آیا واقعاً شبکه‌های اجتماعی عامل بدبختی ما هستند؟

گیدی‏ین لوئیس‏ کراوس، نیویورکر— جاناتان هایت، روان‌شناس اجتماعی، در آوریل ۲۰۲۲ مقاله‏‌ای را با عنوان «چرا زندگی آمریکایی‏‌ها طی یک دهۀ گذشته به‏‌طرز بی‏‌سابقه‏‌ای احمقانه بوده است؟» ¹در نشریۀ آتلانتیک منتشر کرد و در آن کوشید به پرسش عنوانِ نوشتار پاسخ دهد. کسانی که با تألیفات هایت، طی نیم‌‏دهۀ گذشته، آشنایی داشتند می‏‌توانستند پاسخ او را حدس بزنند: رسانه‏‌های اجتماعی. به‌‏رغم آنکه هایت تصدیق می‏‌کند قطبیدگی سیاسی و خصومت جناحی به دورانی بسیار پیش از ظهور رسانه‏‌های اجتماعی بازمی‏‌گردد و، به‏‌علاوه، عوامل فراوان دیگری نیز در کار است، او عقیده دارد که ابزارهای «فراگیری» ²-مثل گزینه‏‌های لایک و اشتراک‌‏گذاری در فیسبوک و قابلیت ریتوییت در توییتر- زندگی اجتماعی را به‏‌وسیلۀ الگوریتم برای همیشه تباه نموده است. او دریافته که، با قطعیتی نسبی، می‏‌شود گسستگی تاریخی قابل‏‌ملاحظه‏‌ای را در سال‌‏های بین ۲۰۱۰ و ۲۰۱۴ مشخص ساخت -یعنی سال‏‌هایی که امکانات یادشده به‏‌طور گسترده از طریق تلفن‏‌های همراه در دسترس عموم قرار گرفت.

هایت به خوانندگان یادآور می‌شود که زمانی یکی از توسعه‏‌دهنده‌های پیشینِ توییتر گزینۀ ریتوییت را به اسلحه‏‌ای پُر در دست کودکی چهارساله تشبیه کرده بود و بعد می‏‌پرسد «در دهۀ ۲۰۱۰ چه تغییری رخ داد؟». «توییت‌های رذیلانه کسی را نمی‏‌کُشند بلکه سعی می‏‌کنند افراد را در ملأ عام بی‌‏آبرو کنند یا آزار دهند و، درعین‌حال، حُسن، ذکاوت یا وابستگی‏‌های قبیله‏‌ای خودشان را جار بزنند. آن‏‌ها بیشتر به دارت شباهت دارند تا گلوله و، ازاین‌‏رو، باعث رنجش می‌‏شوند تا مرگ و هلاک. بااین‌همه، فیسبوک و توییتر از ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۲ حدود یک میلیارد اسلحۀ پرتابِ دارت را در سطح جهان توزیع کردند. ما از آن زمان مشغول شلیک به یکدیگریم». جناح راست در سایۀ توطئه‏‌سازی‏‌ها‏ و اطلاعات گمراه‌‏کننده بالیده، ولی چپ‏‌ها تنبیه مخالفان را در پیش گرفته‌‏اند: «در اوایل دهۀ ۲۰۱۰ که سلاح دارت در اختیار همه قرار گرفت، بسیاری از نهادهای ‏چپ‌گرا مغز خود را نشانه رفتند. و، در کمال تأسف، این‏ها مغزهایی بودند که بخش اعظم مملکت را شکل می‏‌بخشیدند، تعلیم می‌‏دادند و مشغول می‏‌کردند». استعاره‏ای که هایت برای اشاره به این فروپاشیِ تمام‏عیار به کار می‌‏بندد داستان برج بابِل است: پیدایش رسانه‏‌های اجتماعی «نادانسته موجب ازبین‌رفتن ملاط اعتماد، باور به نهادها و سرگذشت‌‏های مشترکی شده که مانع از فروپاشیِ دمکراسی سکولارِ گسترده و متنوعمان بوده است».

ناگفته پیداست که این‏‏ها نگرانی‏‌های عمومی هستند، اما آنچه هایت را بیش از هرچیز مضطرب می‌کند آسیب‌‏پذیری ما در برابر سوگیری تأییدی است -گرایش به انتخاب شواهدی که باورهای پیشینمان را تقویت می‌‏کنند- که به‌‏خصوص در اثر استفاده از رسانه‏‌های اجتماعی پدید می‌‏آید. هایت تصدیق می‏‌کند که پژوهش‏‌های موجود دربارۀ اثرات رسانه‏‌های اجتماعی متنوع و پیچیده‌‏اند و هر نظری را پوشش می‌دهند. او در ششم ژانویۀ ۲۰۲۱ مشغول گفت‏‏و‏گوی تلفنی با کریس بِیْل، استاد جامعه‏‌شناسی دانشگاه دوک و نویسندۀ کتاب تازۀ شکستن منشور رسانه‌‏های اجتماعی³، بود که بیل گفت فوراً تلویزیون را روشن کند. هایت دو هفته بعد مطلبی را برای بیل نوشت و ضمن آن خشم خود را نسبت به مقامات فیسبوک ابراز داشت که پیوسته در دادگاه به یک مشت پژوهش تکراری استناد کرده بودند. هایت به بیل پیشنهاد کرد با او در پروژۀ نقد جامع مطالعات رسانه‌‏های اجتماعی، که می‏‌توانستند در قالب یک پروندۀ گوگل داک با پژوهشگران دیگر به اشتراک بگذارند، همکاری کند (هایت قبلاً چنین مدلی را آزموده بود). بیل محتاط بود. می‏‌گفت «به هایت گفتم ‘راستش را بخواهید تصور نمی‌‏کنم این تحقیق آنچه را مد نظر شماست تأمین کند’. و او پاسخ داد ‘چه ایرادی دارد اگر امتحان کنیم؟’».

