بدترین نصیحتی که ممکن است والدین به فرزندان دانشجوی خود بکنند

ایزیکیل ایمانوئل،آتلانتیک— نزدیک پنجاه سال پیش، پدر و مادرم من را به دانشگاه محل تحصیلم رساندند و به‌این‌ترتیب سال اول زندگی‌ام در دنیای تحصیلات دانشگاهی آغاز شد. دهه‌ها گذشت و من لیسانس و فوق‌لیسانس گرفتم، به استادی رسیدم، رئیس دانشگاه و صاحب سه فرزند دانشجو شدم.

از نزدیک شاهد مشکلات و شکوفایی‌های دانشجویان بوده‌ام. مردان و زنان جوانی را دیده‌ام که به پژوهشگرانی طرازاول تبدیل شده‌اند و تحصیلاتشان را در مسیرهایی دنبال کرده‌اند که هرگز تصور نمی‌کردم. همۀ این‌ها از همان روز اول دانشگاه آغاز می‌شود، که تا چند روز دیگر در سراسر کشور شاهد آن خواهیم بود. بسیاری از والدین پیش از وداع با پسر یا دخترشان آن‌ها را کنار می‌کشند تا نصیحتِ خداحافظی را در گوششان بگویند.

این نصیحت‌ها عموماً بد هستند.

والدین اساساً نسبت به آیندۀ فرزندانشان محتاط‌اند. دلشان می‌خواهد موفق باشند و زندگی پربار و شادی را سپری کنند. پس، بسیاری از آن‌ها به فرزندانشان توصیه می‌کنند در مسیری که به موفقیت قطعی می‌رسد حرکت کنند. ولی این نوع محافظه‌کاریِ پدر و مادرها خطایی است که سبب می‌شود دانشجویان بهرۀ کمی از تجربیات گران‌قیمت دوران دانشگاه حاصل کنند.

اول اینکه اغلبِ والدین نگاه کوتاه‌مدت دارند و بیشترِ توجهشان به نخستین شغل پس از فارغ‌التحصیلی و حقوق پایۀ آن معطوف است. اما دانشجویی که امروز وارد دانشگاه می‌شود شاید تا حدود ۷۰سالگی کار و بیش از ۹۰ سال عمر کند -شاید حول‌و‌حوش سال ۲۰۷۵ بازنشسته شود و تا قرن بعد به زندگی خود ادامه دهد.

اگر بدانید بهترین، رضایت‌بخش‌ترین و ارزشمندترین شغل در این بازۀ زمانی چه خواهد بود، انسانی بسیار دانا و روشن‌بین هستید. آن صحنۀ فیلم «فارغ‌التحصیل» (۱۹۶۷)¹ را به خاطر دارید که پدر و مادر بنجامین، فارغ‌التحصیلِ عنوان فیلم، کوکتل پارتی برگزار کردند و یکی از دوستان خانوادگی‌شان بنجامین را کنار کشید و گفت در آینده نان در «پلاستیک‌سازی» است؟ این توصیه قاعدتاً در سال ۱۹۶۷ منطقی به نظر می‌رسیده، ولی پیشنهاد صنعت «ریزتراشه»، «رایانه» یا حتی «کفش کتانی» می‌توانست بسیار هوشمندانه‌تر باشد.

به همین ترتیب، طی یکی‌دو دهۀ اخیر، خانواده‌ها از روی حسن‌نیت فرزندانشان را به‌سوی فراگیری برنامه‌نویسی سوق داده‌اند. حالا که هوش مصنوعی حرفۀ برنامه‌نویسی را تهدید به نابودی کرده، ظاهراً یادگیری آن دیگر استراتژی مطمئنی برای رسیدن به موفقیت نیست.

خانواده‌ها باید به یاد داشته باشند که فرزندانشان عمر کاریِ بسیار بسیار بلندی در پیش دارند. بعید است که اجبار دانشجو به انتخاب یکی از مشاغل پرطرفدار امروز موجب یک عمر خودشکوفایی و شادکامیِ او شود.

والدینی که، عوض پرورش فرزندانی کنجکاو و اخلاق‌مدار، بر شغل‌گراییِ محدود متمرکز می‌شوند نه‌فقط ممکن است کودکانشان را برای مشاغل منسوخ آماده کنند، بلکه معمولاً آدم‌های جاه‌طلب، کسل و ناراضی تحویل جامعه می‌دهند.

همۀ ما آدم‌های کنجکاوی را که دائم تغییر و پیشرفت می‌کنند می‌شناسیم و تحسین می‌کنیم. این قِسم بازابداعِ بی‌وقفه به‌ اندازۀ شیرینی پای سیب -یا بنجامین فرانکلین- آمریکایی است.

فرانکلین در آغاز زندگی کاری‌اش شاگرد چاپخانه بود، سپس روزنامه‌نگار و نویسندۀ کتاب‌های پرفروش و بعد دانشمند شد. او اصل بقای الکتریسیته را کشف کرد و عینک عدسی دوکانونه، اجاق‌هایی با آلایندگی کمتر و نوعی برق‌گیر ساختمان را ابداع کرد. فرانکلین نخستین کتابخانۀ عمومی، نخستین بیمارستان و نخستین شرکت بیمۀ منازل آمریکا را ایجاد کرد. او سازمان آتش‌نشانی داوطلبانه و دانشگاه محل کار من را تأسیس کرد. سیاست‌مدار و دیپلمات هم بود و نقشی کلیدی در فیصلۀ ماجرای انقلاب آمریکا داشت.

