پنجاه سال پیش، سال ۲۰۱۸ چه شکلی به نظر می‌رسید؟

جیل لپور، نیویورکر — پیشگویی کار احمقانه‌ای است. اما اخیراً همه به جمع احمق‌ها پیوسته‌ایم. ۲۰۱۸ سال پربرکتی برای فن پیش‌بینی بود؛ نمی‌شود گفت دانش پیش‌بینی، چون واقعاً چنین دانشی نداریم. الگوریتم‌های پیش‌بینی‌کننده را تاریخ‌دانان آغاز کردند: آن‌ها داده‌های تاریخی را مطالعه می‌کنند تا الگوهایی کشف کنند. بعد خود پیشگو می‌شوند: برای توضیح این الگوها، فرمول‌های ریاضی ابداع می‌کنند، این فرمول‌ها را روی داده‌های تاریخی‌ای آزمایش می‌کنند که با همین هدف نگهداری می‌شدند و این فرمول‌ها را به کار می‌بندند تا آینده را پیش‌بینی کنند. به همین خاطر است که آمازون، گوگل، فیس‌بوک و همه و همه داده‌های شما را جمع‌آوری می‌کنند تا الگوریتم‌های خود را تغذیه کنند: آن‌ها می‌خواهند گذشتۀ شما را به آینده تبدیل کنند.

این کار هم، مانند اغلب کارهای دیگر، پیش از این دستی انجام می‌شد. انجمن سیاست خارجی در ۱۹۱۸ تأسیس شده بود تا جامعۀ ملل را ارتقا دهد؛ این انجمن در ۱۹۶۸ پنجاهمین سالگرد تأسیس خود را با انتشار کتابی دربارۀ پیش‌بینی اوضاع جهان از نظر فناوری در پنجاه سال بعد جشن گرفت. به سوی سال  ۲۰۱۸ را ایمانوئل جی. مستین گردآوری کرد، او در کاخ سفید در مقام مشاور علم و فناوری فعالیت می‌کرد و برنامۀ هاروارد در حوزۀ فناوری و جامعه را پیش می‌برد. این کتاب در پایان ۲۰۱۸ به مطالعه‌ای ملالت‌بار تبدیل شده است، سالی که پنجاه سال پیش پر از هیجانات مثبت می‌نمود.

دو نکته دربارۀ به سوی سال ۲۰۱۸ صدق می‌کند. اول آنکه بیشتر دستگاه‌های مورد انتظار ابداع شده‌اند. دوم، بیشترِ این دستگاه‌ها عواقبی بسیار متفاوت با پیش‌بینی‌های ۱۹۶۸ با خود به همراه داشته‌اند. کار درستی نیست که به پیش‌بینی‌های گذشته بنگریم تا ببینیم درست از آب درآمده‌اند یا نه. اما اگر بناست تاریخ راهنما باشد، دیگر آینده‌شناسان امروز چندان اعتباری ندارند. یک الگوریتم هم می‌تواند همین چیزها را بگوید.

کارلوس آر. دکارلو، مدیر تحقیقات اتوماسیون در آی. بی. ام، در این کتاب به رایانه‌ها نیز پرداخت و پیش‌بینی کرد که در ۲۰۱۸، «بیشتر کارهای بشر را دستگاه‌ها انجام می‌دهند اما انسان را وامی‌دارند منطقی‌تر بیندیشد». نیمی از گفته‌های دکارلو همواره درست بوده است. او به خوبی رایانه‌های مینیاتوری را پیش‌بینی می‌کرد («واحدهای ذخیره‌سازی قابل حمل و بسیار کوچک»)، اما به غلط ظهور زبانی جهانی را پیش‌بینی کرده بود («احتمالاً شکلی از انگلیسی تعدیل و گسترده شده»). و دربارۀ یک مسئله سخت در اشتباه بود: با اعتمادی بی‌پایه و تأسف‌بار می‌گفت «نهادهای سیاسی و اجتماعی ایالات متحده آنقدر انعطاف‌پذیر خواهند بود که بتوانند بدون آسیب اساسی به نظام‌های ارزشی آن، ثمرات دانش و فناوری را جذب کنند».

