دلوز می گوید:هایدگر به کانت علاقه داشت و فراوان به کانت می پرداخت. هایدگر وقتی به زمان می اندیشد ,کانتی می شود. خود دلوز به ما هشدار می دهد که اگر بخواهیم در فلسفه کانت درجا بزنیم,این فلسفه بسیار سنگین و خفقان آور خواهد بود. البته به نظرم فلسفه کانت با فیزیک نیوتن همخوانی داشت .هگل نقدهای بسیار خوبی به فلسفه کانت وارد کرده است.

بله اساس و مبنای فلسفه " تعهد به ساحت عقل"است. به نظرمن هرفیلسوفی در جهان از دریچه" ذهن و عقل "خویش به تفسیر نظام هستی پرداخته است. کانت نیز یکی از فیلسوفان مهم و اثرگذار در جهان است. سپاس..

چه نسبتی هست، یا چه نسبتی می‌تواند باشد، میان یک فیلسوف عصر روشنگری و فیلسوفی پست‌مدرن؟ هیچ؛ زیرا فلسفه پست‌مدرن اگر با یک چیز مخالف باشد، آن چیز همانا فلسفه روشنگری خواهد بود. ژیل دولوز (1925-1995) دقیقا به دلیل همین عدم نسبت به ایمانوئل کانت (1724-1804) روی می‌آورد. او در دهه شصت میلادی اعلام کرد این فیلسوف آلمانی دشمن اوست، اما به این دشمن بسیار علاقه دارد. این عدم ارتباط، یا اصلا تضاد، به این خاطر است که نگاه این دو فیلسوف به سرشت تفکر فلسفی یکسره متفاوت است. کانت فلسفه را به صورت علمی می‌خواست، اما این دانش از منظر دلوز شکل شاعرانگی دارد. با وجود این، فلسفه کانت پیچیده‌تر از آن است که چارچوب ثابت و شکل متعین و تمام‌شده‌ای داشته باشد. اندیشه‌های این فیلسوف بزرگ که در آثار فراوان او پخش شده، منبعی غنی برای انواع گوناگون تفکر است. جریان‌های فلسفی بعدی هم این امر را به‌خوبی نشان داده‌اند. بنابراین عجیب نیست که دیدگاه دلوز هم عوض شود و میان خود و کانت قرابت‌هایی پیدا کند، به‌حدی که بعدها نظرش تغییر کرد و به این نتیجه رسید که در کانت اندیشه‌های سازگار با تفکر او وجود دارد. از نظر دلوز، فیلسوف مفاهیم جدیدی را خلق می‌کند. به باور او اساسا ویژگی اصلی فلسفه‌های بزرگ این است که مفاهیم جدیدی ابداع می‌کنند. فیلسوف به اندازه شاعر و نقاش و هر هنرمند دیگری خلاق است، اما خلاقیت او در حوزه مفاهیم است. فیلسوف مفهوم می‌آفریند. کانت نیز همین‌گونه است.از نظر او فلسفه کانت نیز دستگاه عظیمی است که مفاهیم جدید فراوانی را خلق کرده است. به همین دلیل است که دلوز به سراغ کانت می‌رود. البته پرداختن او به کانت خاص خود اوست. در آثار گوناگون خود هم به شکل‌های مختلفی آن را انجام می‌دهد. در این اثر مختصر نیز از زاویه خاصی به درون فلسفه کانت نقب می‌زند. او این‌بار از مفهوم "زمان" شاه‌کلیدی می‌سازد که با آن درهای بسیاری از مسائل فلسفه کانت گشوده می‌شود؛ زیرا از نظر دولوز همه نوآوری‌ها و آفرینش‌های مفهومی کانت در حوزه فلسفه با محوریت زمان است. کانت برداشتی کاملا نو از زمان ارائه می‌کند که تماما با برداشت کلاسیک متفاوت است. به همین دلیل می‌توانیم در فلسفه کانت از زمان‌آگاهیِ مدرن سخن بگوییم. اما دلوز چگونه این کار را می‌کند؟ دولوز در ابتدا این نظریه را مطرح می‌کند که کانت سه نوآوری یا سه واژگونی بزرگ در مفهوم زمان ایجاد کرده است. دلوز این سه مورد را تحت سه قاعده کلیدی دسته‌بندی می‌کند. البته این سه قاعده بیان کانت نیستند، بلکه دولوز آنها را از جاهای مختلفی یافته و گرد آورده است. این سه قاعده عبارتند از: 1- زمان از لولا در رفته است. 2- تا امروز خود را موظف به بازنمایی مکان می‌دانستیم، امروز وقت آن رسیده است که به زمان بیندیشیم. 