بیل تأکید داشت که «دربارۀ پلتفرم‌‏ها اطلاعات غلط» نمی‌‏دهد. او افزود «من در کتابم می‏‌گویم که بله! پلتفرم‏‌ها بی‏‌تأثیر نیستند، ولی ما نیز درمورد قابلیت‏ آن‏‌ها -که قطع‌‏نظر از کسی که در این شرکت‏‌ها زمام امور را به دست دارد تا چه میزان می‌‏توانند منشأ تغییر باشند- بیش‌از‌حد اغراق می‏‌کنیم و عامل انسانی، یا انگیزۀ کاربران، را شدیداً دستِ‌کم می‏‌گیریم». او از این جهت که گوگل داک نوعی پروندۀ باز به وجود می‏‌آورْد که «جایی میان مطالعۀ علمی و نوشتار عمومی» قرار می‏‌گرفت از فکرِ هایت استقبال کرد. هایت به‏‌دنبال عرصه‌‏ای برای آزمون نظریاتش بود. او می‏‌گفت «من عقیده داشتم اگر بخواهم در این مورد چیزی بنویسم -که حوالی سال ۲۰۱۴، که امور در فضای دانشگاه‌‏ها و حوزه‏‌های دیگر اَشکال عجیبی به خود گرفت، چه چیزی در جهان تغییر کرد- بهتر است بار دیگر از حقانیتم اطمینان حاصل کنم». «نباید تنها به احساسات و مطالعات جانب‌دارانه‌‏ام تکیه کنم. همۀ ما دچار سوگیری تأییدی هستیم و تنها راه چاره مطالعۀ آثار افرادی است که نظراتی مخالف ما دارند».

هایت و بیل، همراه دستیاری پژوهشی، پروندۀ گوگل داک را در سال گذشته، طی چند هفته، پُر کردند و در ماه نوامبر از حدود ۲۵ پژوهشگر دعوت به مشارکت نمودند. هایت درخصوص دشواری‏‌های روش‏شناسی جامعه‌‏شناختی می‌‏گفت «وقتی تازه با پرسشی مواجه می‏شوید اصلاً نمی‏‌دانید از چه سخن می‌‏گویید. ‘آیا رسانه‏‌های اجتماعی دمکراسی را نابود می‏‌کنند؟ بله یا خیر؟’ این پرسش مناسب نیست. نمی‏‌توانید به آن پاسخ دهید. پس چه چیز را ‘می‏‌توانید’ بپرسید و پاسخ دهید؟». وقتی پرونده وسعت و اهمیت خود را شناخت، سؤالاتِ قابل‏‌حل پیدا شدند -آیا رسانه‌‏های اجتماعی افراد را خشمگین‏‌تر یا، به نحوی هیجانی، قطبی‌‏تر می‌‏کنند؟ آیا اتاق‏‌های پژواک سیاسی ایجاد می‌‏کنند؟ آیا احتمال خشونت را افزایش می‏‌دهند؟ آیا به دولت‏‌های بیگانه امکان می‌‏دهند اختلال سیاسی را در آمریکا و کشورهای دمکراتیکِ دیگر افزایش دهند؟ هایت در ادامه گفت«تازه وقتی آن را به انبوه پرسش‌‏های درخورِ پاسخ تبدیل کردید می‌‏بینید پیچیدگی موضوع در کجاست».

هایت، در کل، به این نتیجه رسید که رسانه‌‏های اجتماعی، فی‌‏الواقع، بسیار بد هستند. او احساس تأسف می‏‌کرد از اینکه پاسخ مقامات فیسبوک به مقاله‏‌اش بر همان سه پژوهشی تکیه داشت که سال‏‌ها مورد استنادشان بوده، ولی شگفت‌‏زده نبود. او ‏گفت «مشابه همین را در تبلیغاتِ غلات صبحانه مشاهده می‏‌کنید» و در ادامه توضیح داد که «ممکن است شرکتی بگوید ‘آیا می‏‌دانید غلات ما نسبت به محصولات مشابه ۲۵ درصد بیشتر ویتامین ب۲ دارد؟’. آن‏ها از ویژگی‏‌هایی نام می‏‌برند که شواهدش به نفعشان است و، به‌این‌ترتیب، حواس شما را از این واقعیتِ کلی که غلات صبحانه‏‌تان بدمزه‏‌تر و ناسالم‌‏تر است منحرف می‏‌کنند».

پس از آنکه مقالۀ هایت منتشر شد، پروندۀ گوگل داک -با عنوان رسانه‌‏های اجتماعی و اختلال سیاسی: یک بررسی جمعی ⁴– در دسترس عموم قرار گرفت. نظرات از راه رسیدند و، دست‌‏آخر، برای گنجاندن مجموعه مباحث توییتری و مقالات ساب‏استاک، که در واکنش به تفسیر هایت از شواهد پیدا شده بودند، بخش جدیدی اضافه شد. بعضی همکاران و خرمگس‌‏های معرکه با هایت اعلام موافقت کردند. ولی برخی دیگر، گرچه ممکن بود در فرض اولیۀ هایت ناظر بر اینکه «یک‏‌جای کارِ» رسانه‌‏های اجتماعی می‌‏لنگد با او هم‏‌نظر باشند، از همان مجموعه‏‌داده به نتایجی غیرقطعی‌‏تر، یا حتی اندکی مغایر، رسیدند. پروندۀ گوگل داک، حتی بعد از آنکه جوش‌‏و‏خروش اولیۀ عکس‌‏العمل‏‌ها به مقالۀ هایت در حافظۀ رسانه‌‏های اجتماعی محو شد، ازآنجاکه وضعیت مباحث اجتماعی‏-رسانه‏‌ای را ثبت ‏کرد، دست‏‌ساخته‌‏ای زنده باقی ماند.

