تاریخچه‌ای برای جشن تولد

کاترین نیکسی، اکونومیست ۱۸۴۳— قرنطینه یک‌سالگی‌اش را پر کرد و متولدین بهار پارسال حالا دومین تولدشان را به‌دور از فامیل‌ جشن می‌گیرند. در شبکه‌های اجتماعی تصاویری از آدم‌هایی دیده‌ایم که نوشیدنی‌به‌دست در یک اتاق پذیراییِ خالی به سلامتی خودشان می‌نوشند یا با کاغذرنگی‌های تزئینی و لبخندی شجاعانه، تنها، روی نیمکتی لب ساحل نشسته‌اند. تولد معمولاً زمانی برای ثبت گذر یک سال است، لحظه‌ای که به‌خاطر دستاوردهایت حس کنی خاص هستی و به خودت افتخار کنی. امسال،‌ تولدها یادآورهایی ناخوشایندند که یادمان می‌اندازند، طی ۳۶۵ روز گذشته، اکثرمان کار بسیار کمی انجام داده‌ایم.

در اواسط زمستان دلگیر، برای پسرم در قرنطینه جشنی گرفتیم، البته اگر بشود اسمش را گذاشت جشن؛ این روزها کل زندگی اسم بی‌مسماست. کیک، بادکنک و کادو داشتیم و سرخوش بودیم. اما خبری از مهمان نبود. ابتدا اهمیت زیادی برایمان نداشت تا اینکه نور را کم کردیم، شمع‌ها را روشن کردیم و زدیم زیر آواز.

تا آن موقع نفهمیده بودم که آهنگ «تولدت مبارک» چقدر ملال‌آور است. آوازخواندن در آشپزخانه‌ای خالی، که هرچه می‌گذشت بی‌روح‌تر می‌شد، شبیه صدای شعری کودکانه و وحشت‌آور در فیلمی ترسناک بود. با رسیدن به آخرین نُت زیر، واضح بود تنها وجه مثبت این آهنگ معاشرت است. این هم یادآوریِ دیگری بود، گویی نیاز به یادآوریِ دیگری داشتیم، تا بعد از این هرگز دیگر جشن‌های معمولی را سهل‌الوصول ندانیم.

انگار نمی‌شود بی‌خیال تولد شد. کیست که نخواهد روزی که به دنیا آمده را گرامی بدارد؟ اما مثل تمام سنت‌ها، مهمانی تولد هم باید ابداع می‌شد. مورخ یونانی، هرودوت، در قرن پنجم پیش از میلاد نوشت که ایرانی‌ها تولدهایشان را با معرکه‌ای بیشتر از هر روز دیگری در سال جشن می‌گرفتند. این روش مشخصاً به‌قدر کافی برای هرودوت بدیع بود که به آن اشاره کند.

او رویدادها را با اشتیاق توصیف کرد: «ایرانی‌های ثروتمندتر یک گاو نر، یک اسب، یک شتر و یک الاغ را قربانی می‌کنند تا درسته پخته شوند و بعد تمامشان را می‌خورند. طبقات فقیرتر، به‌جای آن، از گاو‌های کوچک‌تر استفاده می‌کنند». آن‌ها معمولاً مفصل می‌نوشیدند و «مقدار فراوانی دسر» می‌خوردند، اگرچه آن‌طور که هرودوت، با حالت مردی که شاهد یک عادت خارجی پرزرق‌وبرق است، می‌گوید: «استفراغ یا قضای حاجت در حضور دیگران در میانشان قدغن است».

مصری‌های باستان هم بلد بودند چطور یک مهمانی خوب برگزار کنند. به گفتۀ سفر پیدایش، فرعون در یکی از تولدهایش ضیافتی گرفت و بعد، برای [سرگرمی] کمک به هضم غذا، نانوایش را جلوی همه دار زد. درمقابل، تولدهای رومی بیشتر جوی مذهبی داشت تا ناهنجار، زیرا در این مهمانی‌ها کندر، تاج گل، کیک عسل و شراب برای خدایان فراهم می‌شد. آتش‌های تشریفاتی در محراب‌ها روشن می‌شدند و دعاهایی برای «فرشتۀ نگهبانِ» پسر یا دختر متولدشده خوانده می‌شد. اعتقاد بر این بود که «فرشتهٔ نگهبان» روح الهی است.