جِی. آر. پیرس، از آزمایشگاه‌های بل، که از آیندۀ ارتباطات گزارش می‌داد، گفته بود که «سیستم بل متعهد است در اوایل دهۀ ۱۹۷۰ خدمات تلفن تصویری را به صورت تجاری عرضه کند،» و تا سال ۲۰۱۸، ارتباط چهره‌به‌چهره از فاصله‌های بسیار دور همه جا میسر خواهد بود: «قابلیت‌های انتقال تصاویر و متون و دستکاری از راه دور رایانه‌ها و دیگر دستگاه‌ها به مرور به قابلیت انتقال صدای انسان افزوده خواهند شد و در نهایت به جهان‌شمولی ارتباطات می‌انجامد.» درست است! پیرس متواضعانه تأیید می‌کند که «من نمی‌توانم حدس بزنم که همۀ این تغییرات چه بر سر ما خواهند آورد. ظاهراً ناگزیر همه از آن‌ها تأثیر می‌پذیریم».

ناظران تیزبین در ۱۹۶۸ هم نگران گرم شدن اقیانوس‌ها و تغییر آب و هوا بودند اما توماس اف. مالون، مقاله‌نویس علوم جوی در به سوی سال ۲۰۱۸، مجذوب فناوری‌های نوینی بود که به دانشمندان امکان می‌دادند کنترل آب و هوا و اقلیم زمین را در دست بگیرند. مالون رئیس کمیتۀ علوم جوی آکادمی ملی علوم بود که در ۱۹۶۶ گزارشی منتشر کرد و «برنامۀ بلندمدت کنترل آب و هوا و تعدیل اقلیم» را تأیید کرد، برنامه‌ای که باید با دستکاری مه، بارورکردن ابرها و «جلوگیری از رعد و برق» اجرا می‌شد. به گمان او، «تا سال ۲۰۱۸، احتمال موفقیت تعدیل گستردۀ اقلیم احتمالاً بالاتر از ۵۰ درصد می‌بود». او خود هشدار داد که در مسیر رسیدن به این هدف موانعی سیاسی -همکاری بین‌المللی لازم برای برنامه تغییر اقلیم جهانی- وجود دارد و این امکان دور از ذهن نیست که قبل از اجرای کامل چنین برنامه‌ای، «نوعی تعدیل وسیع اقلیمی به شکل غیرعمد صورت پذیرد،» زیرا به تأیید وی، ظاهراً اقلیم به خودی خود در حال تغییر بود. مالون تصدیق می‌کرد که «کربن دی اکسید موجود در جو از ۱۹۰۰ سبب شده دمای سطحی ۰/۲ درجۀ سانتیگراد افزایش یابد» و با تأمل به خوانندگان خود اطمینان می‌داد که اگرچه دمای جهان تا ۲۰۱۸ رو به افزایش خواهد بود، «احتمال کمی وجود دارد که این تغییرات تحمل‌ناپذیر باشند».

تنها پیشگوی واقعی فیلیپ ام. هوزرِ جمعیت‌شناس بود. او محاسبه کرده بود که تا ۲۰۱۸ جمعیت جهان به ۹.۷ میلیارد می‌رسد (دو میلیارد بالاتر تخمین زده بود)، با بیشترین شیب رشد در آسیا و امریکای لاتین و کم‌ترین رشد در اروپا. همچنین، فاصلۀ میان ثروتمندان و فقرا و ملت‌های ثروتمند و فقیر افزایش خواهد یافت. هوزر در پایان گفته بود: «نظر به وضعیت فعلی، تنها آدم‌های با ایمانی که به معجزه‌ای از سوی خدا اعتقاد دارند، افراد خوش‌بینی که انتظار کارهایی خارق‌العاده از دانش را دارند، آدم‌های خوش‌اقبال و تنگ‌نظری که فکر می‌کنند در دل دریای فقر می‌توانند در جزیره‌های ثروت خود زندگی کنند و ساده‌لوحانی که منتظر چیزی نیستند، می‌توانند با آرامش به آینده بنگرند».