در اواخر مقدمۀ پروژۀ جمعیِ هایت نویسندگان تأکید می‏‌کنند که «به خوانندگان هشدار می‏‌دهیم تعداد مقالات هر طرف را جمع نبندند و یکی را پیروز میدان اعلام نکنند». این پرونده بالغ بر ۱۵۰ صفحه است و در برابر هر پرسشْ تحقیقات موافق و مخالف، و همچنین مقالاتی که نتایج بینابین را نشان می‌‏دهند، قرار دارد. یک تحقیق می‏‌گوید «اظهارات سیاسی در رسانه‌‏های اجتماعی و تالارهای گفت‌وگوی آنلاین الف) تفکر تعصب‌‏آمیز افراد را تقویت می‏‌کند و ب) اولویت‌‏های سیاسیِ از‏پیش‏‌موجودِ آن‏ها را قوام می‏‌بخشد» و پژوهشی دیگر، که از داده‏ه‌ای گردآمده در خلال انتخابات سال ۲۰۱۶ بهره گرفته، مدعی می‌‏شود که «در طول دوران انتخابات میزان استفادۀ افراد از رسانه‌‏ها و همچنین نگرش آن‏‌ها، کمابیش، بدون‏ تغییر باقی مانده است. به‏‌علاوه، نتایج ما نشان می‏‌دهند استفاده از بخش خبری فیسبوک به‌تدریج باعث قطبیت‌‏زدایی می‌شود. ضمناً، ما دریافتیم کسانی که در هر موج، برای اطلاع از اخبار، به فیسبوک مراجعه می‏‌کنند احتمال دارد که بیشتر از دیگران اخبار موافق و مخالف را مشاهده کنند. یافته‌‏های ما نشان می‌‏دهد مواجهه‏‌های خلاف نگرش به‌مرور افزایش یافته و منجر به قطبیت‌‏زدایی شده است». اگر این دست نتایج در نظر خوانندۀ متحیر ناسازگار باشند، او را به پژوهشی حواله می‏‌دهند که می‏‌گوید «یافته‌‏های ما نشان می‏‌دهد قطبیدگی سیاسی در رسانه‏‌های اجتماعی را نمی‌‏توان در قالب پدیدۀ واحدی تصور کرد، چراکه تفاوت‏‌های چشمگیری در انواع پلتفرم‌‏ها مشاهده می‌‏شود».

به اتاق‌‏های پژواک علاقه‌مندید؟ «نتایج ما حکایت از آن دارد که اجتماع کاربران در گروه‏‌های هم‏‌سنخ بر تعاملات آنلاین در فیسبوک و توییتر غالب است» که به نظر درست می‏‌رسد -جز آنکه، همان‏طور که پژوهشی دیگر می‌‏گوید، «شواهدی نمی‌‏یابیم که خبر از وجود «اتاق‌‏های پژواک» جداگانه‌‏ای بدهد که اکثریتِ منابع خبری افراد در هر کدام با دیگری متفاوت باشد و قطب مخالف را نمایندگی کند». به انتهای پرونده که می‌‏رسیم توصیۀ تفقد‏آمیز ابتدای نوشته، در نفی جمع‏‌بستنِ تعداد مقالات، کم‏کم روشن‌‏تر می‏‌شود. پرونده‌‏ای که به‌عنوان سپری در برابر سوگیری تأییدی آغاز شد، آن‏‌طور که معلوم گردید، می‌‏توانست همچون دستگاه سخن‏گویی عمل نماید که از هر نوع تفکری حمایت می‌‏کند. ظاهراً تنها واکنش معقول تسلیم و رضا بود.

با تعدادی از پژوهشگرانی که مقالاتشان در پروندۀ گوگل داک درج شده بود گفت‌‏و‏گو کردم و دریافتم که احساس آن‏‌ها آمیزه‌‏ای است از نگرانی زیاد و بی‏‌دلیل نسبت به شرایط جاری -نسبت به زیان‏‌باری آزار و لجن‌‏پراکنی، پیچیدگی پلتفرم‌‏ها و این دلشورۀ عمومی که رسانه‏‌های اجتماعی قطعاً، به اَشکال گوناگون، مضر هستند- و حسی متضاد ناظر بر اینکه شاید رسانه‏‌های اجتماعی، به طرقی خاص که بسیاری از ما دیگر تدریجاً بی‏‌ضرر می‌‏پنداریم، چندان هم «به‏‌طرزی فاجعه‌‏آمیز» مضر نباشند. این آمیزه نه صرفاً ضدیت با عرف عام بود و نه نشانی از افشاگری هیجان‌‏زده داشت؛ موضوع آن‏قدر مهم است که باید درست فهمیده شود. وقتی به بیل گفتم که، دست آخر، این‏‌طور به نظر می‌‏رسد که هیچ‌چیز صراحت کامل ندارد، او گفت که دست‏کم چند چیز روشن است. او ظاهراً کمتر از هایت پیام‌‏آور فاجعه بود.

او می‏‌گفت «بسیاری از مطالبِ موجود دربارۀ رسانه‏‌های اجتماعی اشتباه‌اند. درمورد اتاق‏‌های پژواک سیاسی بیش‌از‌حد اغراق شده است. شاید تنها ۳ تا ۵ درصد از افراد، به معنای واقعی، در اتاق پژواک باشند». اتاق‏‌های‏ پژواک، که بستری مناسب برای رشد سوگیری تأییدی هستند، به زیان دمکراسی عمل می‌‏کنند. ولی تحقیقات نشان می‌‏دهد که بیشترِ ما در رسانه‏‌های اجتماعی، عملاً، در معرض دیدگاه‌‏های متنوع‌‏تری قرار داریم تا در زندگی واقعی که شبکه‏‌های اجتماعی‏‌مان -در معنای اصلی اصطلاح- اکثراً همگن هستند (هایت می‏‌گفت این یکی از مواردی است که پروندۀ گوگل داک نظرش را دربارۀ آن عوض کرد. او پذیرفت که شاید اتاق‏‌های پژواک آن‏طور که تصور می‏‌کرده مشکل فراگیری نبوده است). و چه‌‏بسا توجه بیش‌ازحدی که به تأثیر اتاق پژواکِ رسانه‏‌های اجتماعی داریم حواسمان را از مشکلِ واقعی محتمل‏‌تری پرت کند: ممکن است محافظه‏‌کاران توییتر را رها کنند و به شبکۀ فاکس ‏نیوز روی آورند. بیل می‌‏گفت «خروج از اتاق پژواک قرار است شما را معتدل‏ کند، ولی هیچ بعید نیست که افراطی‌‏تر شوید». پژوهش‌‏ها در این مورد هنوز خام و در حالِ تکوین هستند و دشوار بتوان چیزی را با قطعیتِ تمام گفت. ولی نظر بیل، کمابیش، از این قرار بود که درمورد اثرات مشخص رسانه‏‌های اجتماعی نباید کاملاً مطمئن باشیم.