مسیحیان اولیه مهمانی‌خراب‌کن‌های بدنامی بودند و با جشن تولد مخالفت می‌کردند، مثل چیزهایی که کافران وقیح سراغشان بروند. مسیحی قرن دومی زیر لب غرولند می‌کرد که فقط «انسان بی‌ارزش جشن تولد می‌گیرد». اما جشن تولد گرفتن خیلی زود محبوب شد. درنهایت، حتی مسیح هم تاریخ تولدی یافت و در قرن چهارم، ۲۵ دسامبر به‌عنوان مشهورترین جشن تولد در تقویم مسیحی (حداقل در بعضی مکان‌ها) تعیین شد.

اگرچه جشن‌ها ریشه‌هایی کهن دارند، بسیاری از چیزهایی که به تولد مربوط می‌دانیم جدیدترند. مردم آلمان در اواخر قرون‌وسطا کیک‌خوردن را به مراسم تولد بچه‌ها اضافه کردند و برای دورکردن ارواح شیطانی شمع روشن می‌کردند.

صنعتی‌شدن و جهانی‌شدن لایه‌ای از خامه را به کیک تولد اضافه کرد. مهاجران آلمانی کیک تولد را در قرن نوزدهم به آمریکا معرفی کردند. در آلمان ممکن بود نانوای محلی کیکی برای جشنوارۀ بچه‌ها بپزد، اما در آمریکای قرن نوزدهم اکثر خانواده‌ها در خانه‌های دور از هم زندگی می‌کردند. هرچند، به‌لطف صنعتی‌شدن و کشاورزی مدرن، حالا دیگر آدم‌ها خودشان اجاق‌های چُدنی برای پختن کیک و مقدار زیادی آرد و تخم‌مرغ و کره برای درست‌کردنش داشتند. بیکینگ‌پودر کمک کرد کیک میوه‌‌ایِ‌ غنی و متراکم اروپایی به کیک‌ اسفنجی سبکی تبدیل شود که بیننده می‌توانست حباب‌هایی شبیه کف صابون را در آن‌ها ببیند.

البته مهم‌ترین عنصر تولد مدرنْ زمان بود. زمانی زنان آمریکایی روزهایشان را به دوشیدن شیر گاو و وجین زمین‌ها می‌گذراندند و حالا مهارت‌های خانگی و ارتباطات اجتماعی خود را می‌پروراندند. کیک‌های خانگی این فرصت را به زنان می‌داد تا، کنار ارتباطات اجتماعی، برای مهارت‌های خانگی‌شان فخر بفروشند.

تولدها علاوه‌بر نشانه‌ای از سن افراد، نمایشگر عصری هستند که در آن زندگی می‌کنیم. افراط فزایندۀ جشن‌ها نمادی از تغییرات دیگری در جامعه است: ظهور فردگرایی و امتداد و عزیزشمردنِ کودکی به‌عنوان دورانی که باید به آن میدان داده شود. کاهش مرگ‌ومیر نوزادان تا اوایل قرن بیستم به معنای این بود که می‌شد تولدها را به‌جای دلهره با شادی جشن گرفت.

جای تعجبی ندارد که آدم‌های بسیار زیادی می‌خواستند سهمی در آن داشته باشند. در شورویِ دهۀ ۱۹۷۰، یک‌پنجم کودکان روستایی اصلاً تولدی به چشم نمی‌دیدند. بچه‌های خوش‌شانس برای بزرگداشت این روز سیب‌زمینی و ماهی می‌خوردند و گوش‌هایشان به‌اندازۀ تعداد سال‌های سنشان کشیده می‌شد. بعد از آن، همه فقط «کازاک و مزاحم» بازی می‌کردند.