3- من دیگری است. معنی قاعده اول این است که زمان در فلسفه کانت، برخلاف فلسفه‌های پیشین، از تبعیت طبیعت خارج شده است. در فلسفه‌های کلاسیک و باستان نظریات زیادی درباره زمان وجود دارد، اما همه آنها در این امر اشتراک دارند که زمان تابع طبیعت است. در آن فلسفه‌ها زمان تابع چیزی بیرون و غیر از خود است؛ برای مثال تابع حرکت. در سنت ارسطویی زمان را مقدار حرکت می‌دانستند. اما در فلسفه کانت این رابطه قطع می‌شود. زمان نه تنها تابع طبیعت نیست، بلکه این طبیعت است که باید از زمان تبعیت کند. دو قاعده بعدی کاملا به هم وابسته هستند. چرا؟ زیرا رابطه زمان با بیرون از خود قطع شده و حالا دیگر کاملا درونی شده و شبیه به صورت خودتاثیری شده است. زمان صورتی است که تحت آن، سوژه بر خود اثر می‌گذارد. در حالی‌که مکان صورتی است که تحت آن چیزی بیرونی بر ما اثر می‌گذارد، زمان صورتی است که تحت آن من بر خودم اثر می‌گذارم. به همین دلیل عطف توجه به زمان ملازم با ساخته شدن سوژه به دست خویش و از درون خویش است. لذا زمان با خود و سوژه ربط وثیقی پیدا می‌کند. زمان مربوط به "من" است و نه طبیعت. از این‌جا به بعد رابطه میان انسان و زمان محکم می‌شود و آگاهی از زمان با خودآگاهی گره می‌خورد. دلوز این سه قاعده را به تفصیل در چهار درس‌گفتار شرح می‌دهد. این درس‌گفتارها که در چهار هفته ایراد شدند، در سال 1978 ارائه شده بودند. مباحث این اثر بیش از همه به مطالب نقد اول و نقد سوم ارتباط دارد؛ یعنی نقد عقل محض و نقد قوه حکم. اساسا دولوز نقد سوم کانت را شاه‌کلیدی برای فهم و حل بسیاری از مسائل فلسفه کانت می‌داند. همچنین ارزش این اثر مختصر فقط به موضوع کلی آن محدود نمی‌شود. لابه‌لای مطالب اصلی، دولوز به نکات دقیقی اشاره می‌کند که برای اهل فلسفه بسیار جالب و آموزنده است. به دیگر فیلسوفان نیز اشاره‌هایی می‌شود و روابط ظریفی روشن می‌شود؛ برای مثال رابطه میان هایدگر و کانت. هایدگر به کانت علاقه داشت و فراوان به او پرداخته است. اما اندیشه‌های او با فلسفه کانت چه قرابتی دارد؟ پاسخ دولوز این است که هایدگر وقتی به زمان می‌اندیشد، کانتی می‌شود. ربط میان این دو فلسفه در مسئله زمان رخ می‌دهد. نکته آخر این‌که ما امروزه به اندازه کافی با فلسفه کانت آشنا هستیم. از این به بعد نیاز داریم که آن را طور دیگری بفهمیم. اساسا هر فلسفه‌ای را می‌شود طور دیگری فهمید و این اطوارِ گوناگونِ فهم پایان ندارد. تکرار مکررات و بازگویی کلیات فلسفه کانت دیگر بس است! این شیوه راه به جایی نمی‌برد. اگر بنا باشد که باز هم با کانت سروکله بزنیم، بهتر و مفیدتر آن است که مواجهه جدیدی با او داشته باشیم تا چیزهای جدیدی بیاموزیم و از تحجر فلسفی خارج شویم. خود دولوز نیز به ما هشدار می‌دهد که اگر بخواهیم در فلسفه کانت درجا بزنیم، این فلسفه بسیار سنگین و خفقان‌آور خواهد بود. این مطلب حرف درستی است و در مورد دیگر فلسفه‌ها نیز صدق می‌کند. یکی از ویژگی‌های مهم ژیل دلوز آن است که می‌توانیم از او نحوه مواجهه خلاقانه با فیلسوفان بزرگ را هم بیاموزیم. میشل فوکو (1926-1984) بر این باور بود که ژیل دلوز فیلسوف قرن بیست‌ویکم خواهم بود. منبع:کتاب (انسان و زمانِ آگاهی مدرن)