بیل در ادامه گفت که «مطلب دومْ اطلاعات گمراه‏‌کنندۀ خارجی است». نمی‏‌گوییم اطلاعات گمراه‏‌کننده وجود ندارد یا اثرات غیرمستقیم بر جای نگذاشته‏ است -به‌‏ویژه آنکه رسانه‏‌های جریان اصلی را بی‌‏دلیل درگیر اخباری می‏‌کند که در فضای مجازی دست‏‌به‌‏دست می‏‌شود. هایت نیز به‌‏درستی از مطالعۀ رُنه دیرِستا ⁵، مدیر پژوهش رصدخانۀ اینترنت دانشگاه استنفورد، بهره می‏‌گیرد تا تصویر کلیِ آینده‌‏ای احتمالی را ترسیم کند که وظیفۀ لجن‏‌پراکنی در فضای مجازی به هوش مصنوعی سپرده شده و محیط اطلاعاتی را بیش‌ازپیش آلوده کرده است. اما ظاهراً آمریکایی‌‏ها، دست‏کم تا امروز، چندان گرفتار مواجهۀ دائم با اخبار جعلی نبوده‌‏اند -بیل می‌‏گفت «شاید کمتر از ۲ درصدِ کاربران توییتر، که امروز ممکن است کمتر هم باشند، با اخبار جعلی مواجهه داشتند و این اخبار دیدگاه آن‏‌ها را تغییر نداده بود». دلیل آن شاید این بوده که افراد مستعدِ پذیرش چنین اراجیفی کسانی بودند که، در وهلۀ اول، برای قبول اخبار جعلی آمادگی داشتند. او می‏‌گفت «در واقع اتاق‏‌های پژواک، چه‌‏بسا، اطلاعات گمراه‏‌کننده را قرنطینه کرده بودند».

مطلب آخری که بیل مطرح کرد همان «لانۀ خرگوش معروف است که راه را برای تندروی‌‏های منتج از ساختارهای الگوریتمیِ رسانه‏‌های اجتماعی می‌گشاید» و مثلاً یوتیوب، تدریجاً، ویدئوهای افراطی‏‌تری را در اختیار مخاطبان قرار می‌‏دهد. شواهد داستان‏‌گونه‌‏ای در دست است که نشان می‏‌دهد این اتفاق، دست‏کم گاهی، واقعاً رخ می‏‌دهد و این شواهد نگران‏‌کننده‌اند. اما گزارش تازه‌‏ای از گروه تحقیقِ تحت سرپرستی برِندن نایهان، متخصص علوم سیاسی در کالج دارتموث، نشان داده که تقریباً همۀ محتواهای افراط‏‌گرایانه را یا کسانی که عضو کانال‏های مربوط هستند مشاهده می‏‌کنند -که نشان از تقاضایی واقعی، و نه دست‌کاری یا تحریفِ اولویت، دارد- یا لینک‏‌های سایت‏‌های دیگر آن‏ها را در اختیار افراد قرار می‏‌دهند. حال، علتِ اینکه چرا نمی‏‌خواهیم دلایل بالا را بپذیریم ساده است: قاعدتاً تندروی‏های حاصل از الگوریتم‏های رسانه‏های اجتماعی مسئله‏ای به‌مراتب ساده‏تر از مشکل افرادی است که آگاهانه دنبال محتواهای زننده می‏گردند. بیل می‏گفت «این سه موضوع وجود دارد -اتاق‏های پژواک، اقدامات مخرب خارجی و الگوریتم‏‌هایی که به کاربرانْ محتواهای افراط‌‏گرایانه پیشنهاد می‏‌کنند- ولی وقتی به ادبیات تحقیق مراجعه می‏‌کنید می‏‌بینید که درمورد همۀ آن‏ها اغراق شده است». او معتقد بود که اطلاع از این یافته‌‏ها برای ما اهمیت فراوانی دارد -لااقل برای آنکه بفهمیم شاید مشکلات ما فراتر از دست‏کاری‏‌های فن‌‏سالارانه باشد. بیل می‏‌گفت «یکی از دلایلی که دوست دارم این پژوهش منتشر شود این است که نشان دهد همه منتظر ورود ایلان ماسکِ نوعی هستیم تا با یک الگوریتم نجاتمان دهد» -یا شاید هم برعکس- «و چنین چیزی رخ نخواهد داد».

با نایهان که صحبت می‏کردم او هم همین را می‏‌گفت: «آرایی که در موثق‏‌ترین پژوهش‌‏ها ارائه می‌‏شود با نظراتی که عموماً وجود دارد خیلی متفاوت است». او، درمورد محتواهای افراطی و اطلاعات گمراه‏‌کننده، می‌‏گفت مطالعات معتبری که «مواجهه با این موارد را اندازه‌‏گیری کرده‌‏اند دریافته‏‌اند افرادی که محتواهای افراطی را مشاهده می‏‌کنند اقلیت کوچکی هستند که از قبل نظرات افراطی دارند». نایهان در ادامه گفت که مشکل اکثر تحقیقات پیشین این است که بر همبستگی تکیه دارند. او گفت که «بسیاری از این دست مطالعات به قطبیدگی در رسانه‏‌های اجتماعی اشاره می‏‌کنند. ولی چه‌‏بسا این قطبیدگی تنها انعکاسی از جامعۀ ما در رسانه‌‏های اجتماعی باشد!». او بلافاصله اضافه کرد «نه اینکه این موضوع نگران‏‌کننده نباشد یا شرکت‏‌های فناوری را، که بدون نظارت کافی اِعمال قدرت فراوان می‏‌کنند، از مخمصه برهاند ولی بسیاری از انتقاداتی که به این شرکت‌‏ها می‏‌شود پایه و اساسِ محکمی ندارد … افزایش دسترسی به اینترنت با ۱۵ گرایش دیگر، در طول زمان، تلاقی داشته و تفکیک آن‏‌ها از یکدیگر بسیار دشوار است. فقدان اطلاعاتِ کافی مشکل بزرگی است، تا آنجا که به افراد اجازه می‏‌دهد نگرانی‏‌های شخصی‏شان را وارد موضوع کنند». او گفت «دشوار بتوان با ‘ما نمی‏‌دانیم، شواهد کافی نیست’ وارد معرکه شد، چراکه این حرف‏‌ها همیشه در گفت‌وگوها گُم می‏شود. اما این مباحث، به‏‌نحوی نظام‏مند، خیلی کم در دسترس عموم قرار می‏‌گیرند».