در چین برای قرن‌ها مردم حواسشان به سال تولدشان بود؛ مهم بود که سال حیوانی خود را بدانی، اما تعداد معدودی تاریخ دقیق تولدشان را می‌دانستند. بعد، در سال ۱۹۹۰، مک‌دونالد از راه رسید که غذا و کیک و عمو رونالد [دلقک مک‌دونالد] را با هم در یک بسته‌بندی و کاملاً بی‌دردسر عرضه می‌کرد. طبیعتاً بچه‌ها عاشقش بودند و خیلی زود مردم زیر طاق‌های طلایی مک‌دونالد جشن تولد برگزار می‌کردند.

وقتی مازاد درآمد در بسیاری از نقاط جهان افزایش یافت، کودکی بیش‌ازپیش کالایی شد و جشن‌های تولد به افراطی هیجان‌انگیز رسیدند. بیسکویت ویفر صورتی و چسباندن دم روی الاغ، به‌خاطر مهمانی‌هایی با تم دزد دریایی یا شاهزاده، میزهای دسر شیک و در نمونۀ دختر کایلی جنر، شهربازی‌ سفارشی، کنار گذاشته شدند. یکی از برنامه‌ریزان تولد در نیویورک نقل کرد که قیمت پایه برای بستۀ مهمانی کودکان از ۶۰۰۰ دلار شروع می‌شد.

حتی «تولدت مبارک» کمی پخته‌تر شده است. این آهنگ را دو خواهر آمریکایی ساختند: میلدرد و پتی هیل، که یکی آهنگ‌ساز و دیگری معلم مدرسه بود. آن‌ها «تولدت مبارک» را برای اولین‌بار در سال ۱۸۹۳ منتشر کردند. شعر اصلی حتی پیش‌پاافتاده‌تر بود: «صبحت بخیر/صبحت بخیر/صبح بخیر بچه‌های عزیز/صبح همگی بخیر». این شعر از امیلی دیکنسون نیست.

و وقتی «تولدت مبارک» مثل ویروس پخش شد، ترانه تغییر کرد. چیزی که ابتدا به‌شکل یک تصنیف مهدکودکی نشاط‌آور شروع شد، به پدیده‌ای جهانی تبدیل شد. در سال ۱۹۶۲، مرلین مونرو آن را برای جان اف. کندی به زبان آورد که بیشتر عشوه‌گری بود تا ترانه. طبق رکوردهای جهانی گینس، «تولدت مبارک» شناخته‌شده‌ترین آهنگ در زبان انگلیسی است و برای مدتی پرسودترین آهنگ جهان بوده است. در اواخر دهۀ ۱۹۸۰، شرکتی که حق معنوی آهنگ را خریده بود، بابت هربار پخش این آهنگ در فیلم یا تلویزیون، تا ۵۰هزار دلار دریافت می‌کرد.

این روزها جشن تولد رویدادی اَبَرناقل دیده می‌شود، نه یک اتفاق اجتماعی؛ فقط به تمام آن بچه‌های پرهیاهویی فکر کنید که با فریادهای شلوغشان ذراتی را در هوا پخش می‌کنند یا کار خطرناک فوت‌کردن شمع را در نظر بگیرید (که تعداد باکتری‌های روی کیک را تا رقم تکان‌دهندۀ ۱۴۰۰ درصد افزایش می‌دهد). آیا حالا شاهد افول معروف‌ترین آهنگ جشن تولد خواهیم بود؟ امیدوارم این‌طور نباشد. به‌رغم ملودی وحشتناکش، مشتاقم بشنوم که همسُرایان آشپزخانه‌ای، متشکل از ۲۰ کودک پُرسروصدا و ناهماهنگ، آن را می‌خوانند. این تولد حتماً مبارک خواهد بود.