اما بزرگ‌ترین پیشگویی که در به سوی سال ۲۰۱۸ کمک کرد، دانشمند سیاسی ام.آی.تی، ایتی‌یل دو سولا پول بود که به تحقیق در حوزۀ شبکه‌های اجتماعی و شبیه‌سازی رایانه‌ای علاقه داشت. پول نوشت: «تا ۲۰۱۸ ذخیره‌سازی اطلاعات در بانک‌های رایانه‌ای ارزان‌تر از ذخیره‌سازی آن روی کاغذ خواهد بود. پرداخت مالیات، اسناد امنیت اجتماعی، فرم‌های سرشماری، اسناد نظامی، شاید اسناد جنایی، اسناد بیمارستانی، مجوزهای امنیتی، متون درسی… صورت حساب‌های بانکی، ظرفیت‌های اعتباری، اسناد شغلی» و غیره روی رایانه‌هایی ذخیره می‌شوند که می‌توانند در شبکه‌ای گسترده و بین‌المللی با هم مرتبط باشند. می‌توانید هر اطلاعاتی را دربارۀ هر کسی به دست آورید، بدون اینکه مجبور باشید از سر میز خود بلند شوید. «تا ۲۰۱۸ محققی که روی مبل نشسته می‌تواند جدول خریدهای مشتریانی (با استفاده از اسناد فروشگاه) با آی کیوی پایین (با استفاده از اسناد تحصیلی) را جمع‌آوری کند که یک عضو خانوادۀ آن‌ها بیکار است (با استفاده از اسناد امنیت اجتماعی). منظور این است که او از نظر فناوری این امکان را خواهد داشت. آیا از نظر حقوقی مجوز این کار را دارد؟» پول از پاسخ به این سوال امتناع می‌کند. وی تأکید داشت: «در اینجا نمی‌توان حدس زد جامعه چطور به توازنی میان میل خود به کسب اطلاعات و میل خود به داشتن حریم خصوصی دست می‌یابد».

و این مشکل ۱۹۶۸ بود. افراد به کار خود ادامه دادند و چیزهایی را ساختند، بی‌آنکه نگران عواقب آن‌ها باشند و فکر می‌کردند تا ۲۰۱۸ حتماً به پاسخ تمام این پرسش‌ها خواهند رسید. و اکنون پیش به سوی ۲۰۱۹!

اطلاعات کتاب‌شناختی:

Foreign Policy Association. Toward the year 2018. Cowles Education Corporation, 1968

پی‌نوشت‌ها:
• این مطلب را جیل لپور نوشته است و در تاریخ ۷ ژانویه ۲۰۱۹ با عنوان «What 2018 Looked Like Fifty Years Ago» در وب‌سایت نیویورکر منتشر شده است. وب‌سایت ترجمان آن را در تاریخ ۱ بهمن ۱۳۹۷ با عنوان «پنجاه سال پیش، سال ۲۰۱۸ چه شکلی به نظر می‌رسید؟» و ترجمۀ نجمه رمضانی منتشر کرده است.
•• جیل لپور (Jill Lepore) نویسندۀ همکار نیویورکر و استاد تاریخ دانشگاه هاروارد است. آخرین کتاب او، این حقایق: تاریخ ایالات متحده (These Truths: A History of the United States) نام دارد. ترجمان پیش از این در مطلب «’در آغاز، همه‌جا آمریکا بود’: تاریخی جدید از آمریکا» این کتاب را معرفی کرده است.