هایت در مقالۀ مجلۀ آتلانتیک بر گزارش تحقیقِ دو دانشمند علوم اجتماعی، فیلیپ‏ لُرنز‏-اسپرین و لیزا آزوِلد، تکیه می‏‌کند. آن‌ها فراتحلیلِ جامعی از حدود پانصد مقاله انجام داده‌‏اند و نتیجه گرفته‏‌اند که «ظاهراً اکثریت قاطعِ روابط گزارش‌‏شده میان استفاده از رسانه‌‏های دیجیتال و اعتماد به زیانِ دمکراسی‏ است». هایت می‏‌نویسد «ادبیات تحقیق پیچیده است -برخی پژوهش‌‏ها، به‏‌خصوص در دمکراسی‏‌های کمتر توسعه‌‏یافته، مزیت‌‏ها را نشان می‏‌دهند- اما، به‏‌طور کلی، این مطالعه دریافته که رسانه‌‏های اجتماعی قطبیدگیِ سیاسی را افزایش می‌‏دهند؛ عوام‌‏گرایی، به‌‏ویژه عوام‌‏گرایی جناح راست، را دامن می‌‏زنند و با گسترش اطلاعات گمراه‌‏کننده ارتباط دارند». نایهان چندان معتقد نبود که فراتحلیلِ مذکور مؤید چنین احکام بی‏‌قیدو‏شرطی باشد -خصوصاً وقتی یافته‌‏های همبسته‌‏ای که ممکن است صرفاً منعکس‌‏کنندۀ پویایی اجتماعی و سیاسی باشند در یک مقوله جای می‏‌گیرند. او می‏‌گفت «اگر به چکیدۀ آن‏ها از پژوهش‌‏ها، که استنتاج علّی را امکان‏‌پذیر می‏‌سازد، توجه کنید می‌‏بینید که نتایج درهم‌برهم هستند».

و اما درمورد پژوهش‌‏هایی که به نظر نایهان از لحاظ روش‌‏شناسی درست بودند، او به مقاله‌‏ای با عنوان «تأثیر رسانه‏‌های اجتماعی بر به‌روزی» ⁶ (۲۰۲۰)، نوشتۀ هانت آلکات، لوکا براگیِری، سارا آیشمِیِر و ماتئو گنتسکو، اشاره کرد. نویسندگان این مقاله گروهی از داوطلبان را به‌‏مدت چهار هفته پیش از انتخابات میان‏‌دوره‌‏ای سال ۲۰۱۸ به‌‏طور تصادفی به دو دسته تقسیم کردند -گروهی که مطابق معمول از فیسبوک استفاده می‏‌کردند و گروهی که، در ازای مبلغی، حساب‌‏های کاربری‏شان را در این مدت غیرفعال کردند. نویسندگان دریافتند که غیرفعال‌کردن حساب کاربری «(۱) فعالیت آنلاین را کاهش و فعالیت‏‌های آفلاین، نظیر تماشای تلویزیون و معاشرت با خانواده و دوستان، را افزایش داده؛ (۲) آگاهی از اخبار واقعی و قطبیدگی سیاسی را کاهش داده؛ (۳) احساس ذهنی بِه‌زیستی را افزایش داده و (۴) سبب شده استفاده از فیسبوک، پس از اتمام آزمایش، به‌‏طور دائم و به میزان قابل‏‌توجهی کاهش یابد». اما گنتسکو به من یادآوری کرد که نتایج او، ازجمله اینکه فیسبوک ممکن است کمی قطبیدگی را افزایش دهد، باید به‏‌شدت محدود شوند: «از برخی شواهد دیگر برمی‌‏آید که رسانه‌‏های اجتماعی، در بلند مدت، نمی‏‌توانند دلیل اصلی افزایش قطبیدگی در آمریکا باشند».

برای مثال اِزرا کلاین در کتاب چرا قطبیده هستیم؟ ⁷به آثار پژوهش‌گرانی چون لیلیانا مِیسن استناد می‏‌کند تا بگوید که چه‌‏بسا ریشه‏‌های قطبیدگی را می‏توان، ازجمله، در تجدید ساختار سیاسی و ملی‌گرایی مشاهده کرد که در دهۀ شصت آغاز شدند و سپس در جناح راست، با ظهور برنامه‏‌های زندۀ رادیویی و شبکه‌‏های خبری، جنبۀ مقدس پیدا کردند. این عوامل هویت‌‏های سیاسی‏‌مان را یک‏‌شکل و توانایی یا تمایل ما در یافتنِ راه میانه را تضعیف کرده‌‏اند. ما، تا آنجا که بعضی اَشکال رسانه‏‌های اجتماعی هویت‏‌هایمان را به‏‌سوی مجموعۀ محدودی از نظرات سوق می‏‌دهند، ممکن است به گروه‌‏های متخاصمی که حرف طرف مقابل را نمی‏‌فهمند ملحق شویم. هایت به‌‏خوبی اشاره می‏‌کند که آمیزش قبایل رسانه‏‌های اجتماعی، حولِ اشخاص مجازیِ جاذبه‏‌داری که رعب‌‏انگیز هستند، این فرایندها را تسریع می‏‌کند. گنتسکو می‌‏گفت «رسانه‌‏های اجتماعی بیش از آنکه عامل محرک مستقلی باشند، احتمالاً، تقویت‏‌کنندۀ عوامل دیگرند». «به نظرم اگر بخواهیم داستانی روایت کنیم که نقش اصلی آن را رسانه‏‌های اجتماعی ایفا کنند، به‏‌ویژه وقتی پای کشورهای مختلف و گروه‏‌های متفاوت در میان باشد، باید کمی انعطاف به خرج دهیم».