یکی از فلاسفه می گوید کانت عقلانی فکر می کند حتی وقتی اشتباه می کند!. این نکته خیلی مهمی از حیث تعهد به ساحت عقل است و برای بقای در فلسفه شرط لازم و احتمالا کافیست. البته بخش مهمی از ارجاعاتی که به فلسفه جناب کانت می دهم ناشی از تعلق خاطربه ساختارگرائی (پیشینی و ریاضی-ساخت) است چرا که کانت از بهترین سیستم سازان فلسفه مدرن به معنای تام آن است، وگرنه تعصب یا تقدیس در این قلمرو راه ندارد وهرکس درهر باور یا فردی درجا بزند توهم را بجای حقیقت درآویخته است. کتاب دلوز هم خواندنی است اگر چه رویکردش در انفکاک تحلیلی فلسفه از تاریخ فلسفه را مجاب نشدم و تاریخ فلسفه راهمچنان بخشی از علم فلسفه می فهمم. سپاس که ذکر کردید.

جالب بود. اینجا بحث تفاوت زمان در (فلسفه و فیزیک) مطرح می شود. موضوع زمان، در فلسفه جایگاه ویژه‌ای دارد و از دیرزمان، هم فلاسفه و هم دانشمندان به این موضوع توجّه جدّی داشته‌اند. فلاسفة بنامی که در بحث زمان وارد شدند و نظریات خاصّی داشتند از فیلسوفان آغازین یونان – که جایگاه فلسفی خاصّی در جهان دارد- هستند. افلاطون دربارة زمان تعبیرهای خاصّی دارد، زمان را سایة ازلیت می‌داند و ناشی از مواجهة حد و نامحدود که نیاز به تحلیل فلسفی دارد. ارسطو شاگرد افلاطون تحلیل دیگری دارد و زمان را بیشتر براساس حرکت و مقدار حرکت تعریف می‌کند. این دو تعریف ناظر به دو جهت مهم در نگاه به وجود هستند. تعریف افلاطون، تعریف وجودی است و به مابعدالطبیعه نزدیک است. درحالی‌که تعریف ارسطو به طبیعیات نزدیک است. در فیزیک نیوتن، زمان به شکلی تصویر می‌شود و در فیزیک نسبیّت اینشتین، فیزیک مدرن قرن بیستم، زمان به شکل دیگری تصویر می‌شود. فیلسوف‌های بزرگی مثل هگل، در بحث تاریخ، بحث زمان را آوردند.  وقتی انسان در شرایطی خاص قرار می‌گیرد که در آن شرایط، گذر زمان برای او خیلی دشوار است لحظه لحظة زمان برای او بسیار اهمیت دارد و چنان برایش دشوار است که گویا زمان ایستاده است. چنین انسانی هر لحظه به عمق حقیقت زمان توجّه کرده و خواهان کشف راز آن است. به‌هرحال، زمان، همراه و همزاد انسان بوده و هست؛ ازاین‌رو، برای فهم حقیقت آن، ضروری است که به اسرار هستی نظر شود و با دست توانای مابعدالطبیعه، کلید فهم و درک آن را یافت. پس پرسش اساسی این است که زمان چیست؟ حقیقت و واقعیّت آن چیست؟ حقیقت زمان، دغدغه فیلسوفان و سنجش زمان، دغدغة فیزیک‌دان‌ها است و فیزیک‌دان‌ها و فیلسوف‌ها به یک موضوع نمی‌پردازند.