فصلنامۀ ترجمان چیست، چه محتوایی دارد، و چرا بهتر است اشتراک سالانۀ آن را بخرید؟
فصلنامۀ ترجمان شامل ترجمۀ تازه‌ترین حرف‌های دنیای علم و فلسفه، تاریخ و سیاست، اقتصاد و جامعه و ادبیات و هنر است که از بیش از ۱۰۰ منبع معتبر و به‌روز انتخاب می‌شوند. مجلات و وب‌سایت‌هایی نظیر نیویورک تایمز، گاردین، آتلانتیک و نیویورکر در زمرۀ این منابع‌اند. مطالب فصلنامه در ۴ بخش نوشتار، گفت‌وگو، بررسی کتاب، و پروندۀ ویژه قرار می‌گیرند. در پرونده‌های فصلنامۀ ترجمان تاکنون به موضوعاتی نظیر «اهمال‌کاری»، «تنهایی»، «مینیمالیسم»، «فقر و نابرابری»، «فرزندآوری» و نظایر آن پرداخته‌ایم. مطالب ابتدا در فصلنامه منتشر می‌شوند و سپس بخشی از آن‌ها به‌مرور در شبکه‌های اجتماعی و سایت قرار می‌گیرند، بنابراین یکی از مزیت‌های خرید فصلنامه دسترسی سریع‌تر به مطالب است.
فصلنامۀ ترجمان در کتاب‌فروشی‌ها، دکه‌های روزنامه‌فروشی و فروشگاه اینترنتی ترجمان به‌صورت تک شماره به‌ فروش می‌رسد اما شما می‌توانید با خرید اشتراک سالانۀ فصلنامۀ ترجمان (شامل ۴ شماره)، علاوه بر بهره‌مندی از تخفیف نقدی، از مزایای دیگری مانند ارسال رایگان، دریافت کتاب الکترونیک به‌عنوان هدیه و دریافت کدهای تخفیف در طول سال برخوردار شوید. فصلنامه برای مشترکان زودتر از توزیع عمومی ارسال می‌شود و در صورتی‌که فصلنامه آسیب ببیند بدون هیچ شرط یا هزینۀ اضافی آن را تعویض خواهیم کرد. ضمناً هر وقت بخواهید می‌توانید اشتراکتان را لغو کنید و مابقی مبلغ پرداختی را دریافت کنید.

پی‌نوشت‌ها:
• این مطلب را  کاترین نیکسی نوشته و در تاریخ ۱۹ مارس ۲۰۲۱ با عنوان «Globalisation created birthday parties. The pandemic killed them» در وب‌سایت اکونومیست ۱۸۴۳ منتشر شده است. و وب‌سایت ترجمان آن را در تاریخ ۲۹ تیر ۱۴۰۰ با عنوان «تاریخچه‌ای برای جشن تولد» و ترجمۀ نجمه رمضانی منتشر کرده است.
•• کاترین نیکسی (Catherine Nixey) روزنامه‌نگار اهل لندن است. او فارغ‌التحصیل مطالعات باستانی از دانشگاه کمبریج است و برای سال‌ها معلم ادبیات کلاسیک بوده. همچنین تجربۀ دبیریِ سرویس هنر تایمز را نیز در کارنامۀ خود دارد. نوشته‌های او در تایمز، اکونومیست و دیگر مطبوعات به انتشار رسیده است.
••• آنچه خواندید، به‌طور اختصاصی برای وب‌سایت ترجمان ترجمه شده و به‌رایگان در اختیار شما قرار گرفته است. شما می‌توانید با خرید اشتراک فصلنامه ترجمان علوم انسانی از انتشار این مطالب و فعالیت‌های ترجمان حمایت کنید. برای خرید اشتراک فصلنامه ترجمان و بهره‌مندی از تخفیف و مزایای دیگر به فروشگاه اینترنتی ترجمان به نشانی tarjomaan.shop مراجعه کنید.