پژوهشی دیگر، به سرپرستی نیجلا آسیمویچ و جاشوا تاکر، روش گنتسکو را عیناً در بوسنی و هرز‏گوین بازسازی کرد ولی به نتایجی دقیقاً عکس آن رسید: در پایانِ تحقیق، افرادی که فعالیتشان را در فیسبوک ادامه داده بودند نظر مساعد «بیشتری» به گروه‌‏هایی که سنتاً متخاصم‌قلمداد می‏‌شدند ابراز کردند. تفسیر نویسندگان مقاله این بود که گروه‌‏های قومیِ بوسنی ارتباطی چنان ضعیف با یکدیگر دارند که اساساً رسانه‌‏های اجتماعی، برای برخی افراد، تنها محلی هستند که آن‏‌ها می‏‌توانند تصویری مثبت از یکدیگر داشته باشند. بیل می‏‌گفت «حیرت انگیز است که عین همان تحقیق انجام شود و نتیجه‌‏ای کاملاً برعکس به دست آید». «این موضوع در هر گوشۀ دنیا یک‏‌جور است».

نایهان می‏‌گفت که ما، دست‏کم در کشورهای غربیِ ثروتمند، شاید واکنشِ پلتفرم‌‏ها به انتقادات را خیلی دست‏کم می‏‌گیریم: «هنوز همه تصور می‌‏کنند که الگوریتم‏‌ها درگیری ما با رسانه‏‌های اجتماعی را در مدتی کوتاه به حداکثر می‏‌رسانند» بدون آنکه توجه چندانی به اثرات جانبیِ احتمالی داشته باشند. «شاید این موضوع آن زمان که زاکربرگ هفت کارمند داشته درست بوده، ولی امروزه ملاحظات فراوانی در این مورد وجود دارد». او افزود «شواهدی در دست است که نشان می‌‏دهد قابلیت نمایش پُست‏‌ها به ترتیب عکسِ زمان ارسال آن‌‏ها» -یعنی نمایش محتواهای مرتب‏‌نشده، که برخی منتقدان می‏‌گویند نسبت به انتخاب الگوریتمی کمتر فریب‏کارانه است- «سبب می‏‌شود افرادْ ‘بیشتر’ در معرض محتواهای سطح‌‏پایین قرار بگیرند، و این نمونۀ دیگری است از اینکه گزارۀ سادۀ ‘الگوریتم‏‌ها مضر هستند’ در برابر بررسی‏‌های دقیق ضعف دارد. نمی‌‏خواهیم بگوییم الگوریتم‏‌ها مفید هستند، بلکه می‏‌گوییم اطلاعات دقیقی در دست نداریم».

بیل می‏‌گفت که، در مجموع، چندان مثل هایت اطمینان ندارد شواهد موجود، صراحتاً، علیه پلتفرم‌‏ها باشند. «شاید تعداد پژوهش‌‏هایی که می‏‌گویند رسانه‌‏های اجتماعی در کل، حداقل در غرب، زیان‏‌بخش هستند و در باقی نقاط دنیا ممکن است فوایدی هم داشته باشند تنها اندکی بیشتر باشد». او اشاره کرد که اما «جاناتان خواهد گفت علم نیز همین انتظار انسجام و دقت را دارد که نمی‏‌تواند پا‏به‌‏پای نیازهای دنیای واقعی پیش برود -خواهد گفت با اینکه پژوهشی قطعی در دست نداریم که، در حکمی تاریخی، اعلام کند فیسبوک مسبب اصلی قطبیدگی در آمریکاست، مطالعات فراوانی هست که به این موضوع اشاره دارد و من تصور می‏کنم پذیرفتنی باشند». بیل لحظه‌‏ای سکوت کرد و بعد گفت «ممکن نیست همۀ این پژوهش‌‏ها کارآزمایی‌‏های تصادفی کنترل‏‌شده باشند».

هایت هنگام گفت‌وگو به نظر کنجکاو و صادق می‌‏آید و ضمن صحبت چند بار مکث کرد تا بگوید من نقل‏‌قولی از جان استوارت میل، در خصوص اهمیت بحثِ همراه با حُسن‏نیت برای پیشرفت اخلاقی، را در گفت‌وگو بگنجانم. طبق همین نگرش، نظر او را درمورد بحثی جویا شدم که برخی منتقدانش مطرح می‌‏کنند، مبنی بر اینکه مشکلاتی که او شرح می‏دهد اساساً سیاسی، اجتماعی و اقتصادی هستند و مقصردانستن رسانه‏‌های اجتماعی حکایتِ جست‏‌و‏جوی کلیدِ گمشده زیر چراغ خیابان است -صرفاً به این دلیل که آنجا روشن‌تر است. او پذیرفت که استدلال آن‏ها مغالطۀ پهلوان‌‏پنبه نیست: در آثار توکویل نمونه‌‏هایی از «فرهنگ طرد» دیده می‌‏شود و نگرانی دربارۀ رسانه‌‏های نوین به دورۀ ماشین چاپ برمی‌‏گردد. «فرضیۀ فوق کاملاً منطقی است و این وظیفۀ وکلای شاکی -افرادی مثل من- است که بگویند نه!
این‏بار قضیه فرق می‌‏کند. این مورد نوعی پروندۀ مدنی است! ضابطۀ مترتب بر مستندات، مثل پرونده‏‌های کیفری، ‘قطعی‌بودن’ نیست بلکه اقوی دلیل است».

پژوهشگران مدارکشان را بر مبنای اقتضائات خاصِ هر رشته ارزیابی می‏‌کنند. اقتصاددانان و متخصصان علوم سیاسی عموماً بر این باورند که بدون کارآزمایی تصادفی کنترل‏‌شده حتی صحبت از عناصر علّی ناممکن است؛ اما جامعه‏‌شناسان و روان‏شناسان از پژوهش‏‌های همبسته با دشواری کمتری نتیجه‏‌گیری می‏‌کنند. هایت معتقد است اوضاع وخیم‌‏تر از آن است که به‌‏دنبال نگرشی واقع‏بینانه و خالی از هرگونه شکِ منطقی باشیم. «اقوی دلیل همان چیزی است که در خدمات بهداشتی دولتی به کار می‏گیریم. مثل وقتی بیماری همه‏گیری پیدا می‏شود -فرض کنید وقتی کرونا شروع شد همۀ دانشمندان می‏‌گفتند ‘خیر! قبل از هر اقدامی باید کاملاً مطمئن شد’. ما باید آنچه را که به‌‏راستی رخ می‏‌دهد در نظر بگیریم -بصرفه‌ترین حالت ممکن». او در ادامه گفت «ما با گسترده‏‌ترین همه‏‌گیری سلامت روانی نوجوانان مواجهیم و هیچ توجیه دیگری در دست نداریم». «همه‌‏گیری شدیدی است که سلامت عموم را تهدید می‏‌کند و خودِ نوجوانان می‏‌گویند اینستاگرام مسبب آن است و شواهدی نیز در دست داریم. حال، آیا سزاوار است که بگوییم ‘نه! شما آن را اثبات نکرده‌‏اید’؟».