با اشارات اجمالی که دکتر کیاشمشکی و دکتر حاجی‌ابراهیم پیرامون زمان به تفصیل بیان کرده اند مخالفتی نیست، هر نقص و اِن قلتی وارد باشد تحت امر بسیط وپیچیده ای چون زمان قابل فهم و تعلیق است. اساسا هایدگر اصطلاح ساز فلسفه است و این خصلت و لازمه ذاتی فلسفه است، ارتقا زبان برای بیان است، رفع لکنت از زبان است. نکته ای که به تلمیح از مزاح نوشتم "کانت برخود لرزید" ناظر به اعتباری بود که به مابعدالطبیعه اعطا فرمودید، یکی از دستاوردهای بزرگ فلسفه کانت اضمحلال جزم اندیشی و براندازی قوامات مابعدالطبیعه بوده، لذا شناخت "زمان" به یاری آن قلمرو بی پایه، اقلا نزد فلسفه کانت اعتبار عقلانی ندارد و جزو تعارضات است.

و.. تصوری که کانت از زمان به عنوان صورت برای درک محسوسات ارائه می‌کند، یک صورتی که قوه احساس، بر دریافتی که از موجودات خارجی پیدا می‌کنیم مثل مکان، این را اضافه می‌کند. بیرون از ما، بیرون از قوة احساس ما، چیزی به نام زمان وجود ندارد؛ بلکه ظرف مکان و زمان در ذهن ما است، موجودات خارجی و حقیقت‌های خارجی این‌گونه در عالم ذهن ما پدیدار می‌شوند و نزد ما تعیّن ذهنی و احساسی پیدا می‌کنند. این ظرف مکان و زمان، در عالم خارج, ماباازائی ندارد و حقیقتی ذهنی است. درواقع، ظرفی ذهنی است که پیش ما وجود دارد، خداوند ما را این‌گونه خلق کرده که حقایق و موجودات عینی را نمی‌توانیم بدون ریختن در این قالب، فهم و احساس کنیم. این ظرف زمان، در عالم خارج، جوهریت و منشأ انتزاعی ندارد. ما زمان را از منظر فهم خودمان از حوادث و واقعیات و در حقیقت، گذشته و حال و آینده‌ای که در درون خودمان احساس می‌کنیم تعبیر و تفسیر کنیم. این نگاهی است که در اندیشه‌های «برگسون» ظهور پیدا کرده و بعد از او، کسانی مثل «هوسرل»و بعد، «هایدگر» و «سارتر» به آن پرداخته‌اند. نحوة پرداختن به این‌ها در هایدگر به شدت آمیخته با اصطلاحاتی است که او به لحاظ اندیشة فلسفی خودش مطرح می‌کند. برخی از فیلسوفان معتقدند که زمان شناخت‌ناپذیر است و اعتقاد دارند که زمان شناخت‌پذیر است و می‌توان آن را تحلیل کرد و شناخت. کسانی که قائل به شناخت‌پذیری‌اند، برخی، زمان را واقعی خارجی و عینی می‌دانند و برخی زمان را خارجی نمی‌دانند؛ بلکه متعلق به ذهن می‌دانند. کسانی که زمان را متعلق به ذهن می‌دانند نیز دو گروهند: گروهی معتقدند که زمان از مختصات وجود نفسانی ما است؛ یعنی خصلت وجودی دارد ولی نفسی است و خارجی نیست. گروه دیگر معتقدند که زمان از جنس مفاهیم است. افرادی که زمان را از جنس مفاهیم می‌دانند، برخی، زمان را از مفاهیم عقلی به حساب می‌آورند که نقش معرفتی دارند و برخی، زمان را از مفاهیم وهمی به حساب می‌آورند که نقش معرفتی ندارد.

و نیز: - "هستی و زمان" هایدگر -مکاتبات کلارک و لایب نیتس درباره زمان و مکان و البته اینکه: -"...و با دست توانای مابعدالطبیعه...": کانت برخود لرزید!