هدف زندگی فرانکلین موفقیت مادی نبود، به همین دلیل نیز هیچ‌یک از ابداعاتش را ثبت نکرد. او معتقد بود دنیا در صورتی بیشترین بهره را خواهد برد که مردم بتوانند بدون محدودیت اختراعاتش را اصلاح کنند، چنان‌که خودِ او ابداعات دیگران را تکمیل کرده بود. نیروی محرکۀ او کنجکاوی بی‌پایان و تعهدش به بهبود اوضاع جهان بود. او اعتقاد داشت اگر از این جنبه‌ها موفقیت حاصل کند، کارش رضایت‌بخش خواهد بود -و موفقیت مادی به دنبالش خواهد آمد.

والدینی که فرزندانشان را به دانشگاه می‌فرستند باید آن‌ها را تشویق کنند توجهشان را معطوف به مشاغل محدود نکنند، بلکه بکوشند مهارت‌های ذهنی چند‌منظوره‌ای را که موجب شکوفایی فرانکلین شد کسب کنند: قابلیت طرح پرسش‌های عمیق و کلنجاررفتن با مسائل عمده‌ای چون برابری انسان‌ها، عدالت و محدودیت‌های آزادی فردی. دانشجویان باید روش تفکر نقادانه، تشخیص ایده‌های عمیق و جاودانه از تفکرات بد و بی‌اساس، توجیه دیدگاه‌هایشان و بیان روشن آن دیدگاه‌ها برای دیگران را بیاموزند. صدها سال این مهارت‌ها ضروری بوده‌اند و هرگز نیز کهنه نخواهند شد.

اکثر دانشگاه‌ها برنامه‌های آموزشی اصلی را از اهمیت انداخته و رشته‌ها و دوره‌های تخصصی را جایگزین کرده‌اند، از‌همین‌رو دیگر چنین مهارت‌هایی را در اختیار نمی‌گذارند. تورم نمره² سبب شده دانشجویان نتوانند تمایزشان را از‌طریق برتری تحصیلی‌ نشان دهند و مجبور شوند خود را به‌واسطۀ شرکتِ ظاهری در فعالیت‌های متعددِ فوق‌برنامه متمایز سازند. به‌علاوه، هزینۀ بالای شهریه انگیزۀ دانشجویان، والدین و جامعه را برای اتخاذ رویکرد سرمایه‌گذارانه به تحصیلات عالی و توجه به عواید ملموس تحصیل، مثل حقوقِ پس از فارغ‌التحصیلی، بالا برده است.

با‌این‌حال، دانشجویان باید در دوره‌های متنوع شرکت کنند و اجازه ندهند به‌صورت خودکار جذب رشته‌هایی چون کسب‌و‌کار، اقتصاد یا کامپیوتر شوند. کسی چه می‌داند آن‌ها در دوره‌های تاریخ هنر، یا نمایش‌نامه‌های شاهکار آمریکایی، یا فلسفۀ سیاسی باستان یا رمان‌های روسی ممکن است چه ایده‌های دگرگون‌کننده‌ای کسب کنند. چیزی که دانشگاه را به تجربۀ تحصیلی واقعی تبدیل می‌کند خوش‌اقبالی است، نه آموزش حرفه‌ایِ صِرف.

دوران دانشگاه بهترین زمان برای ماجراجویی‌های فکری و تجربی است. اشکالی ندارد -بلکه خوب است- که بعضی انتخاب‌های دانشجویان غلط از آب درآیند. همان‌گونه که یکی از برجسته‌ترین روان‌پزشکان مؤسسۀ ملی سلامت روان به من می‌گفت «بزرگ‌شدن مستلزم ریسک‌پذیری، ازسرگذراندن خطرات حتمی، ارتکاب اشتباه و آموختن از آن‌هاست. کودک تا با مشکلات جدی مواجه نشود و از پسشان برنیاید بالغ نمی‌شود».

دانشجویانِ امروز فرصت زیادی خواهند داشت تا بعداً شغلی برای خود دست‌و‌پا کنند. اما پیش از آن، باید خودشان را به چالش بکشند و محدودیت‌هایشان را کشف کنند. به قول یکی از پژوهشگران حوزۀ آموزش و خلاقیت، نکات کلیدی «طرح پرسش‌های ساده، ریسک‌پذیری، کاوش در ناشناخته‌ها و پذیرش شکست‌ها و آموختن از آن‌هاست». بنابراین، شرکت در دوره‌ها یا کلاس‌های جدید بهترین آموزش برای خلاقیت است -ویژگی دیگری که همواره مورد تقاضا خواهد بود.

پس این ماه که فرزندتان را به دانشگاه می‌برید یادتان باشد که آن‌ها فرصت کافی برای انتخاب شغل آینده‌شان خواهند داشت. تا آن زمان، آن‌ها را تشویق کنید ماجراجو باشند و خودشان و مغزشان را به چالش بکشند. تنها در این صورت است که درمی‌یابند طی ۷۰ سال آینده چه‌ چیز به زندگی‌شان معنا و ارزش خواهد بخشید.