دیدگاه او، در کل، همین بود. می‏‌گفت رسانه‌‏های اجتماعی پُست‏‌های تحریک‏‌کننده را بزرگ می‌‏کنند و با افزایش خشونت ارتباط دارند. حتی اگر تنها گروه‏‌های کوچکی از مردم در معرض اخبار دروغ قرار داشته باشند، چنین باورهایی می‏توانند به‏سرعت از طرقی افزایش یابند که برآورد آن دشوار باشد. او می‏گفت که «در عصر پسا‏‏بابِل آنچه اهمیت دارد نه حد متوسط بلکه پویایی، انتشار و گسترشِ تصاعدی است». «چیزهای کوچک ممکن است خیلی سریع بزرگ شوند، پس اینکه اطلاعات گمراه‏‌کنندۀ روس‌‏ها چندان مهم نبوده مثل حرف‌‏های پیرامون کروناست که می‏‌گفتند کسانی که از چین وارد کشور شده‌‏اند ارتباط چندانی با افراد دیگر نداشته‌‏اند». هایت تأکید می‌‏کرد که با توجه به اثرات دگرگون‏‌کنندۀ رسانه‌‏های اجتماعی، به‏‌رغم غیاب شواهد قطعی، باید اقدام فوری شود. او گفت که «مباحث آکادمیک دهه‏‌ها طول می‌کشند و بیشترشان هرگز حل نمی‏‌شوند ولی محیط رسانه‏‌های اجتماعی سال‏‌به‏‌سال تغییر می‏‌کند». «ما نمی‏‌توانیم پنج یا ده سال منتظر بررسی‌‏های ادبیات تحقیق بنشینیم».

چه‌‏بسا می‏شد هایت را متهم به مصادرۀ به مطلوب کرد -به اینکه وجود بحرانی را فرض می‏‌گیرد که معلوم نیست نهایتاً تحقیقات آن را تأیید ‏کند یا نه. باوجوداین، شکاف میان این دو جبهه آن‏قدرها هم که هایت تصور می‏‌کند عمیق نیست. منتقدان جدیِ نظرات او نمی‏‌گویند که اصلاً مخاطره‏ای وجود ندارد. نایهان به من می‏‌گفت اینکه کاربران عادی یوتیوب بعید است به ویدئوهای وب‌‏سایت استورم‏فرانت کشانده شوند دلیل نمی‌‏شود که نگران استقبال عده‏ای از مردم از این ویدئوها نباشیم. گنتسکو هم می‌‏گفت چون اتاق‏‌های پژواک و اطلاعات گمراه‌‏کنندۀ خارجی ظاهراً تنها بر افراط‏‌گرایان تأثیر داشته نباید تصور کنیم که کاملاً خارج از موضوع هستند. او می‌‏گفت «ابهامات زیادی درمورد نحوۀ تأثیر رسانه‏‌های اجتماعی بر افراد «عادی» وجود دارد. پرسش‌‏های بسیار دیگری نیز در خصوص گروه‌‏های کوچکی که متحد می‌‏شوند وجود دارد -خشونت قومی در بنگلادش یا سریلانکا و افرادی که در یوتیوب برای تیراندازی جمعی بسیج می‏‌شوند. در کل، شواهد زیادی در دست است که نشان می‏دهد تأثیر رسانه‏‌های اجتماعی بر افراد عادی، آن‏طور که در بحث‏ها مطرح می‌‏شود، شدید نیست ولی از سوی دیگر تصور می‏‌کنم مواردی هست که گروه کوچکی از افراد، با دیدگاه‏‌های افراطی، می‏‌توانند یکدیگر را بیابند، متحد شوند و دست به عمل بزنند». او افزود «بخشی از عمیق‏‌ترین نگرانی‏‌های من در همین‏ مورد است».

مشابه همین می‌‏تواند درمورد هر پدیده‏ای که نرخ پایه‌‏اش پایین ولی سهم‌‏ها بسیار بالا هستند گفته شود، مثل مورد خودکشی نوجوانان. «این یکی دیگر از آن نمونه‏‌هایی است که موارد مرزیِ نادر، بر حسب آسیب کلی اجتماعی، ممکن است بسیار عظیم باشند. حتماً نباید تعداد زیادی نوجوان تصمیم بگیرند خود را بکُشند یا صدمات روانی جدی ببینند تا آسیب اجتماعی واقعاً قابل‌‏توجه باشد». او اضافه کرد که «تقریباً هیچ پژوهشی نمی‏‌تواند به آثارِ آن موارد مرزی پی ببرد و باید مراقب باشیم که اگر اثبات کردیم میانگینِ اثر چیزی صفر، یا کم، است به معنای آن نیست که دیگر نباید نگران باشیم -چراکه ممکن است آن موارد مرزی را نادیده گرفته باشیم». جِیمی سِتل، پژوهشگر رفتار سیاسی در کالج ویلیام و مری و نویسندۀ کتاب گرگ‌‏ها در لباس میش: چگونه رسانه‏‌های اجتماعی آمریکا را قطبی می‏‌کنند ⁸، متذکر شد دعاوی هایت «از آنچه محققان رسانه‌‏های اجتماعی معتقدند شواهد متقن برای اثباتشان وجود دارد بسیار دور هستند». ولی او نگرانی هایت را درک می‌‏کرد: «بی‏‌تردید با مسائلی جدی روبه‌رو هستیم و خوشحالم که جاناتان مقاله‏‌اش را نوشت. و اگر در آینده به دریافت کامل‏‌تری از نقش مخرب رسانه‌‏های اجتماعی در مواردی که ذکر شد رسیدیم،من شگفت‌‏زده نخواهم شد -مطمئناً رسانه‏‌های اجتماعی، به طرقی، سیاست ما را دست‏کاری کرده‌‏اند».

می‌‏توان مسئلۀ تشخیص هایت را به‌طور کلی کنار گذاشت و مقالۀ او را نه بر مبنای دقت پیشگویانه -که آیا رسانه‏‌های اجتماعی، نهایتاً، منجر به نابودی دمکراسی در آمریکا می‌‏شوند یا خیر- بلکه به‌‏عنوان پیشنهادهایی برای عملکرد بهتر ارزیابی کرد. اگر او اشتباه کند، توصیه‏‌هایش تا چه میزان ممکن است زیان‏‌بخش باشند؟ هایت درگیر خواب‏‌و‏خیال نمی‏‌شود، که این امر سزاوار تحسین بسیار است، و با اینکه تشخیص او عمدتاً فناورانه است، توصیه‏‌هایش اجتماعی‏-سیاسی هستند. از سه پیشنهاد اصلی او دوتای آن به نظر سودمند می‌‏رسند و ارتباطی با رسانه‌‏های اجتماعی ندارند: به نظر او باید انتخابات مقدماتیِ بسته را کنار بگذاریم، و به فرزندانمان اجازه دهیم بدون نظارت ما بازی کنند. توصیه‏‌های او دربارۀ رسانه‌‏های اجتماعی هم، اکثراً، مورد توافق همه هستند: او معتقد است که کودکان ۱۱، ‏۱۲‌ساله نباید از اینستاگرام استفاده کنند و پلتفرم‌‏ها باید اطلاعاتشان را در اختیار پژوهشگران خارج از شرکت‏‌ها قرار دهند -پیشنهادهایی که هم سودمندند و هم هزینۀ چندانی ندارند.

اما این مسئله همچنان به قوت خود باقی است که هزینۀ واقعیِ نگرانی‏‌های مربوط به رسانه‌‏های اجتماعی را نمی‏‌شود به همین ‏سادگی فهرست کرد. گنتسکو می‏‌گفت در بازۀ زمانی ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ چندان خبری از تأثیر مستقیم اطلاعات گمراه‌‏کننده نبود «ولی چون به‏‌شدت نگران آن بودیم، تأثیری به‌مراتب بیشتر بر ما -بر اعتماد ما- گذاشت». «گرچه مردم چندان در معرض اطلاعات گمراه‌‏کننده نبودند، ولی همین‌‏که گفته می‏‌شد دنیا را اخبار دروغ برداشته، دیگر به هیچ‌‏چیز نمی‏‌شود اعتماد کرد و مردم دارند گول اخبار را می‏‌خورند، احتمالاً نسبت به خودِ محتواهای دروغ تأثیر بیشتری بر اعتماد ما داشته‏ است». نایهان نیز همین‌‏طور تصور می‏کرد. «پرسش‏‌های واقعی و درستی هست که اهمیت فراوان دارند ولی، در این میان، نوعی هزینۀ فرصت ⁹ نیز هست که نادیده گرفته می‏‌شود. دعاوی کلی‏ای که قابل‏‌تعقیب نیستند یا ادعاهای بی‌‏اساسی که با اطلاعات نقض می‏‌شوند چنان توجه ما را به خود معطوف کرده‌‏اند که عرصه را بر آسیب‏‌هایی که «می‏‌توانیم» اثبات کنیم و چیزهایی که «می‌‏توانیم» بیازماییم تنگ می‏‌کنند -چیزهایی که ممکن است رسانه‌‏های اجتماعی را سودمندتر گردانند». او افزود «سال‏‌هاست که درگیر این بحث‌‏ها هستیم و همچنان به گفت‌‏و‏گوهای بی‌‏اساس پیرامون رسانه‏‌های اجتماعی ادامه می‌‏دهیم. بسیار عجیب و نامعقول است».

فصلنامۀ ترجمان چیست، چه محتوایی دارد، و چرا بهتر است اشتراک سالانۀ آن را بخرید؟
فصلنامۀ ترجمان شامل ترجمۀ تازه‌ترین حرف‌های دنیای علم و فلسفه، تاریخ و سیاست، اقتصاد و جامعه و ادبیات و هنر است که از بیش از ۱۰۰ منبع معتبر و به‌روز انتخاب می‌شوند. مجلات و وب‌سایت‌هایی نظیر نیویورک تایمز، گاردین، آتلانتیک و نیویورکر در زمرۀ این منابع‌اند. مطالب فصلنامه در ۴ بخش نوشتار، گفت‌وگو، بررسی کتاب، و پروندۀ ویژه قرار می‌گیرند. در پرونده‌های فصلنامۀ ترجمان تاکنون به موضوعاتی نظیر «اهمال‌کاری»، «تنهایی»، «مینیمالیسم»، «فقر و نابرابری»، «فرزندآوری» و نظایر آن پرداخته‌ایم. مطالب ابتدا در فصلنامه منتشر می‌شوند و سپس بخشی از آن‌ها به‌مرور در شبکه‌های اجتماعی و سایت قرار می‌گیرند، بنابراین یکی از مزیت‌های خرید فصلنامه دسترسی سریع‌تر به مطالب است.

فصلنامۀ ترجمان در کتاب‌فروشی‌ها، دکه‌های روزنامه‌فروشی و فروشگاه اینترنتی ترجمان به‌صورت تک شماره به‌ فروش می‌رسد اما شما می‌توانید با خرید اشتراک سالانۀ فصلنامۀ ترجمان (شامل ۴ شماره)، علاوه بر بهره‌مندی از تخفیف نقدی، از مزایای دیگری مانند ارسال رایگان، دریافت کتاب الکترونیک به‌عنوان هدیه و دریافت کدهای تخفیف در طول سال برخوردار شوید. فصلنامه برای مشترکان زودتر از توزیع عمومی ارسال می‌شود و در صورتی‌که فصلنامه آسیب ببیند بدون هیچ شرط یا هزینۀ اضافی آن را تعویض خواهیم کرد. ضمناً هر وقت بخواهید می‌توانید اشتراکتان را لغو کنید و مابقی مبلغ پرداختی را دریافت کنید.